Летните олимписки игри, чие отворање е вечерва, 26 јули, церемонија што се најавува како величествена, се одржуваат во геополитички контекст обележан со конфликтите во Украина и Газа, кои го направија олимпиското примирје бесмислено. Исто како и желбата на претседателот на Франција, Емануел Макрон, кој треба да ги отвори Игрите, барајќи „олимписко примирје во Франција“, кое ниту тој ниту неговите приврзаници не го почитуваат, сакајќи да го разводни поразот на европските и на вонредните парламентарни избори
ЛОИ 2024: Париз престолнина на поделениот свет
Денеска, на крајот од попладневните часови, голем дел од планетата ќе го задржи здивот додека се отвораат 33-те игри (Олимпијада) од модерната ера во Париз, шеснаесет дена натпреварување на кое ќе се соберат повеќето од најголемите спортисти во светот. Гулабите на мирот ќе се вивнат кон небото, ќе се подигне олимпиското знаме, ќе се интонираат химните, претседателот на Републиката, Емануел Макрон, ќе ги изговори очекуваните ритуални зборови, а Летните олимписки игри (ЛОИ) во 2024 година ќе бидат официјално отворени пред 1,5 милијарда луѓе.
Но овие Игри ќе се одржат во особено турбулентен и непредвидлив геополитички контекст, обележан со конфликти со страшни патарини за цивилите, особено во Газа, со враќањето на војната во Европа и со растечките и опасни ривалства меѓу големите сили. Кампањата за претседателските избори во САД во ноември ја зголемува неизвесноста, со изгледите републиканецот Доналд Трамп да се врати во Белата куќа.
Без премногу илузии, Емануел Макрон се обиде да повика на олимписко примирје. Заеднички повик за ова беше лансиран дури и за време на посетата на Франција од страна на кинескиот претседател Си Џинпинг на почетокот на мај. И за оваа цел, во ноември 2023 година, беше донесена резолуција од страна на Генералното собрание на Обединетите нации (ОН) – ова е традиција од Зимските олимписки игри во Лилехамер, Норвешка, во 1994 година.
Залудно. Затоа што ниту еден од конфликтите во моментот најверојатно нема да биде суспендиран за време на олимписките настани, туку напротив. Во светлината на воените конфликти во Украина и Газа сѐ погласни и поаргументирани се критиките од земјите на „Југот“ против „двојните стандарди“ што ги практикува Западот, кои никогаш не биле толку силни.
Хармоничен развој на човештвото?! Зачувување на човечкото достоинство?!
Преку Олимписката повелба, Игрите гласно го прокламираат идеалот за „спорт што служи на хармоничен развој на човештвото“ и „мирно општество, кое се грижи за зачувување на човечкото достоинство“. Во реалноста, олимписките натпревари никогаш не ги прекинале, па дури ни суспендираните војни.
Дали можат да ја поттикнат дипломатијата? Денеска, покрај Сена, повеќе од сто странски шефови на држави и влади се очекува да присуствуваат на церемонијата на отворањето и на парадата на реката со 6.000-7.000 спортисти од 204 национални олимписки комитети, односно повеќе од земји членки на ОН. Меѓу нив во принцип ќе бидат украинскиот претседател Володимир Зеленски, саудискиот престолонаследник Мохамед бен Салман, како и шефовите на државите на Сенегал, Басиру Диомаје Феј, и на Аргентина, Хавиер Милеи.
Ќе бидат претставени сите континенти, но ќе недостигаат некои важни фигури, почнувајќи од претседателот на САД, Џо Бајден – таму ќе биде првата дама Џил Бајден – неговиот кинески колега Си Џинпинг, претставен од заменик- претседателот на Владата, Нарендра Моди, шефот на индиската влада, или бразилскиот претседател Луис Инасио Лула да Силва, исто така, го замени неговата сопруга. Не планира да дојде ниту американската потпретседателка и демократска кандидатка за Белата куќа, Камала Харис, но на затворањето ќе присуствува нејзиниот партнер Даг Емхоф.
