Кој владее со 21 век?

Глобалниот владетел би можел да биде држава, сојуз, коалиција од земји, голема идеја како демократија или авторитаризам, голема трагедија како нуклеарна војна или климатска катастрофа, или збир од технолошки и економски трендови, на подобро или на полошо

Мајкл О’Ханлон

Веќе десет години имам привилегија да им го предавам предметот Кој ќе владее со 21 век на извонредни студенти на неколку универзитети во САД. Тоа е предмет за сѐ што има геостратегиска важност: подемот на Кина, враќањето на Русија, распространувањето на демократијата, воскреснувањето на авторитаризмот, многуте предизвици, но и трајните силни страни на Америка и на НАТО, климатските промени и зголемувањето на нивото на океаните, раширувањето на оружјето за масовно уништување, новите технологии, вклучувајќи ја и вештачка интелигенција, притисокот врз планетата поради веројатното достигнување на светското население до десет милијарди луѓе до средината на 21 век. Повеќето од овие луѓе се од земјите во развој и повеќето од нив живеат во градови. Исто така, поголем дел од овие луѓе живее во средна или повисока класа или подобро од кое било друго време во историјата.

Студентите на кои им го предавам предметот Кој ќе владее со 21 век се главно Американци, на возраст од триесетина години, вработени се и доаѓаат од различни слоеви. На крајот на секој семестар заедно се обидуваме да одговориме на прашањето кој ќе биде веројатниот хегемон. „Владетелот“ може да биде држава, сојуз, коалиција од земји, голема идеја како демократија или авторитаризам, голема трагедија како нуклеарна војна или климатска катастрофа, или збир од технолошки и економски трендови (на подобро или на полошо). Планираме да се собереме во 2050 година (ако можам да издржам толку долго) и да процениме кој бил во право, а кој не бил.
Причината што го опишувам овој предмет во колумна е тоа што во 2019 година, моите студенти главно покажуваат голем песимизам за иднината на САД и на светот. Верувам дека има важна порака во колективните грижи на моите студенти, која треба да ја слушнат политичките елити во Вашингтон.

Да бидам фер, само околу половина од моите неодамнешни студенти се навистина песимистички расположени. Другите, барем од американска перспектива, имаат поголема надеж. Одговарајќи на прашањето кој би управувал со векот, во смисла на поставување на неговите главни безбедносни и стратегиски услови и параметри, околу една третина од групата студенти смета дека тоа се САД. Друга група ја фаворизира демократијата или некоја варијанта на тој концепт. Но јас бев изненаден што дури и овие оптимисти беа ограничени во својот ентузијазам, честопати нагласувајќи со колку проблеми сè уште се соочува Кина, колку навистина се обесхрабрени земјите на ЕУ и колку е сиромашна Индија до денес, покрај целиот напредок. Грижите се поголеми од прославата на каква било обнова на американскиот статус.

Има и една друга група студенти. Двајца студенти од оваа група тврдат дека нелиберализмот и авторитаризмот, најверојатно, ќе ги надминат силите на демократијата во текот на овој век. Двајца други студенти сметаат дека технологијата ќе надвладее – со потенцијал за добри, но и со потенцијал за ужасно лоши работи, како десеткување на планетата или нуклеарна војна. Двајца други очекуваат конфликтите да доминираат во вестите, исто како што се случи во првата половина од 20 век, дури и во првата деценија од овој век. Други двајца, пак, сметаат дека ќе владеат компании и други наднационални или невладини организации. Но тие сметаат дека тоа е еднакво добро и лошо. Еден студент предвидува дека Африканската унија ќе владее откако големите развиени економии ќе се уништат меѓусебно преку војни и други трагедии, што ќе ја остави Африка како единствен континент.

Можеби оваа група студенти е пофаталистичка. Се шегувам. Не ми се допадна нивната колективна процена и сакам да можам поуверено да ја отфрлам, но не можам. Претходните групи студенти главно беа оптимистички настроени, очекувајќи да надвладеат САД или НАТО или општиот подем на демократијата (вклучувајќи ја и во земјите како Индија, Индонезија или Нигерија или во државите на Латинска Америка). Тие сметаа оти „либералниот глобален поредок“ ќе биде доминантната сила во овој век. Обично, две третини до три четвртини од студентите може да се оценат како еден вид оптимисти. Тие нудеа оптимистички прогнози дури и кога големата рецесија ги остави САД во ужасни економски проблеми, дури и кога Вашингтон остана многу поделен за време на владеењето на Барак Обама, кога Арапската пролет се претвори во зима, кога рускиот претседател Владимир Путин го анектира Крим, а Исламска држава зазеде големи делови од Ирак и Сирија, како и кога еболата беснееше во Западна Африка во 2014 година. Студентите, со право или не, се убедуваа себеси дека се моќта на САД и на Западот, како и на другите прогресивни сили, ќе истраат и ќе ги пребродат тековните кризи.

Сето тоа се промени некаде во 2016 година. Тоа заврши пред изборите, на кои повеќето студенти очекуваа да победи Хилари Клинтон. Оваа колумна не е замислена како директен напад врз актуелниот претседател на САД, Доналд Трамп, но е своевиден референдум за кандидатите како Трамп, Клинтон, Берни Сандерс и други. Партиските расправања и личните напади што изобилуваа за време на предизборните кампањи, заедно со внатрешните проблеми на САД што ги откри политичкиот дискурс, ги натераа студентите можеби првпат да се запрашаат дали внатрешната кохезија може да ја задржи Америка цела во текот на 21 век. Дури и неамериканските студенти се прашуваа кој би можел да води еден стабилен и просперитетен свет ако не го сторат САД тоа.
Работите малку се подобрија во 2017 и во 2018 година. Оптимизмот се врати меѓу студентите. Можеби беше така зашто колективно учевме дека, и покрај сѐ, ќе го преживееме претседателството на Трамп. Можеби неговите приврзаници меѓу студентите се надеваа дека тој на крајот ќе созрее и ќе ја врши функцијата, а критичарите со нетрпение ги чекаа конгресните избори на средина од мандатот, како можност барем малку да се подобри американската политика. Веројатно и силната економија придонесе малку за надежта.

Но годинава се вративме на лошите прогнози. Лошата состојба на односите меѓу големите сили, која сега трае повеќе од половина деценија, може да понуди голем дел од објаснувањето. Сепак, мислам дека најверојатна главна причина е тоа што американската политика се чини дека е насочена кон нешто што претставува дежави на 2016 година. Негативноста е на прво место. Големите, надежни, но реални идеи на претходните лидери ги нема. Влажниот воздух во Вашингтон можеби нѐ потсетува дека „мочуриштето“ не е исушено.

Сè уште има време да се променат работите. Со нетрпение ги очекувам студентите од учебната 2019/2020 година за да им го поставам истото прашање. Но засега можам само да заклучам дека повеќето студенти во најголема мера во изминатите десет години се загрижени за судбината на државата и на планетата. Се надевам дека актуелните и идните политички водачи ќе ги слушнат.

Авторот е аналитичар на „Брукингс“
и е професор на повеќе универзитети во САД