Глечерите се замрзнати водни банки на планетата. Тие ги одржуваат снабдувањето со вода, екосистемите, па дури и културните традиции. Но многу од овие пространи ледени слоеви се топат. Зошто е тоа важно?
Топењето на глечер во Швајцарските Алпи оваа недела ги истакна влијанијата од затоплувањето на светот врз деловите од планетата Земја прекриени со мраз.
Кога топењето на глечерот Берч создаде воден бран во средата, тој го потопи живописното село Блатен во јужниот регион Валис. Насип од остатоци од земја и камења го затнаа протокот на реката Лонца, зголемувајќи го ризикот од поплави.
Глечерите и ледените покривки складираат околу 70 отсто од светските резерви на слатка вода. Регионите со голема надморска височина честопати се нарекуваат „водни кули“ во светот бидејќи постепено испуштаат вода од топењето во текот на летото, со која ги снабдуваат градовите и фармите низводно.
Две милијарди луѓе во светот се потпираат на топењето на глечерите за нивните секојдневни потреби за вода, велат истражувачите. Сепак, како што светот станува потопол, мразот се топи. Глечерите низ целиот свет сега се топат двојно побрзо од брзината измерена пред само две децении. Помеѓу 2000 и 2023 година, тие изгубиле ледена маса еквивалентна на 46.000 големи пирамиди во Гиза. И ова влијае на заедниците низ светот. Некои региони остануваат со премалку вода, додека други се борат со премногу вода.
Глечерите се клучен ресурс за слатка вода
Жителите на малиот западен перуански град Хуараз црпат речиси 20 отсто од годишното снабдување со вода од топењето на мразот. Но глечерите на Андите се топат уште побрзо отколку на други места. Ова претставува ризик од поплави. Во децениска тужба, еден жител на Уараз тужеше германска енергетска компанија поради потенцијален ризик за неговиот дом од планинско езеро, кое се полни со вода од топење на мразот со голема брзина.
Но не е само Перу место каде што се формираат огромни леднички езера кога глечерите се топат. Кога ќе станат премногу полни, смртоносните поплави можат да ги поплават зградите, мостовите и да ја збришат плодната земја, како во Пакистан, каде што ледничко езеро експлодираше во октомври 2023 година.
Истиот месец во соседна Индија, езеро од стопен мраз се прелеа и уби 179 луѓе. Научниците проценуваат дека глобално, најмалку 15 милиони луѓе се ранливи на ненадејни поплави од топење на мразот, повеќето од нив живеат во Индија и Пакистан. Од 1990 година, волуменот на вода во планинските езера таму се зголемил за околу 50 отсто.
Падот на глечерот Берч во Швајцарија предизвика свлечиште од карпи и мраз што го покри со кал поголемиот дел од селото Блатен, кое има 300 жители. Иако жителите беа евакуирани како мерка на претпазливост, еден човек е исчезнат во она што научниците го нарекуваат најнов драматичен пример за влијанието на климатските промени врз Алпите.
Како што глечерите се намалуваат, тие на крајот достигнуваат праг – познат како врвна вода – на кој истекувањето се намалува. Како резултат на тоа, помалку вода од топење тече низводно, со потенцијално далекосежни последици. Намаленото снабдување со вода ги принуди локалните земјоделци, кои традиционално одгледуваа пченка и пченица, да ги променат и своите култури и управувањето со водите. Некои заедници во Андите сега се префрлија на одгледување сорта горчлив компир што е поотпорна на суша. Нестабилното снабдување со вода, исто така, го забавува производството на електрична енергија. Во Чиле, 27 отсто од електричната енергија се произведува од хидроелектрични брани, кои критично зависат од водата од топењето на мразот. Во 2021 година, фабриката „Алто Маипо“ беше затворена поради намалување на протокот.
Не се топат само глечерите на големи надморски височини туку и оние во океанот, како што е глечерот Твејтс во Западен Антарктик. Овој леден џин е со големина на американската држава Флорида и е прогласен за „многу нестабилен“. Научниците велат дека се одмрзнува од сите страни. Топењето на морскиот мраз клучно придонесува за зголемувањето на нивото на морето. Глечерот Твејтс е наречен глечер на судниот ден, поради неговото потенцијално влијание врз она што некои истражувачи го нарекуваат нагло зголемување на нивото на морето.
Само во последните 25 години, топењето на глечерите предизвика зголемување на глобалното ниво на морето за речиси два сантиметра. Ова можеби не изгледа многу, но ниските острови како Фиџи и Вануату во Тихи Океан се изложени на ризик од исчезнување под брановите. Покрај тоа, повеќе од една милијарда луѓе во мегаградови како Џакарта, Мумбај, Лагос и Манила живеат во радиус од 10 километри од брегот. Заштитните насипи се само привремено решение, бидејќи нивото на морето продолжува да расте.
Ледените традиции се под закана
Глечерите исто така имаат духовно и културно значење. Секоја година, десетици илјади аџии се собираат на еден од најсветите глечери во Перу, Колкепунко, на религиозен фестивал. Во минатото, блоковите мраз биле издлабени од глечерот и носени до локалните заедници, кои верувале во нивните лековити својства. Но, како што глечерот исчезнува, оваа древна традиција е загрозена.
Ледникот Пресена во Италија, популарна дестинација за скијачите, наводно изгубил една третина од својот волумен од 1990 година. А се очекува природниот снег во Европските Алпи да се намали за 42 отсто до крајот на векот. Научниците проценуваат дека многу скијачки центри низ целиот свет нема да бидат профитабилни во иднина.
Мештаните можат да се приспособат на некои од овие опасности. Во пакистанското село Хасанабад е инсталиран систем за рано предупредување за следење на активноста на блискиот ледник Шиспер. Доколку има потреба од предупредување, тоа може да се соопшти преку надворешни звучници во селото. Во соседниот регион Ладак, истражувачите експериментираат со одгледување вештачки глечери што можат да го ублажат недостигот од вода во лето за да се справат со овој предизвик.
Но овие стратегии можат да функционираат само до одредена точка. Научниците велат дека најдобриот начин за справување со повлекувањето на глечерите е да се забави зголемувањето на температурите што ја загреваат Земјата.