Бидејќи Русија е под западни санкции, претседателот на таа држава не беше поканет. Руската делегација, исто така, ќе биде сведена на минимум во Париз, бидејќи само околу петнаесет спортисти – во Токио имаше повеќе од 300 во 2021 година – беа овластени, во средината на јули, од Меѓународниот олимписки комитет (ИОК) да се натпреваруваат на натпревари во строга рамка на неутралност.
Олимписката сила Русија и МОК како покровител на светскиот спорт сѐ уште
се непомирливи
Ова е епилогот на една сапуница, која ќе ги влоши односите меѓу Москва и МОК со почетокот на руско-украинскиот воен судир, на крајот на февруари 2022 година, два дена по завршувањето на Зимскиот парк во Пекинг. Организацијата со седиште во Лозана, Швајцарија, тогаш одлучи да ги забрани Русија и Белорусија, пред постепено да се работи на враќање на протераните во конкуренција.
По серијата препораки до меѓународните спортски федерации, формулирани на крајот на март 2023 година, МОК пред сè, во декември, даде согласност Русите и Белорусите да учествуваат на Игрите во Париз на индивидуална основа (без прием на тимови), под неутрално знаме (без химна или национални бои) и под услов да не ја поддржуваат војната во Украина, ниту да имаат некаква врска со армијата. Оваа рамка беше оценета за неприфатлива од Москва, која го обвини МОК за „наклонување кон расизам и неонацизам“. Русија, олимписката сила и МОК, покровител на светскиот спорт, дефинитивно е непомирлива. Војната во Газа, исто така, ќе им биде во мислите на сите вечерва, вклучувајќи ги и присутните гледачи на Сена, кога палестинската селекција (осум спортисти) и израелскиот тим (88), поддржан од претседателот на хебрејската држава Исак Херцог, ќе бидат присутни во Париз за свеченото отворање. Многу палестински знамиња се вееја на трибините за време на фудбалскиот натпревар Мали – Израел, како дел од Летните олимписки игри во 2024 година, на Паркот на принцовите, во Париз, на 24 јули 2024 година, а од друга страна, се слушнаа гласови, како што е гласот на пратеникот (ЛФИ-Бунтовна Франција) на Сен-Сан-Дени, Томас Портес, кој потврди дека израелската делегација не е „добредојдена“ – позиција што е силно критикувана и од владата и од другите во политичкиот свет.
Невиден политички контекст
Франција, згора на тоа, е домаќин на Олимпијадата во сосема нов политички контекст. Емануел Макрон сигурно ќе го отелотвори највисокото ниво на државата. Во текот на целата недела што му претходеше на почетокот на натпреварите тој сѐ повеќе патуваше.
– Ние сме подготвени – изјави тој при посетата на олимпиското село лоцирано во Сен-Сан-Дени на 22 јули.
Потстанарот на Елисејската палата, исто така, требаше да ги искористи предностите на Олимпијадата за да ги зголеми билатералните разговори со неговите колеги, дури и пред церемонијата на отворањето, особено за време на самитот свикан во „Лувр“, четврток на 25 јули, за придонесот на спортот кон целите на одржлив развој.
И во отсуство на „олимписко примирје“, шефот на државата повикува на „политичко примирје“ во Франција за да поттикне момент на смиреност, по два месеца бура предизвикана од неговата одлука да го распушти Националното собрание и да добие време при именувањето нов премиер.
Зад Емануел Макрон, Владата ќе се претстави пред светот со незавидниот статус на извршна власт во оставка, единствено одговорна за справување со тековните работи на неодреден период. Ова, меѓу другото, се однесува и на министерот за надворешни работи Стефан Сежурне, но и на министерот за внатрешни работи Жерал Дарманин, одговорен за управување на исклучителен безбедносен систем со повеќе од 30.000 полицајци и жандарми мобилизирани дневно.
