Џим Шеридан, ирски сценарист и режисер
Сакам да направам филм за брат ми, кој почина на десет години, падна по скали. Кога требаше да го оперираат, беше многу доцна, не можеше да се стори ништо. Приказната всушност ќе биде за моето семејство. Мајка ми имаше гостинска куќа како мал хотел и во тоа време, откако почина брат ми, еден од станарите во куќата ми стана како брат, на своевиден начин го замени. Приказната ќе биде за тоа дека семејството не е само нуклеусно, туку секој би можел да биде дел од него. Да, и ова ќе биде автобиографска приказна, всушност мислам дека секоја добра приказна е автобиографска, открива Шеридан помалку познати детали од својот живот
Едно од можеби најпознатите имиња што деновиве се во Битола, како гости на фестивалот „Браќа Манаки“, е угледниот ирски сценарист и режисер Џим Шеридан. За вистинските и посветени филмофили, име какво што е вистинска реткост да сретнете, уште повеќе да имате можност да поразговарате со него. Тој е еден од водечките автори на ирската и светската кинематографија. Врв на неговата кариера и, воопшто, врв на ирската кинематографија е ремек-делото „Во името на таткото“, кој на Берлиналето во 1994 г. ја освои „златната мечка“, по што филмот доби рекорден број номинации, дури седум, за „оскар“, четири за „златниот глобус“ и две за БАФТА. Неговиот омилен актер, Дениел Деј Луис, освен во неговиот првенец, игра и во одличната драма „Моето лево стапало“ (1989), која му го донесе „оскарот“ за главна машка улога. Третата нивна сорабoтка е филмот „Боксер“ (1997), во кој во тројно својство на продуцент-сценарист-режисер Шеридан го артикулира неизбежниот опсесивен синдром на ИРА. Негови се и: „Поле“ (1990), автобиографскиот „Во Америка“ (2002), кој на Шеридан му ја донесе оскаровската номинација за најдобро сценарио, „Браќа“ (2009) со Џејк Гиленхал, Тоби Мегваер и Натали Портман во главните улоги, „Куќа на сништата“ (2011) со Даниел Крег, Рејчел Вајс и Наоми Вотс, како и неговиот најнов „Локерби“, во кој Шеридан го актуализира феноменот на тероризмот.
Во разговорот за „Нова Македонија“ шармантниот Шеридан открива детали од своето трауматично детство и младост, но и дел од плановите за својот проект од соништата што би сакал да го сними…
На церемонијата на отворањето на „Браќа Манаки“ раскажавте некои интересни приказни од детството поминато во родната Ирска, нешто за црквата и тоа како телевизијата полека го презема водството во тие години. Постои ли уште некоја таква приказна од тој период што сѐ уште ви е важна, што оставила печат врз целиот ваш досегашен живот?
– Приказната што ја раскажав беше за телевизијата во тоа време и колку таа влијаеше на животите на луѓето во Ирска, знаете денес сѐ доаѓа преку интернет и тоа е сосема друга приказна, но во тоа време црквата беше тоа што денес е интернетот. Размислувам сега која приказна од детството не сум ја раскажал, а оставила длабоко влијание… Брат ми почина кога бев многу млад, јас имав 17, а тој имаше само десет години. И тоа беше многу тежок период, остави длабоки траги врз целото семејство. Но имаше и нешто позитивно што произлезе од сето тоа, ако може да се каже така. Татко ми по овој настан започна драмска група, и така влегов во светот на театарот. Тоа му помогна на татко ми да стане многу социјално активен и да го надмине тоа што се случи.
Видете, секој филм е своевиден грев, значи Господ згрешил нешто и ние ќе го реизградиме светот, ќе направиме подобар свет, или полош, сеедно, но во основа ќе ја земеме назад моќта во свои раце. Во грчката трагедија имало еден спикер, актер, всушност, со стотици години. Потоа бил вклучен уште еден актер и се случила шизофренична ситуација, двајца луѓе ја раскажуваат приказната и се расправаат. Па поминале многу години, можеби сто, додека не се појавил и трет актер и така натаму. Денес имаме стотици, ама тоа не е нормално, да се заземе местото на Господ и да се смислуваат приказни, карактери…
Можете ли да се сетите што беше клучно, кој момент беше одлучувачки за да одлучите дека ќе се занимавате со филм?
