Никој не ја оспорува потребата од задолжување, но економистите се согласни на темата дека кога веќе се задолжуваме, парите треба да се трошат продуктивно, да се цели кон проекти што ќе придонесат за раст на БДП или раст на економијата, која ќе овозможи и враќање на земените заеми и динамичен раст на економијата и БДП.
Економијата во нашата држава се соочуваше со тешкотии што вршеа притисок врз макроекономската стабилност поради неквалитетното трошење на јавните финансии и што создаваа високо ниво на јавен долг
Задолжувањето и јавниот долг на Македонија како предизвик
Јавниот долг во Македонија последниве години со изминатата власт беше во континуиран раст, при што беа потрошени многу пари, но нивната ефективност е ставена под голем прашалник. Растот на задолженоста, но и потребата од фискална дисциплина постојано се меѓу главните теми меѓу економистите и иако има разидување меѓу ставовите за потребата за задолжување и за висината на задолжувањето, сепак едно е заедничко, најбитно е како и за што ќе се користат парите од заемите.
Никој не ја оспорува потребата од задолжување, но економистите се согласни на темата дека кога веќе се задолжуваме, парите треба да се трошат продуктивно, да се цели кон проекти што ќе придонесат за раст на БДП или раст на економијата, која ќе овозможи и враќање на земените заеми и планиран динамичен раст на националната економија, отворање нови работни места, зголемена продуктивност, како и екстензија и интензитет на соодветните гранки на македонското стопанство.
Економијата во нашата држава се соочуваше со тешкотии што вршеа притисок врз макроекономската стабилност поради неквалитетното трошење на јавните финансии што создава високо ниво на јавен долг.
Еден од поранешните гувернери на Народната банка на Македонија за нашиот медиум укажа дека прагот од 60 проценти е соодветен за земји што се дел од Европската Унија, но дополни дека за Македонија најсоодветно, во нормални услови, би било доколку јавниот долг е во граница од 45 до 50 проценти од бруто-домашниот производ.
Сепак, како што укажа, сега условите се надвор од нормални рамки, па затоа не е поентата колкава е висината на задолжувањето, бидејќи има ситуации кога државата мора или, пак, треба да се задолжи за да ги реализира плановите. Притоа укажа дека многу е поважно за што се користат средствата што се позајмуваат.
– Разбирливо е државата да се задолжи и едно домаќинство што сака да купи дом и да го уреди мора да се задолжи, така и државата за поголеми инвестиции мора да се задолжи. Со оглед на кризите што се надоврза една на друга, очекувано е да се задолжуваат државите, но клучно прашање е како се трошеа тие средства. Прв проблем беше што јавниот долг ни порасна на 50 отсто за инвестиции што не ја подобрија економијата. Сепак, клучно прашање е колкав дел од приливите на државата се одвојува за враќање на долговите – објаснува нашиот соговорник.
Тој потенцира дека е очекувано долговите да се враќаат со нови заеми, но додава дека тоа не е толку страшно, туку дали расте економијата, а со неа и приливите во државната каса со кои ќе се сервисираат обврските.
Претседателот на Фискалниот совет, Глигор Бишев, укажа дека поради одредени параметри, кои не се земени во официјалната статистика, јавниот долг достигнува и до 65 проценти од БДП и посочи оти Фискалната стратегија 2025–2029 година, која ја усвои Собранието, е добра рамка за фискална консолидација.
– Во најновата студија на ММФ, само фискалниот капацитет базиран на даночни приходи е проценет на 22,24 проценти, а, од друга страна, буџетските расходи за наредните четири години се проектирани на ниво од 40 проценти од БДП и тука го гледаме најголемиот ризик за реализација на буџетската стратегија. Препорачавме да се зголеми ефикасноста и да се намалат јавните расходи, да се зголеми фискалната дисциплина, особено кај јавните институции, државните претпријатија, локалната власт, реформа на пензискиот систем и воведување еколошко оданочување, како и конвергенција кон даночните системи со ЕУ – нагласи Бишев.
Министерката за финансии Гордана Димитриеска-Кочоска, пак, потенцираше дека минатата година јавниот долг бил понизок од проектираниот и годината ја завршивме со јавен долг на ниво од 61,9 отсто од БДП. Потоа истакна дека од јануари 2025 година тој е под 60 проценти од БДП, односно 58,4 отсто од БДП по успешно реализираната отплата на еврообврзницата издадена во 2018 година.
– Во 2025 година отстапувањето од ова правило е во функција на развојот и реализација на инвестициите, како што се коридорот 8 и 10 (0,8 отсто од БДП), локални инфраструктурни проекти (0,6 отсто од БДП) и инвестиции во одбраната (0,5 отсто од БДП) – истакна министерката.
Е.Р.
Цел свет се задолжува: Непродуктивните трошоци за одбрана вршат најголем притисок
Светските економисти укажуваат дека од година на година расте задолжувањето насекаде во светот, а прогнозите велат дека оваа година задолжувањето на владите ќе ги надмине рекордните 12,3 милијарда долари задолженост. Кон сето ова придонесуваат трошоците за одбрана, зголемувањето на јавната потрошувачка во повеќето економии и повисоките каматни стапки.