Избор од коментари за ЛОИ од некои француски медиуми
„Ле монд“: Јазот меѓу дискурсот за мирот и реалноста во светот е и драма и гориво на Олимпијадата
Инсистирањето на олимпиското примирје е мошне неодамнешно. Датира од 1980-тите, кога МОК се откажа од аматеризмот и започна втората фаза на многу поинтензивна комерцијализација на Игрите – раскажува историчарот Фабиен Аршамбо, автор на Легендите на векот. Историја на Олимпијадата во дванаесет медали, потсетува париски „Ле монд“. За МОК, која е приватна профитна организација, беше неопходно да се најде дополнителна душа. Оттогаш тие инсистираа на мир, пријателство меѓу народите, братство
– Идејата за примирје е комуникациска стратегија на МОК. Но Комитетот се наоѓа себеси заробен во сопствената замка. Од една страна, тој се претставува како морален, неутрален авторитет и ги концентрира сите очекувања Од друга страна, бидејќи нејзината понуда се заснова на судирот меѓу народите, таа се вложува и во сите форми на идеологии. Овој јаз меѓу дискурсот за мирот и реалноста во светот е и драма и гориво на Олимпијадата – објаснува историчарот Патрик Кластрес за париски „Ле монд“.
Свеченото отворање ќе има симболична улога. „Мора да зборува за светот на Франција и да зборува за Франција пред светот“, резимира еден од неговите дизајнери, историчарот Патрик Бушерон, во интервју за „Ле монд“. Но без премногу илузии: „За време на сите Олимписки игри зборуваме за братство меѓу луѓето, но на крајот ги броиме медалите“, призна историчарот за време на конференцијата за Летните олимписки игри на 25 април, во Колеж де Франс, предизвикувајќи „екстремно националистичко кукавичко сметководство“.
Француската делегација, инаку, е меѓу „најмилитаризираните“ со 80 спортисти од 571 што се со договор со армијата, на кои се додадени петнаесет цариници, знак дека зад пацифистичкиот и универзален дискурс преовладуваат националните интереси.
Повеќе од кога било, во тензичниот контекст на 2024 година, олимпиското примирје се чини дека е многу релативен поим. Секогаш брзајќи да ја брани неутралноста на спортот, МОК сега се погрижи да задуши, во текот на две недели, каква било демонстрација на политичко изразување (исвиркани палестински знамиња, исмејување на израелската делегација итн.).
Релативизирано олимписко примирјe
На почетокот на оваа недела, Палестинскиот олимписки комитет побара итно исклучување на Израел, тврдејќи дека го прекршил олимпиското примирје поради бомбардирањата на Газа. Тежок удар за МОК, кој отсекогаш го користел мирниот соживот на израелските и палестинските олимписки комитети – применувајќи го, на спортски терен, решението за две држави – за да го разликува конфликтот на Блискиот Исток од другите војни во светот.
– Оваа ситуација ни дава можност да разговараме со двете заедници – често тврдеше Томас Бах, шефот на МОК.
Секогаш брзајќи да ја брани неутралноста на спортот, МОК сега ќе се погрижи да задуши, во текот на две недели, каква било демонстрација на политичко изразување (исвиркани палестински знамиња, исмејување на израелската делегација итн.). Без разлика дали тоа се случува за време на свеченото отворање на терените за натпреварување или дури и во селото на спортистите, каде што делегациите од непријателските земји беа внимателно разделени од организаторот на Игрите во Париз 2024 година.
Израелските спортисти ќе бидат меѓу најзаштитените во текот на натпреварите – светот се сеќава на траумата на Игрите во Минхен во 1972 година, кога Израелците беа земени како заложници пред да бидат убиени од палестинската група Црн септември. Повеќе од кога било, во тензичниот контекст на 2024 година, олимпиското примирје се чини дека е многу релативен поим.
Тони Гламчевски, постојан соработник на „Нова Македонија“ од Франција
