ИНСАЈДЕРСКА ПРИКАЗНА
Едно успешно пробно лансирање не значи дека борбите на Европа во вселенската трка се завршени. Најдобро сценарио за „Аријана 6“ е тоа што нуди начин европските сателити да стигнат до орбитата без да мора да му платат на Маск
Прво дојде огнот, потоа татнежот низ прашумата во Француска Гвајана, а неколку секунди подоцна четирите години одложување на европската „Аријана 6“ беа, барем за момент, заборавени додека ракетата исчезна во облакот.
Откако со години го водеа пазарот со ракетата „Аријана 5“, европските влади, фирми и разузнавачки агенции го загубија пристапот до вселената во последните две години, поради спој од болести, војна, инфлација и целосно лошо планирање, што ги запре лансирањата на европскиот космодром во Француска Гвајана.
Во празнината прошета „Спејс екс“ на Илон Маск. Додека старата ракета „Аријана 5“ стануваше сè позастарена и програмата за конструкција на „Аријана 6“ се распаѓаше, американската компанија дополнително го револуционизираше бизнисот со лансирање, благодарение на ракетите за повеќекратна употреба, како што е нејзиниот „Фалкон 9“ што ги намали трошоците.
И покрај тоа што речиси шест милијарди евра субвенции се внесени во програмата „Аријана 6“, има мали шанси таа да го победи „Спејс екс“. Најдобриот случај е тоа што нуди начин европските сателити да стигнат до орбитата без да мора да му платат на Маск – но по премиум цена.
– „Аријана 6“ повеќе не е конкурентна со „Фалкон 9“, со ова мора да се соочиме – рече Тони Толкер-Нилсен, дански ветеран на Европската вселенска агенција (ЕСА) задолжен да ја врати во живот програмата „Аријана“.
Скапа, одложена и веќе несовремена технологија, тој опис се однесува на „Аријана 6“, но и на делови од европската економија, при што компаниите губат чекор во однос на соларните панели, батериски ќелии, електрични возила, турбини на ветер и микрочипови на азиските и американските ривали; тоа го покажува недостигот од технолошки гиганти во американски стил.
– Бидејќи немавме развиено нов лансер со децении, изгубивме одредена експертиза – рече Филип Баптист, претседател на француската вселенска агенција ЦНЕС.
Според него, исто е и во многу индустриски полиња во Европа. Тоа ја прави програмата „Аријана“ ехо на Европа, која некогаш го водеше светот со брзите те-же-ве возови и суперсонични авиони „конкорд“. А пред само неколку години, „Аријана 5“ беше глобална сила за комерцијални и институционални мисии, со 113 лансирања во текот на речиси три децении. Дури и НАСА се согласи да го испрати својот престижен телескоп „Џејмс Веб“ во вселената на ракетата во 2021 година – значајно и симболично покажување поддршка.
„Политико“ разговараше со претходните и сегашни службеници од вселенските програми, официјално и неофицијално, за да открие што тргна наопаку со „Аријана 6“.
НАЗАД КОН ИДНИНАТА
Кога на самитот во Луксембург во 2014 година, министрите за вселена го договорија планот за идниот систем „Аријана“ – ракета со тешки лифтови во три дела, целта беше кристално јасна: лансирање до 2020 година.
Ракетата ќе биде изградена од „Аријана груп“, во сопственост на „Ербас“ и „Сафран“, а Франција ќе ја води работата заедно со Германија и Италија. Околу 13 земји ќе придонесат со делови и знаење, што ќе ја направи вистинска европска мисија.
Од самиот почеток, Французите ја туркаа стратегиската автономија како основана филозофија. Наместо тоа, германскиот одговор се карактеризираше со она што Јан Ворнер, кој раководеше со Европската вселенска агенција помеѓу 2015 и 2021 година и е поранешен шеф на германската вселенска агенција, го нарекува непречен пристап до вселената. Таа мала разлика беше критична во размислувањето.
Сфаќајќи дека „Аријана 5“ никогаш не може да се натпреварува со новородениот „Фалкон“ на „Спејс екс“, опциите беа да се оди со поскромен германски план за инвестирање во средовечната „Аријана 5“ со одредени подобрувања и малку пониска цена на лансирање, или да се работи со француски план за изградба сосема нов систем.