Според процените на агенцијата „Ес енд пи глобал рејтингс“, вкупната задолженост на државите во светот ќе се зголеми за три отсто. Во последните години овој долг растеше брзо поради глобалната финансиска криза, пандемијата на коронавирусот, а сега и поради потребите за зголемени издвојувања за одбраната во Европа.
Роберто Сифон-Аревало, раководител во „Ес енд пи“, вели дека најголемите економии и натаму ја користат фискалната политика за решавање криза со криза, што доведува до поголемо задолжување на државите. Покрај ова се зголемиле и трошоците за сервисирање на долговите затоа што приносите за обврзниците значително пораснаа откако централните банки ги одредија програмите за купување државни обврзници. Задолжувањето заради финансирање поголема потрошувачка беше одржливо додека каматните стапки беа ниски, но сега станува проблем, сметаат аналитичарите.
Процените на „Ес енд пи“ се дека фискалниот дефицит на САД ќе остане над шест отсто од БДП до 2026 годинa, но статусот на доларот како глобална резервна валута овозможува значителна флексибилност во управувањето со јавните финансии.
Кина ќе го зголеми издавањето на долгорочните обврзници за повеќе од 370 милијарди долари, во обид да ја заживее домашната економија преку зголемена потрошувачка.
Очекувањата се дека и задолженоста на другите држави во светот ќе расте или ќе остане на исто ниво како и минатата година.
Вкупната глобална задолженост се очекува да достигне 70,2 отсто од глобалниот БДП.
Е.Р.
Народната банка и понатаму ригидна во своите монетарни политики, економијата во втор план
Каматата на благајничките записи не се менува
Каматната стапка на благајничките записи останува на нивото од 5,35 отсто, а каматните стапки на депозитите преку ноќ и на седум дена на нивоата од 3,95 отсто и 4 отсто. И понудата на благајничките записи на редовната аукција останува непроменета и изнесува 10 милијарди денари. Од Народната банка остануваат на становиштето дека „тековната поставеност на монетарната политика е соодветна на условите во економијата, но и на ризиците, кои и натаму постојат и се нагласени“.
Ова е оценето на редовната седница на Извршниот одбор за поставеноста на монетарната политика на Народната банка. На седницата биле разгледани најновите податоци за светската и за домашната економија и најновите случувања на меѓународните и на домашните финансиски пазари во контекст на поставеноста на монетарната политика.
Просечната инфлација во периодот јануари−февруари 2025 година изнесува пет отсто, при пониска споредбена основа од истиот период од претходната година, но и при натамошен умерен раст на дел од ценовните категории на месечна основа.
– Месечната динамика на инфлацијата од почетокот на годината главно произлегува од цените на храната и енергетската компонента, додека базичната инфлација има неутрален придонес. Наедно и годишната динамика на базичната инфлација е релативно стабилна, при што во февруари беше забележано и одредено забавување. Во однос на инфлациските очекувања, во рамките на февруарските анкети на Европската комисија за очекувањата на потрошувачите преовладуваат очекувања за посилно намалување на цените во следниот период. Последните проекции за берзанските цени на примарните производи за следниот период се променети претежно во нагорна насока, што упатува на ризици и потреба за внимателност – се вели во соопштението.
Состојбата на девизниот пазар е стабилна и движењата се поволни.
– Нивото на девизните резерви, на крајот на февруари, изнесува 4.861,3 милиони евра, што е соодветно за одржување на стабилноста на курсот на домашната валута. Промената кај девизните резерви од почетокот на годината е близу до очекувањата за првиот квартал на 2025 година. Во однос на последните расположливи податоци од надворешниот сектор, трговскиот дефицит во јануари 2025 година засега е малку понизок во споредба со очекувањата за првиот квартал од октомврискиот циклус проекции. Остварувањата на менувачкиот пазар заклучно со февруари 2025 година упатуваат на поумерени нето-приливи од приватните трансфери, во споредба со проекциите за првиот квартал. Остварениот дефицит во тековната сметка на билансот на плаќања во четвртиот квартал од 2024 година е незначително повисок од очекувањата во согласност со октомвриската проекција, при истовремено повисоки остварени нето финансиски приливи во однос на очекувањата, особено кај директните инвестиции – појаснуваат од НБРМ.
Според Народната банка, последните остварувања кај клучните макроекономски показатели, како и согледувањата во однос на нивната идна патека, наметнуваат натамошно внимателно водење на монетарната политика.
– Ризиците поврзани со надворешното окружување и натаму постојат и добиваат на интензитет, додека внимателно се следат и домашните фактори коишто можат да влијаат врз побарувачката и ценовната динамика во наредниот период. Оттука, водењето внимателни макроекономски политики ќе биде приоритет и во иднина. Народната банка и натаму е подготвена да ги употреби сите неопходни инструменти и да презема соодветни мерки со коишто ќе се придонесе за задржување на стабилноста на девизниот курс на денарот во однос на еврото и ценовната стабилност на среден рок – се наведува во соопштението.
Е.Р.
