По заплената на руските 50 милијарди долари и додека инвеститорите должат значителни долгови што се расчистуваат пред судовите во Лондон, дали Шпанија и другите влади на ЕУ наскоро ќе се соочат со истиот срам?
ДАЛИ Е ЛЕГИТИМНО?
Како што беснее војната во Украина, расте и дебатата околу преземањето на извонредниот неодамнешен чекор на западните влади за запленување на замрзнати руски средства во вредност од 50 милијарди долари и нивно користење за финансирање на обновата на Украина и нејзините воени напори. И покрај важноста на поддршката за Украина, некои коментатори и учесници на пазарот ја отфрлаат идејата како лоша политика и – можеби уште поважно – лош закон, поради преседанот што може да го направи за идни конфликти.
Но, што и да одлучат креаторите на политиката во Брисел, Вашингтон или Лондон за рускиот грабеж, нема да завршат тука расправиите за државните средства и дали тие можат легитимно да бидат запленети.
Факт е дека самите земји на ЕУ се меѓу владите што се соочуваат со правни обвиненија од инвеститори што користат меѓународни судски механизми за да целат на нивните средства. И во овој контекст, тековните обиди да се изврши меѓународна судска пресуда во Лондон против шпанската влада – која бара суверен имунитет – веројатно ќе бидат клучни.
ШПАНИЈА НА СТОЛБОТ НА СРАМОТ
Во 2000-тите милијарди евра беа испумпани во проекти за чиста енергија во Шпанија, откако владата воведе стимулации за стимулирање на инвестициите во нејзиниот растечки сектор за обновливи извори на енергија. И тие работеа – еден таков проект во Гранада стана најголемата постројка за соларна енергија во светот во тоа време, со панели што покриваа територија на 70 фудбалски терени.
Меѓутоа, по неколку години, шпанската влада драматично го смени правецот, ретроактивно разводнувајќи ги овие стимулации пред да ги отстрани целосно на крајот. Имајќи веќе инјектирани стотици милиони во проекти, инвеститори извикаа и поведоа низа правни барања обвинувајќи ја Шпанија за прекршување на обврските од Договорот за енергетската повелба (ЕКТ).
Севкупно, повеќе од 50 инвеститори ја тужеа Шпанија за вкупно околу 8 милијарди евра отштета, а многу од нив победија, со пресудите на арбитражниот трибунал на Светска банка што им дава право на вкупно 2 милијарди евра што треба да ги исплати шпанската влада. Но, Шпанија одбива да плати. Всушност, бројките покажуваат дека таа станала најлошиот престапник во светот во однос на вкупниот број неплатени арбитражни долгови – позиција што ја дели со Венецуела.
НА УДАР И УГЛЕДНИОТ ИНСТИТУТ „СЕРВАНТЕС“
Светот на споровите меѓу инвеститорите и државите отсекогаш бил контроверзен. На пример, некои критичари тврдат дека системот може да биде злоупотребен од компаниите за фосилни горива за да ги тужат владите за спречување проекти што ќе ѝ наштетат на животната средина. Во неговото јадро, сепак, лежи принципот дека ако активностите на владата ги прекршуваат обврските од договорот што ги потпишале, странските инвеститори можат да ги вратат парите што ги вшприцувале во големи проекти.
И кога владите одбиваат да платат, инвеститорите мора да бидат креативни. Овде, добивањето судска дозвола за запленување на државните имоти е метод што сѐ повеќе се фаворизира – иако неговите цели од највисок профил досега беа добропознати суверени неплаќачи како Аргентина.
Прашањето е додека инвеститорите должат значителни долгови се спуштаат на судовите во Лондон, дали Шпанија и другите влади на ЕУ наскоро ќе се соочат со истиот срам?
Две образовни и културни институции во Лондон што ѝ припаѓаат на шпанската држава – институтот „Сервантес“ и институтот „Еспањол Висенте Канада Блан“ – веќе се предмет на судски налози со кои им се дава право на инвеститорите да го запленат земјиштето под нив наместо неплатени долгови. Пресудата на Високиот суд на Лондон има клучен елемент и за другите земји на ЕУ што стануваат неисполнети должници.
Во оваа фаза, овие судски наредби се само привремени, а Шпанија се бори против нив со заби и нокти. Но, досега, неговите правни предизвици паднаа во вода. Клучната одбрана што ја користи Шпанија е тоа што, како држава, таа се квалификува за „суверен имунитет“ од нејзините арбитражни долгови што се спроведуваат во ОК. Меѓутоа, лондонскиот Висок суд не беше убеден во тоа и ги отфрли напорите на Шпанија. Во меѓувреме, земјата имаше слична одбрана во САД, каде што судовите донесоа мешани и доста двосмислени пресуди за тоа дали може или не може да се потпре на имунитетот.