На крајот, земјите од ЕСА тргнаа по третпат, поттикнат од индустријата, да изградат сосема нова ракета што би била приближно 50 проценти поевтина за лансирање и поагилна во орбитата од „Аријана 5“.
Идејата да се копира „Спејс екс“ и да се направи „Аријана“ делумно повторно употреблива, беше разгледана и отфрлена. Таа одлука го прогонува францускиот министер за економија Бруно ле Мер.
– Во 2014 година имаше проблем и не тргнавме по вистинскиот пат – рече Ле Мер во 2020 година.
Откако ќе почне да работи, „Аријана 6“ требаше да има девет лансирања годишно – од кои околу четири ќе бидат за институционални мисии, како владини сателити за извидување и системи за набљудување на земјата. Остатокот ќе биде наменет за комерцијални клиенти. Споредете го тоа со „Спејс екс“ – „нахранет“ од постојан тек на договори на Пентагон и индустријата, покрај мисиите за сопствената сателитска констелација „Старлинк“, компанијата на Маск изврши рекордни 96 лансирања во 2023 година.
– Не само што рековме дека повторната употреба е срање – рече Ворнер за раните разговори околу „Аријана 6“ во средината на 2010-тите, и размислувањето за изградба на етапи за повеќекратна употреба наместо согорување на свежи компоненти на секоја мисија. „Ако имате 10 лета годишно и градите само еден нов лансер годишно, тогаш од индустриска гледна точка тоа нема да работи“.
ЌЕ СЕ БАРА ЕВРОПСКА ПОМОШ
Планот беше „Аријана 62“ со два засилувача да чини околу 70 милиони евра по лансирање, додека потешкиот модел со четири засилувачи наречен „Аријана 64“ би чинел околу 90 милиони евра.
– Но тие прогнози сега изгледаат многу оптимистички. Трошоците за лансирање ќе бидат над 100 милиони евра – рече Паком Ревилон, извршен директор на консултантската компанија „Новаспејс“, иако тој истакна дека може да има начини да се намалат цените со максимизирање на носивоста.
За споредба, грубата процена на индустријата за трошоците за комерцијално лансирање со „Фалкон 9“ е 70 милиони долари.
Додека Каролин Арну, која ја води програмата „Аријана 6“, зборува за „импресивна“ книга за нарачки од 29 лансирања во следните три години, раните резултати од конкуренцијата со „Спејс екс“ не се ветувачки – конкурентот собира 180 милиони евра за лансирање на два европски геонавигациски сателита „Галилео“, договорени за лансирање во САД поради доцнењето на „Аријана 6“.
Во меѓувреме, европскиот метеоролошки сателитски оператор ЕУМЕТСАТ, исто така, одлучи само неколку дена пред првата мисија „Аријана 6“ да му плати на „Спејс екс“ да привлече метеоролошки сателит во орбитата следната година, поништувајќи го претходниот договор со „Арианаспејс“.
Одговорот? Огромна европска молба за заштита и владина помош. ЕУ и Европската вселенска агенција бараат правила за „јасна европска предност“, рече комесарот за внатрешен пазар Тјери Бретон на состанокот за вселенски отпад во јануари.
– Враќањето на нашиот суверенитет во однос на пристапот до вселената е императив ако унијата сака да остане кредибилен вселенски актер – рече Бретон.
Огромна штета и од санкциите кон „Роскосмос“
Конфликтот меѓу Русија и Украина ги уништи старите односи меѓу Европската вселенска агенција и рускиот „Роскосмос“, кој се повлече од лансирната рампа во Француска Гвајана поради западните санкции. Тоа го промени резервниот план на ЕСА за продолжување на лансирањето со користење на ракетите „Сојуз“ на „Роскосмос“ откако „Аријана 5“ беше постепено укинат.
– Сојуз беше резервна копија за „Аријана 6“, а не „Аријана 5“ – рече Толкер-Нилсен од ЕСА.
Тоа беше она што ја создаде вистинската криза. Згора на проблемите, во декември 2022 година пропадна ракетата „Вега Ц“ со средна големина, губејќи два сателити.
– За една година целосно го изгубивме пристапот до вселената во Европа. За Франција ова прашање отсекогаш било чувствително, но одеднаш беше важно за Европа – рече Баптист од ЦНЕС.
