Фрагментирани избори без јасен победник се типични за повеќето земји од ЕУ. Може ли Франција да научи да ја сака неуредната уметност на компромисот?
Неуправлива стана клучен збор за опишување на земјата по нејзините хаотични предвремени избори, на кои ниту една партија не победи. Со денови, политичарите и коментаторите се загрижени дека ниту еден од трите главни политички блока во земјата нема апсолутно мнозинство во парламентот. Тие ја поттикнаа загриженоста за политички ќор-сокак што се заканува да ја парализира администрацијата на земјата и да ги погоди финансиските пазари.
Меѓутоа, во многу други земји на ЕУ, овој период на постизборна неизвесност е вообичаен за политичарите од првите редови. Прашањето е дали француските политички елити го имаат она што е потребно за да им се придружат. Претседателот Емануел Макрон свика предвремени парламентарни избори во јуни во обид да го запре напливот на екстремно десничарскиот Национален собир (НС), кој триумфираше на гласањето во ЕУ.
Неговoто коцкање не се исплатеше целосно: додека партијата на Марин Ле Пен ги загуби изборите и екстремно десничарската влада не е на повидок во блиска иднина, најмногу места отидоа во рацете на левичарскиот блок Нов народен фронт, кој ја вклучува партијата на ветеранот и жесток левичар Жан-Лук Меланшон. Таборот на Макрон се најде на второто место.
Бидејќи ниту еден од трите политички блока не освои доволно пратенички места за формирање влада, партиите немаат друг избор, освен да почнат да преговараат за формирање коалиции. Тоа е ретка вежба во француската политика, каде што компромисите со политичките противници вообичаено се осудуваат како предавство.
– Повикавте да се измисли нова француска политичка култура. Како и многу од нашите европски соседи, нашата земја мора да биде способна да го постигне надминувањето на личните интереси, на кое отсекогаш сум повикувал – напиша Макрон во писмото до француската јавност, во кое повика на широка коалиција.
ФРАНЦУСКАТА ПОЛИТИЧКА ЕЛИТА Е ПРЕД ТЕШКА ЗАДАЧА
– На француската политичка елита ова ѝ е многу тешко бидејќи не научи како да ја дели власта, да прави компромиси и да формира коалиции. За Франција ова е парламент што не може да се управува, а во другите европски земји ова е само вообичаен парламент како и секој друг – вели Џозеф де Век, соработник во Институтот за истражување на надворешната политика.
Последните хаотични денови од изборната кампања беа обележани со необично ниво на соработка. Националниот собир на Ле Пен победи во првиот круг на гласањето и се чинеше дека е подготвен да дојде до моќ доколку успее да го повтори резултатот во вториот круг. Со цел да се победи Ле Пен, центристичкиот табор на Макрон и левичарскиот сојуз неволно решија да ги здружат силите во вториот круг на гласањето: секоја страна ги повлече своите послаби кандидати во обид да ги обедини гласовите против Ле Пен зад еден единствен кандидат. И тоа успеа. Но тактичката соработка беше строго временски ограничена. Центристите на претседателот и левичарите веќе повторно се борат меѓу себе, покажувајќи дека нема да биде лесно да се создаде пакт за поделба на власта меѓу нив. Центристичките либерали на Макрон и движењето Непокорна Франција, која е најголемата партија во левичарскиот сојуз на Новиот народен фронт, имаат спротивни ставови за сите главни политички прашања, од економијата до војната на Израел против Хамас. Преговорите и коалициските влади се вообичаени за демократијата во повеќето земји на ЕУ, а Франција можеби ќе треба да земе инспирација од соседите.
– Овие избори може да го означат крајот на францускиот исклучок – рече Жил Гресани, претседател на францускиот аналитички центар за геополитика, истакнувајќи дека „Франција е единствената земја од ЕУ, заедно со Малта и Унгарија, која немала коалициска влада во изминатите десет години“.
