- Европа сè уште сака и треба да соработува со американскиот претседател Трамп. Но годинава јасно стави до знаење дека Европејците сè повеќе се препуштени сами на себе
Првата година од враќањето на претседателот Доналд Трамп на функцијата ги разби сите преостанати илузии меѓу европските лидери дека тој може да биде управуван или контролиран. Неговото отворено непријателство кон Европската Унија го затегна трансатлантскиот сојуз што постои уште од Втората светска војна и ги продлабочи поделбите меѓу националните лидери на Европа и во рамките на блокот, загрозувајќи ја нејзината способност да одговори на заканите и исмејувањата на Трамп со видот на единство и сила што тој ја почитува.
Тоа ја остави судбината на Украина да виси на конец пред 2026 година, а да не зборуваме за неодговорените егзистенцијални прашања за европската безбедност во момент кога многумина стравуваат дека територијалните цели на рускиот претседател Владимир Путин се протегаат подалеку кон запад надвор од Украина. Но, во многу погледи, Европа засега го преживеа турбулентниот период.
– Европејците не можат да си дозволат да ги прекинат врските и да ги предадат документите за развод бидејќи сè уште се премногу зависни, особено кога станува збор за безбедноста и американската воена посветеност на одбраната на Европа – рече Јана Пуглиерин, виша политичка соработничка во Европскиот совет за надворешни односи.
Но, како што рече таа, напорите на лидерите да одржуваат цврсти врски со САД врз основа на краткорочни интереси не значат дека изминатата година не разјасни оти долгорочните интереси, засега, повеќе не се усогласени.
– Треба да ни биде јасно, некогаш имаше јасно разбирање на старите трансатлантски односи заштитени со западните вредности, норми и принципи на меѓународниот поредок базиран на правила. А сега мислам дека гледаме како се појавува конкурентски проект – рече Пуглиерин.
Администрацијата на Трамп исто така има јасен поглед, влегувајќи во новата година.
Таа гледа како континентот ги губи своите вредности и идентитет, во заложништво на либералните идеали, кои многу повеќе ја загрозуваат европската безбедност отколку кој било од Белата куќа. Пријателски чин е барањето за средување на состојбата, тврди Белата куќа, додека ја поттикнува Европа да троши повеќе за сопствена одбрана, да ја ограничи имиграцијата и да ѝ стави крај војната во Украина.
Претседателот Трамп има одлични односи со многу европски лидери, но никогаш не се двоуми да ја каже суровата вистина. Разурнувачките влијанија од неконтролираната миграција и неможноста на тие мигранти да се асимилираат не се грижа само за претседателот Трамп туку и за самите Европејци, кои сè повеќе ја истакнуваат имиграцијата како една од нивните главни грижи. Овие политики на отворени граници доведоа до широко распространети примери на насилство и зголемување на криминалот, со штетни влијанија врз фискалната одржливост на програмите за социјална сигурност – изјави портпаролката на Белата куќа, Ана Кели.
По тешкиот почеток на годината, кога потпретседателот Џ.Д. Венс ѝ држеше предавања на Европа за слободата на говорот во Минхен, а потоа заедно со Трамп во Овалната соба го критикуваше украинскиот претседател Володимир Зеленски, Европејците се приспособија на погледот на светот на Трамп – што претставува промена, како што опиша романскиот колега Никушор Дан, од „морален начин на работење кон многу прагматичен и економичен начин на работење“, и успеаја да ја вратат Белата куќа поблиску до нив на неколку полиња.
Попуштањето на ЕУ за трговијата, прифаќајќи нова царина од 15 проценти, ја ограничи краткорочната економска штета. НАТО го смири Трамп со своето ветување да ги зголеми трошоците за одбрана за пет проценти во текот на следната деценија, зацврстено на самитот во јуни – благодарение главно на тоа што дозволи постојните трошоци што не се одбранбени да сочинуваат 1,5 проценти од тој нов вкупен износ.
Наместо да ја напушти Украина, Трамп се согласи во јули да обезбеди дополнителна одбранбена помош во војната со Русија, сè додека Европа плаќа за неа. И Европејците успеаја да го „проголтаат“ состанокот на Трамп со Путин во август во Алјаска и најавата на претседателската администрација на САД за мировен план од 28 точки, изработен во тајност со Кремљ, за кој тие работеа со САД и Украина за да го ревидираат.
