Европскиот комесар за трговија Марош Шефчович минатиот месец силно имплицираше дека договорот со САД е одраз на стратешката слабост на Европа и нејзината потреба за поддршка од САД
По поразот од Британците во Првата опиумска војна, династијата Чјинг потпиша договор во 1842 година со кој Кина беше осудена на повеќе од 100 години странско угнетување и колонијална контрола врз трговската политика. Тоа беше првиот од оние што станаа познати како „нееднакви договори“, каде што насилнички воен и технолошки „тешкаш“ од тоа време наметнуваше еднострани услови за да се обиде да го намали својот огромен трговски дефицит. Звучи познато? Речиси два века подоцна Европската Унија почнува да разбира (на своја кожа) какво е чувството на наметнат договор.
Јасен политички пораз за ЕУ и идеолошка и морална капитулација
Итањето на претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, до голф-центарот на Доналд Трамп во Шкотска минатиот месец, за да склучи многу неурамнотежен трговски договор, предизвика стравувања кај политичарите и аналитичарите дека Европа ја изгубила предноста што некогаш мислеше дека ја има како водечка глобална трговска сила.
Критичарите на Фон дер Лајен брзо тврдеа дека прифаќањето на царината од 15 проценти на Трамп за повеќето европски стоки претставува чин на „покорност“, „јасен политички пораз за ЕУ“ и „идеолошка и морална капитулација“.
Ако таа се надеваше дека тоа ќе го држи американскиот претседател настрана, ја очекува грубо будење. Со едвај исушеното мастило на трговскиот договор, Трамп во понеделникот се закани дека ќе воведе нови царини на ЕУ поради дигиталните регулативи што ќе ги погодат американските технолошки гиганти. Доколку ЕУ не се усогласи, САД ќе престанат да извезуваат витални технологии за микрочипови, предупреди американскиот претседател.
Неговата критика следуваше нецела недела откако Брисел веруваше дека добил писмена гаранција од Вашингтон оти неговиот дигитален правилник и суверенитет се безбедни.
Трамп може да ја искористи оваа присилна предност затоа што, исто како и британските империјалисти од 19 век, тој ги држи воените и технолошките карти и многу е свесен дека неговиот колега заостанува многу во двата сектора. Тој знае дека Европа не сака да се соочи со рускиот претседател Владимир Путин без американска воена поддршка и не може да се справи без американската технологија за чипови, па затоа смета дека може да ја диктира трговската агенда.
Европскиот комесар за трговија Марош Шефчович минатиот месец силно имплицираше дека договорот со САД е одраз на стратешката слабост на Европа и нејзината потреба за поддршка од САД.
– Не станува збор само за трговија. Станува збор за безбедност, станува збор за Украина, станува збор за моменталната геополитичка нестабилност – објасни еврокомесарот.
Трговскиот договор е „директна функција на слабоста на Европа на безбедносниот фронт, бидејќи не може да осигури сопствена воена безбедност, како и дека 20 години не успеала да инвестира во сопствената безбедност“, рече Торстен Бенер, директор на Институтот за глобална јавна политика во Берлин, кој исто така посочи на неуспесите за инвестирање во „технолошка сила“ и за продлабочување на единствениот пазар.
Како и водството на династијата Чјинг, Европа исто така ги презирала предупредувачките знаци во текот на многу години.
– Ја плаќаме цената за фактот што го игнориравме повикот за будење што го добивме за време на првата администрација на Трамп – и повторно заспавме. И се надевам дека не го правиме истото сега – изјави Сабине Вејанд, генерална директорка за трговија во Европската комисија, на панел на европскиот форум „Алпбах“ во понеделникот.
Таа зборуваше пред најновото обраќање на Трамп за технолошките правила.
Јасно е дека непредвидливата тарифна игра на Трамп е далеку од завршена, а блокот од 27 земји е предодреден да се соочи со понатамошни политички навреди и нееднакви резултати од преговорите наесен. За да се спречи вкоренување на понижувањето, ЕУ се соочува со огромна задача да ја намали својата зависност од САД – во одбраната, технологијата и финансиите.
ЕУ казнета за заостанувањето зад САД
Договорот од Нанџјинг потпишан под принуда во 1842 година на британскиот воен брод „Корнволис“, закотвен во реката Јангце, ги обврза Кинезите територијата на Хонгконг да им ја отстапат на британските колонизатори, да им платат обесштетување и да се согласат на „фер и разумна“ тарифа. Британските трговци беа овластени да тргуваат во пет „договорни пристаништа“ – со кого сакаат.
Опиумската војна го започна она што Кина го опишуваше како свој „век на понижување“. Британците ги принудија Кинезите да се отворат кон разорната трговија со опиум за да му помогнат на Лондон да го надомести растечкиот дефицит на сребро со Кина. Тоа е ера што сè уште ја прогонува земјата и го придвижува нејзиното стратешко креирање политики, како дома, така и на меѓународно ниво.
