Точно една година од нејзиниот втор мандат како претседателка на комисијата, Фон дер Лајен, веќе измачувана од прашања во врска со нејзината посветеност на транспарентноста, во услови на тлеење на тензии со крилото за надворешна политика на блокот, сега мора да најде начин да избегне вмешаност во скандал што датира од нејзините први години на функцијата
Урсула фон дер Лајен се соочува со најжестокиот предизвик за одговорноста на Европската Унија во една генерација – со истрага за измама, која опфаќа две од најголемите имиња во Брисел и се заканува да експлодира во целосна криза. Точно една година од нејзиниот втор мандат како претседателка на комисијата, фон дер Лајен, веќе измачувана од прашања во врска со нејзината посветеност на транспарентноста, во услови на тлеење на тензии со крилото за надворешна политика на блокот, таа сега мора да најде начин да избегне вмешаност во скандал што датира од нејзините први години на функцијата.
Најавата на канцеларијата на европскиот јавен обвинител дека поранешната шефица за надворешни работи на ЕУ и висок дипломат, кој моментално работи во комисијата на Фон дер Лајен, се приведени во вторникот, беше искористена од нејзините критичари, со обновени повици за соочување на шефицата на европската влада со четврто гласање за недоверба.
– Кредибилитетот на нашите институции е во прашање – рече Манон Обри, копретседателка на Левицата во Европскиот парламент.
Доколку се докажат, обвинувањата ќе го отворат најголемиот скандал што го зафати Брисел од масовната оставка на комисијата на Жак Сантер во 1999 година поради обвинувања за финансиски малверзации.
Полицијата ги приведе поранешната потпретседателка на комисијата, Федерика Могерини, италијанска политичарка од левиот центар што го водеше крилото за надворешна политика на ЕУ, Европската служба за надворешна акција, од 2014 до 2019 година, и Стефано Санино, италијански државен службеник, кој беше генерален секретар на ЕЕАС од 2021 година до неговото заменување претходно годинава.
Канцеларијата на европскиот јавен обвинител соопшти дека има „силни сомневања“ оти тендерската постапка од 2021 до 2022 година за основање дипломатска академија поврзана со Колеџот на Европа, каде што Могерини е ректорка, не била фер и дека фактите, доколку се докажат, „може да претставуваат измама со набавки, корупција, судир на интереси и кршење на професионалната тајна“.
Сагата изгледа ќе ги разгори веќе затегнатите односи меѓу Фон дер Лајен и сегашната шефица на ЕЕАС – високата претставничка на ЕУ, Каја Калас, изјавија функционери на ЕУ за „Политико“. Претходно годинава, Санино ја напушти својата функција на генерален секретар и презеде истакната улога во комисијата на Фон дер Лајен. Могерини, Санино и трето лице не се обвинети и нивниот притвор не подразбира вина. Истражниот судија има 48 часа од почетокот на нивното испрашување за да одлучи за понатамошни дејствија.
Кога беше контактирана за Санино, комисијата одби да коментира. А Колеџот на Европа одби да одговори на конкретни прашања во врска со Могерини. Во соопштение, колеџот истакна дека останува „посветен на највисоките стандарди за интегритет, праведност и усогласеност – и во академски и во административни прашања“.
ЕУ се соочи со низа корупциски скандали
Истрагата доаѓа во време кога евроскептичните, популистичките и десничарските партии користат бран незадоволство од гласачите и во време кога ЕУ врши притисок врз земјите во и надвор од блокот поради сопствени корупциски скандали.
– Смешно е како Брисел им држи предавања на сите за владеење на правото, додека неговите институции повеќе личат на серија криминални дела отколку на функционална унија – истакна Золтан Ковач, портпарол на Владата на Унгарија, која се соочи со критики од ЕУ, на Икс.
Романскиот европратеник Георге Пипереа, член на десничарската група Европски конзервативци и реформисти, кој стоеше зад неуспешното гласање за недоверба на Фон дер Лајен во јули, изјави за „Политико“ дека размислува да се обиде да поднесе нов предлог.
Портпаролката на руското Министерство за надворешни работи, Марија Захарова, изјави за државните медиуми дека претставниците на ЕУ „преферираат да ги игнорираат сопствените проблеми, додека постојано им држат предавања на сите други“.
ЕУ се соочи со серија корупциски скандали од почетокот на оваа деценија. Вторничките рации доаѓаат по скандалот „Катаргејт“ од 2022 година, кога земјата од Персискиот Залив беше обвинета дека се обидува да влијае врз европратениците преку мито и подароци, како и по истрагата за мито годинава во врска со лобистички активности. Овие истраги вмешаа членови на Европскиот парламент, а во тоа време претставници на комисијата брзо го посочија прстот кон пратениците и се дистанцираа од скандалите.
Но комисијата не е имуна на обвинувањата за несоодветност. Во 2012 година, тогашниот комесар за здравство Џон Дали поднесе оставка поради скандал со лобирање за тутун. Самата Фон дер Лајен беше на удар од страна на Општиот суд на ЕУ, кој претходно годинава пресуди дека таа не требало да ги крие од јавноста текстуалните пораки што ги разменувала со извршниот директор на фармацевтскиот гигант „Фајзер“ за време на пандемијата на ковид-19.
Откритијата од вторникот се многу поопасни за комисијата, со оглед на високиот профил на осомничените и сериозноста на обвинувањата со кои се соочуваат.
Катастрофално влијание на корупцискиот скандал врз ЕУ
Откако беше потпретседателка на Европската комисија и шефица на ЕЕАС, Могерини беше назначена за ректорка на Колеџот на Европа во 2020 година, среде критиките дека не е квалификувана за функцијата, не ги исполнувала критериумите и влегла во трката неколку месеци по истекот на рокот за пријавување. Во 2022 година таа стана директорка на Дипломатската академија на Европската Унија, проект во срцето на рациите во вторникот во зори.
Санино, поранешен италијански дипломат, беше врвен државен службеник на ЕЕАС, а сега е генерален директор за Блискиот Исток, Северна Африка и за Одделот за Заливот во комисијата.
Кристијано Себастијани, претставник на персоналот на еден од најголемите синдикати на ЕУ, „Ренуво и демократи“, рече дека доколку се докажат, обвинувањата ќе имаат „катастрофално влијание врз кредибилитетот на засегнатите институции и пошироко врз перцепцијата на граѓаните за сите европски институции“. Тој рече дека добил „десетици пораки“ од персоналот на ЕУ загрижен за штета нанесена врз угледот на Унијата.
– Ова не е добро за институциите на ЕУ и за службите на комисијата. Не е добро за Европа, го насочува вниманието од други работи. Тоа ја пренесува оваа идеја за елитизам, за неформална мрежа што прави услуги. Исто така, Могерини беше еден од најуспешните високи претставници на ЕУ, тоа не е добро во однос на јавната дипломатија – заклучи функционер на комисијата, кој побара анонимност за слободно да зборува.