Во интервју за „Политико“ во текот на месецов Трамп ги нападна европските лидери како „слаби“, тврдејќи дека тие „не знаат што да прават“ особено во врска со имиграцијата. Тој праша дали европските лидери треба да продолжат да бидат сојузници, велејќи дека „зависи“ од нивните политики и дека нема да се двоуми да интервенира на европските избори за да ги поддржи десничарските партии што ги предизвикуваат токму коалициите и лидерите со кои тој моментално работи.
Тоа се совпадна со објавувањето на новата Стратегија за национална безбедност, која повика на „негување отпор“ кон европскиот центризам што извршува „цивилизациско самоубиство“ и изрази презир кон Европската Унија, која администрацијата на Трамп ја означи како „неповолна“ за економските интереси на САД.
Констанце Штелценмилер, виша соработничка во Центарот за САД и Европа во институтот „Брукингс“, ги нарече деловите од новата американска стратегија што се однесуваат на Европа – „менувачи на играта“ за лидерите преку Атлантикот, кои „трајно ја промениле“ нивната долгорочна стратегија со САД.
– Не треба да се потцени колку голем шок беше за европските лидери и јавноста да го прочитаат поглавјето за Европа од Националната безбедносна стратегија и да видат напишано дека оваа администрација ги смета Европа или европските политички центристи за несигурни сојузници и дека презема таков непријателски став против нив. За 2026 година треба да се подготвиме за најлошото од сите аспекти. Имаме очигледни ранливости, а тие ќе бидат искористени – рече Штелценмилер.
Трамп ја завршува годината потсетувајќи ја Европа на својата желба, истакната во неговиот прв мандат и повторно кратко пред неговата втора инаугурација, да ја преземе контролата врз Гренланд од Данска – сигурна НАТО-сојузничка чии трошоци за одбрана по жител се меѓу највисоките од сите земји членки. Во саботата тој го назначи гувернерот на Луизијана, Џеф Ландри, за специјален пратеник во Гренланд, работа за која Ландри рече дека ќе се фокусира на напорите „Гренланд да стане дел од САД“.
– Ова е потресно за многу земји што мислеа дека нема ништо побезбедно од нивниот билатерален однос со Соединетите Американски Држави – рече Штелценмилер.
Иако отворено ѝ се закануваше на Данска, администрацијата на Трамп работеше на забивање клинец во Европската Унија, сугерирајќи дека земјите ќе добијат подобри трговски договори со одвојување од блокот од 27 земји и билатерално ангажирање со Белата куќа.
– На крајот од годината, фундаменталното прашање со кое се соочуваат Европејците е дали мислат дека тактичките победи се доволни за да се добие стратешката војна, а тоа е да се одржи трансатлантскиот сојуз што постои осум децении – рече Иво Далдер, амбасадор на САД во НАТО под претседателот Барак Обама.
Германскиот канцелар Фридрих Мерц, кој претходно месецов го прогласи „Пакс Американа“ за мртов, се чинеше отворен за ваквата можност, велејќи минатата недела дека станало „сосема очигледно“ дека Трамп „не може да се поврзе“ со ЕУ и дека „барем има поединечни земји членки, вклучувајќи ја пред сè Германија, се разбира, со кои таквата соработка може да продолжи“.
Мерц минатата недела во Брисел го предводеше неуспешниот обид за ЕУ да пренамени 200 милијарди долари од запленети руски средства во заем за Украина, кога Белгија, Италија и други се спротивставија. Но, тој на крајот успеа да издејствува еден вид резервен план, бидејќи ЕУ одобри заем од 90 милијарди долари за Украина, со цел да ја одржи својата војска на бојното поле уште две години. Тројца лидери поврзани со Трамп во Унгарија, Словачка и Чешка се откажаа од заемот, но не го блокираа неговото усвојување.
Додека Трамп тивко се спротивстави на напорите на ЕУ за зајакнување на воениот фонд на Украина, Европејците главно ги поддржаа неговите дипломатски напори за завршување на војната, инсистирајќи на посилни безбедносни гаранции за да се осигурат дека Украина ќе опстане долгорочно. Финскиот претседател Александар Стуб се појави во неделата на „Фокс њуз“ за да изјави дека напорите на Трамп помогнале во унапредувањето на разговорите „поблиску до мировен договор, отколку во кое било време од оваа војна“, што е коментар навидум насочен исклучиво кон Трамп и лабаво заснован врз она во што повеќето европски лидери всушност веруваат.
