Вашингтон сака да спречи секаква можност Меѓународниот кривичен суд да гони Американци за евентуални воени злосторства
Според американските закони, Владата може да воведе санкции против која било земја, организација или лице за кои се смета дека претставуваат „необична и вонредна закана“ за националната безбедност или надворешната политика на САД. Во минатото, САД воведуваа санкции во врска со тероризмот и ширењето на оружјето за масовно уништување врз земји како Иран, Северна Кореја и Сирија. На 2 септември 2020 година, државниот секретар на САД, Мајк Помпео, одбележа ново отстапување од американската политика, објавувајќи санкции против двајца високи функционери на меѓународна организација заснована на спогодба, во која членуваат повеќето најголеми сојузници на САД, поточно Меѓународниот кривичен суд (МКС). Овој потег ќе ги погоди повеќето Европејци како бесрамен напад врз меѓународното владеење на правото, но тоа е исто така кулминација на еволутивната конфронтација помеѓу САД и МКС, која се протега до основањето на организацијата.
МКС беше основан со Римскиот статут во 1998 година, со краток извештај за гонење на одговорните за најтешките меѓународни злосторства, како воени злосторства, злосторства против човештвото и геноцид. Европските земји беа меѓу најсилните застапници на судот, гледајќи го како чекор кон свет во кој никој не може да избегне казна за масовни злосторства. Но судот е тело засновано на спогодби и многу од најмоќните држави во светот остануваат надвор од нив, вклучувајќи ги и САД, Русија и Кина. Тензијата помеѓу визијата за правда отелотворена од МКС и реалностите на меѓународната политика на моќ е присутна уште од самиот почеток и е особено изразена во турбулентните односи на судот со САД.
Според Римскиот статут, МКС има надлежност да гони кривични дела извршени од државјани на земји-членки, но исто така и злосторства извршени на територијата на земји-членки, дури и ако одговорните се државјани на земја што не е членка на судот.
САД се бореа напорно против оваа одредба во преговорите што доведоа до основање на МКС, плашејќи се дека американските граѓани може да бидат изложени на гонење, но го изгубија аргументот. САД го сметаат гонењето на нивните граѓани пред некое меѓународно тело без согласност од САД за повреда на нивниот суверенитет. Поддржувачите на МКС тврдат дека ако државите можат да ги гонат странците за воени злосторства извршени на нивна територија пред нивните сопствени судови, тие имаат овластување да ја пренесат таа надлежност на меѓународен суд како МКС.
Првите години на судот се совпаднаа со претседателството на Џорџ Буш и тој презеде голем број чекори за ограничување на каква било потенцијална акција против американските граѓани. САД го убедија Советот за безбедност на ОН да усвојат низа исклучоци за мировните сили, спречувајќи ги војниците од земјите што не се членки на МКС да бидат под истрага или гонење (иако престанаа да бараат изземање по откривањето на скандалот со затворот„ Абу Граиб“ во 2004 година).
Буш исто така почна кампања за склучување билатерални договори за имунитет со други земји и официјално го поништи американскиот потпис на Римскиот статут (според Бил Клинтон, САД го потпишаа, но не го ратификуваа договорот, што значи дека САД не се обврзани со него, но се обврзани да не преземаат активности што би ги попречувале неговите цел и намена). Администрацијата на Барак Обама се ангажираше повеќе со МКС, но не презеде никакви чекори за ратификување на нејзиниот статут.
МКС, исто така, се чинеше дека во раните години се обидуваше да избегне каква било конфронтација со големите сили бидејќи се обидуваше да се етаблира како новородено меѓународно тело. Првиот обвинител, Луис Морено Окампо, се придвижи со огромна претпазливост во отворањето на истрагите каде што беа вклучени интереси на големите сили. Авганистан се приклучи кон МКС во 2003 година, давајќи му судска надлежност за можни злосторства таму извршени по тој датум, и Окампо отвори прелиминарно испитување на ситуацијата во Авганистан во 2006 година. Но и покрај постојаното насилство во земјата, обвинителството не побара дозвола за целосна истрага до 2017 година, во времето на наследничката на Окампо, Фату Бенсуда.
Слично на тоа, долги одложувања имаше и за Колумбија (чувствителна земја за САД) и за Грузија (каде што Русија беше директно вклучена). Воздржаноста на судот во овие случаи беше спротивна од брзината со која тој се движеше во некои африкански случаи, придонесувајќи за чувството дека МКС е непропорционално фокусиран кон Африка.
Уште повеќе, откако Бенсуда побара дозвола за отворање истрага во Авганистан, судот првично го одби барањето во 2019 година, тврдејќи дека тоа нема да биде „во интерес на правдата“. Истрагите без поддршка од вклучените земји можат да бидат тешки, а Авганистан и САД ќе одбиеја соработка. Но потегот беше критикуван како компромитирачки за да се избегне конфронтација со САД и тој беше поништен од жалбениот совет на МКС годинава. Бенсуда рече дека нејзината истрага е фокусирана на можни злосторства извршени од талибанците, авганистанските и американските сили, вклучувајќи и мачењето затвореници, кои се држат во рамките на американската „војна против тероризмот“. За истрагата, Помпео рече оти тоа е потег на „неодговорна политичка институција, маскирана како правно тело“. Во јуни, Трамп издаде извршна наредба со која се одобруваат санкции против МКС, поточно против Бенсуда и шефот на Одделот за јурисдикција, Факисо Мочочоко.
Реално, минимални се шансите МКС да гони американски државјанин, бидејќи би било многу тешко да се развие одржлив случај наспроти несоработката на САД, а уште поверојатно е дека судот некогаш ќе задржи во притвор Американец кого сака да го гони. Сепак, администрацијата на Трамп, со својот хиперагресивен пристап кон мултилатералните организации, ја искористи можноста да нанесе потенцијален удар врз судот. Акцијата на САД, исто така, треба да се сфати како одговор на актуелните испитувања на судот на израелските активности во Палестина, на кои администрацијата на Трамп остро се спротивстави. Клучно прашање сега е колку агресивно САД ќе се обидат да ги спроведат своите санкции. Како што покажа случајот со Иран, американските санкции можат да бидат моќна алатка, бидејќи оние против кои се насочени се блокирани да вршат какви било доларски трансакции.
За среќа, МКС им ги исплаќа платите на Бенсуда и на Мочочоко во евра. Во најмала рака, САД може да ја блокираат Бенсуда да се појави лично во ОН. Но ако сакаат, САД би можеле да се обидат да ја затворат целосно истрагата на судот во Авганистан, напаѓајќи организации и компании што соработуваат со него. Сигурно е дека Европа и другите земји-членки повеќе претпочитаат да избегнат борба со САД отколку со МКС. Сепак, речиси сигурно е дека тие би се почувствувале обврзани да го бранат судот ако администрацијата на Трамп се обиде да му стави крај.
