– Видете колку е нежна, Александарр – ми ја покажуваше, којзнае по кој пат, гледајќи ја низ лупата кутрата Лубентина – маж ми ја улови во италијанските Алпи, во летото 36-та.
Г-ѓата Ј. знаеше податоци за секој препариран примерок од збирката, кога и каде бил уловен од нејзиниот сопруг, пасионираниот лепидоктерист.
Што можев? Замислете еден 20-годишен бруцош, принуден, на полноќ, да седне до неа и да се прави дека внимателно ги слуша застрашувачките податоци за смртта на несреќните пеперутки.
Претходно, вакви слични искуства немав. Понекогаш ќе најдев, меѓу страниците на некоја дебела книга од родителската библиотека, сплескана бубачка, пресувана како цвет. Колку ли е стара, ќе помислев, кога ѝ се случило ова, со ништо барано, конзервирање?
Но со збирката на г-ѓата Ј. ми беше многу помачно. Прво, затоа што пеперутките беа складирани како жртви на некој морбиден ритуал, што изгледаше уште посенишно поради нивните педантно испишани латински имиња. По завршетокот на „сеансата“, сиот премален се качував горе, на мансардата, и покрај Моне, кој мртов ладен, си ’рчеше, се обидував да заспијам. Ама тешко.
За волја на вистината, г-ѓата Ј. понекогаш ќе прекинеше со редењето податоци за мртвите пеперутки и ќе почнеше да ми раскажува за својот живот. Гласот ѝ се менуваше, од монотониот рецитатив што ширеше студ во полутемната соба, ќе минеше, тргајќи ја лупата (на мое големо олеснување), во поопуштен, почовечки тон.
Така и дознав како течело нејзиното патешествие од далечната Одеса до Балканите.
Не ни знаеле, малечката г-ѓа Ј. и нејзината мајка, меѓу сите расплакани мајки и деца, каде ќе ги однесе преполнетиот брод што тоа зимско утро 1919-та се отиснал од пристаништето во Одеса. Пловидбата траела долго, тие набиени во тесниот простор под палубата, „замислете, Александарр, како сардини во конзерва“, во никакви услови, полугладни, скитале низ големите води. Очајот пред бескрајното запенето море и бескрајното магливо небо на чија средина како закован неподвижно стоеше посивениот сончев диск, ги терал жените на најразлични претпоставки. За едните бродот ги водел кон Африка, во Египет, другите се тешеле дека причината на оваа предолга пловидба е заобиколниот пат до Франција. Додека едно утро, криците на морските галеби не им најавиле дека бродот влегол во залив и дека конечно се наближуваат кон некое пристаниште. Стигнале во Солун.
Така малечката московјанка, бегајќи од теророт на војната, се најде во истиот град откаде, пред четириесетина години, побегна едно друго девојче, единствена ќерка на своите родители, прабаба ми Марија.
Во пајкомаалските приказни на прабаба ми, големиот град беше исто толку хаотичен, преполн со врева и плач, напнати војници и изнемоштени бегалци, како и во сењачките сеќавања на г-ѓата Ј., па изгледаше дека Солун на баба Марија (која почина при крајот на мојата бруцошка година) и оној на г-ѓата Ј. не се разликуваа. Можеби зашто беа доживеани низ призмата на дете сред бегалската нервоза во големиот град. Но, историската слика на Солун од времето на девојчето баба Марија до времето на руското девојче беше речиси наполно изменета.
(продолжува)