ИЗБОР НА ПРЕМИЕР
Главната задача за новиот фрагментиран политички систем на Франција е да идентификува поединец што би можел да биде премиер и да состави функционална влада, која ќе може да донесува закони во Националното собрание. Левичарскиот Нов народен фронт го има правото да го предложи следниот премиер бидејќи освои најмногу пратенички места на изборите. Додека некои во таборот на Макрон се обложуваат на поделби во левиот табор, за да формираат сојуз со неговите поцентрално-левичарски претставници, други водечки политичари како министерот за внатрешни работи Жералд Дарманин би претпочитале сојуз со десничарските републиканци.
Овие преговори се речиси непозната територија за Франција, каде што Уставот и мнозинските изборни системи во два круга вообичаено обезбедуваат парламентарните избори да резултираат со јасно мнозинство, обично она што е усогласено со агендата на претседателот. Но овие избори ги покажаа ограничувањата на системот.
– Првпат имаме таква фрагментација на Националното собрание, таква неизвесност за името на премиерот – рече Жулиен Боне, претседател на француската асоцијација за уставно право.
Таканаречената кохабитација, каде што претседателот и Владата се од ривалските политички табори, е исклучок што не се случил во изминатите 20 години. Во 2022 година, кога Макрон за првпат загуби апсолутно мнозинство во парламентот, тој сепак успеа да назначи премиер од својот политички табор. Но минатата недела неговиот блок беше втор на изборите, што значи дека ќе му биде тешко да назначи пријателски премиер. Иако останува на претседателот да го назначи премиерот, Макрон ќе мора да избере некој што може да смета на поддршката од парламентот и да го земе предвид исходот од преговорите и компромисите меѓу партиите.
– Законски гледано, нема инструкции за улогата на претседателот во овие преговори – рече Боне, професор по уставно право.
Во пракса, „не е веројатно дека Макрон ќе игра улога на посредување“ бидејќи „има мала политичка маргина за маневар“ по поразот на изборите, додаде тој.
Во Германија канцеларот лично ги води преговорите со другите партии. Во некои земји, како што е Италија, претседателот организира консултации со партиските лидери за да разбере кој потенцијален премиер би можел да обезбеди мнозинство во парламентот. Сојузникот на Макрон, Франсоа Бајру, верува дека нешто слично треба да се случи во Франција.
– Претседателот, а не партиите, треба да го надмине ќор-сокакот со избирање компромисен премиер – рече тој.
Проблемот е што самиот Макрон можеби не е идеалниот посредник. Тој пристигна во Елисеј како аутсајдер поддржан од неговото ново политичко движење и често беше критикуван како резервирана личност. Во своето писмо до Французите минатата недела, Макрон јасно стави до знаење дека ќе назначи само премиер поддржан од „цврста, нужно плурална“ коалиција, бидејќи повика на „мирни и почитувани“ напори за барање компромис.
– Ова значи да им се даде малку време на политичките сили – рече тој.
Меланшон брзо ја критикуваше пораката на Макрон како „кралско вето“ за да ја спречи левицата да владее со Франција.
Реформа на гласањето
За некои, фрагментацијата во Националното собрание покажува дека францускиот изборен систем повеќе не е погоден за целта. Според сегашниот систем на гласање во два круга, кандидатот што ќе добие најмногу гласови во вториот круг од гласањето во дадена изборна единица го добива парламентарното место.
Ова има тенденција да ја поларизира политичката дебата барајќи од гласачите во вториот круг да избираат меѓу кандидати што не мора да бидат нивниот прв избор. Целта на овој прв последователен систем на гласање е да се осигури дека политичките сили со најголема поддршка можат да добијат парламентарно мнозинство потребно за владеење. Овој пат работите не функционираа на тој начин, отворајќи ја повторно дебатата за тоа дали Франција наместо тоа треба да усвои пропорционален гласачки систем, каде што помалите партии се подобро претставени, како што се случува на изборите за Европскиот парламент и во земји како Холандија, на пример.