Клучен фактор што ја принуди династијата Чјинг да се покори беше нејзиниот неуспех да инвестира во воен и технолошки напредок. Познато е дека кинескиот цар Кианлонг им рекол на Британците во 1793 година дека Кина не ги бара „варварските производи“ од други нации. Додека барутот и огненото оружје беа кинески пронајдоци, недостигот од експериментирање и иновации го забави нивниот развој, што значи дека оружјето на династијата Чјинг беше околу 200 години зад британското оружје во дизајнот, производството и технологијата.
Слично на тоа, ЕУ сега е казнета за тоа што со децении заостануваше зад САД. Намалувањето на трошоците за одбрана по Студената војна ги држеше европските земји зависни од американската војска за безбедност; самодоволноста во врска со технолошкиот развој значи дека ЕУ сега е зад своите глобални конкуренти во речиси сите критични технологии.
Американскиот трговски претставник Џејмисон Грир, од своја страна, го прогласи почетокот на нов светски поредок, оној што го нарече „Тарнбери систем“, споредувајќи го трговскиот договор меѓу САД и ЕУ со повоениот финансиски систем осмислен во одморалиштето Бретон Вудс во Нова Англија во 1944 година.
Претстојат турбуленции
Со својата офанзива во понеделникот, Трамп покажа слабо почитување на желбата на ЕУ да ги издвои чувствителните прашања од необврзувачката заедничка изјава од минатата недела. Нејасноста на текстот од четири страници, во меѓувреме, му остава простор да постави нови барања или да се закани со одмазда ако смета дека ЕУ не го почитува својот дел од договорот.
Може да следува уште поголемо понижување додека двете страни се обидуваат да разработат разни детали – од систем на тарифни квоти за челик и алуминиум до исклучоци за одредени сектори – кои сè уште треба да се решат.
– Овој договор е многу нејасен, има многу точки каде што конфликтите лесно би можеле да ескалираат, а потоа да се користат како оправдување зошто другите работи нема да се остварат – рече Никлас Поатје, истражувач во аналитичкиот центар „Бругел“.
На прашањето што би се случило ако ЕУ не успее да ги инвестира ветените 600 милијарди долари во САД, Трамп во текот на месецов рече: „Па, тогаш тие плаќаат царини од 35 проценти“.
Тоа е опасност за која ЕУ е свесна. Европската комисија тврди дека бројката од 600 милијарди долари едноставно ги одразува широките намери од корпоративниот сектор што не можат да ги спроведат бирократите во Брисел. Но Трамп би можел да го искористи ветувањето за инвестиции како повод за зголемување на давачките.
– Очекуваме понатамошни турбуленции Но, сметаме дека имаме многу јасна полиса за осигурување – рече висок функционер на ЕУ, кој побара анонимност за да зборува отворено.
Понатаму, со прифаќањето на договорот, кој извршната власт на ЕУ го „продава“ како „помалку лоша“ опција по заканите на Трамп со царини, Брисел покажа и дека уцената функционира. Пекинг ќе ги следи случувањата со интерес, исто како што врските ЕУ-Кина достигнаа ново ниво, а доминацијата врз минералите што му се потребни на Западот за своите зелени, дигитални и одбранбени амбиции му дава на Пекинг огромна геополитичка моќ.
Што може да преземе ЕУ?
Но што, ако воопшто, може да направи блокот за да избегне продолжување на својот период на геополитичка слабост? Во пресрет на договорот, Фон дер Лајен постојано нагласуваше дека стратегијата на ЕУ во односите со САД треба да се гради врз три елементи: подготовка на одмазднички мерки, диверзификација на трговските партнери и зајакнување на единствениот пазар на блокот.
За некои, ЕУ треба да го гледа договорот како повик за будење за да се воведат длабоки промени и да се зголеми конкурентноста на блокот преку институционални реформи, како што е наведено минатата година во значајните извештаи напишани од поранешниот шеф на Европската централна банка, Марио Драги, и поранешниот италијански премиер Енрико Лета. Како одговор на спогодбата, Драги издаде силно предупредување дека очигледната способност на Трамп да го принуди блокот да ги извршува неговите наредби е убедлив доказ дека ЕУ се соочува со ирелевантност или, уште полошо, ако не успее да ги среди своите внатрешни работи. Тој исто така ги истакна недостатоците во безбедноста: „Европа е лошо опремена во свет каде што геоекономијата, безбедноста и стабилноста на изворите на снабдување, наместо ефикасноста, ги инспирираат меѓународните трговски односи“.
Истражувачкиот аналитичар Имон Драм од германскиот Маршалов фонд вели дека Европа се соочува со избор.
– Дали ќе ја зајакне својата позиција како центар на слободна трговија во свет каде што глобализацијата се одмотува? Или само ќе биде бојно поле на кое се одвива зголемената конкуренција меѓу Кина и САД – се запраша Драм.
За некои, одговорот лежи во продлабочувањето и диверзификацијата на трговските врски на блокот – Брисел инсистира дека објавувањето на неговиот трговски договор со блокот Меркосур од јужноамериканските земји се ближи, а годинава планира договори со Индонезија, Индија и други. Исто така, сигнализираше отвореност за интензивирање на трговијата со блокот ЦПТПП фокусиран на Азија, кој ги вклучува Канада, Јапонија, Мексико, Австралија и други како членки.