– Мислам дека бев многу млад, имав можеби 16 или 17 години кога влегов во театарот и останав таму долго време. Потоа заминав во Америка, каде што исто така се занимавав со театар. Не сакав да работам на големи сцени, ги сакав малите театри, ама немаше пари во тоа, немаше начин да се заработи за живот. Затоа решив дека морам да работам на филм, отидов на колеџ да студирам филм и десет години подоцна го направив првиот филм. Затоа тешко е да се одговори кога точно решив дека ќе се занимавам со филм, мислам дека е поважно кога ми беше овозможено да го правам тоа, можеби кога го сретнав Дениел Деј Луис, тогаш тој не ни знаеше за мене како режисер.
Што ќе бевте ако не запловевте во овие води, имавте ли други желби, афинитети, соништа?
– Дали имав други желби? Не баш. Мислам, целиот живот го поминав правејќи филмови… А да, сакам фудбал. Можеби би играл фудбал. Свирев и во бенд, бас-гитара. И пеев. Блуз. „Ролинг стоунс“ беа популарни во тоа време. Тоа беше некој вид поп-бенд. Го знаете Фил Линот? Ја основа групата „Тин Лизи“ во Ирска. Тој беше во бендот, всушност тој ме донесе во неговиот бенд, ама јас не бев многу добар во тоа, па отидов во театар. Каде што не сум лош, хахаха.
Имате ли проект од соништата, нешто што би сакале да го снимите во иднина?
– Да, сакам да направам филм за брат ми, кој, веќе ви кажав, почина на десет години, падна по скали и заздраве, ама ние не знаевме дека тоа предизвикало повреда во мозокот, имаше тумор, кој се рашири како октопод. Кога требаше да го оперираат, беше многу доцна, не можеше да се стори ништо. Приказната всушност ќе биде за моето семејство. Мајка ми имаше гостинска куќа како мал хотел и во тоа време, откако почина брат ми, еден од станарите во куќата ми стана како брат, на своевиден начин го замени. Приказната ќе биде за тоа дека семејството не е само нуклеусно, туку секој би можел да биде или да стане дел од него. Да, и ова ќе биде автобиографска приказна, всушност мислам дека секоја добра приказна е автобиографска.
Ајде сега едно помалку лично прашање, што мислите за ирската кинематографија, како се развива?
– Ирската кинематографија е одлична, Американците се откажаа од правење драми за кино, тие одлучија да ја преместат драмата на телевизија, така што се отвори простор за луѓето да создаваат драми, сериозни драми за во кино. Ирска имала многу номинации за „оскар“, пред неколку години со филмот „Соба“, а потоа со анимираниот „Салун“ и многу други. Ирска е мала земја, па тоа што го постигнува во филмот е над нејзините можности. Разбирате за што зборувам, Македонија е дури помала популација од Ирска. Годишно денес се прават по неколку филма, кога јас го направив „Моето лево стапало“ продукцијата беше многу мала.
Дали Дениел Деј Луис сѐ уште е вашиот омилен глумец?
– Да, и ако повторно работи, би направил нов филм со него, тој е одличен актер.
Работите ли на некое ново сценарио во моментов?
– Да, пишувам приказна за авионска несреќа. Ќе биде телевизиска серија во шест продолженија. Денес морате да го работите тоа, во спротивно нема да работите воопшто. Таму е целата иднина.
Дали повеќе сакате да работите на свои приказни или да интерпретирате туѓи?
– Сакам да работам на свои приказни затоа што така сѐ ви е комплетно јасно. Кога работите на своја приказна, тоа е како рендген, а да се работи туѓа е како факсимил. Во својот текст го знаете секое отчукување на срцето, тоа е блиско на документарната реалност, а документарниот филм е многу покомплексен од играниот филм, кој крие многу вистини за да ја држи публиката фокусирана. Би било лудо да ја кажува целата вистина.
Гледате ли филмови? Ви се допаднал ни некој посебно во последно време?
– Не можам да изгледам повеќе од еден филм дневно, мојот мозок не може да постигне. Размислувам секогаш кој филм ми се допаднал во последно време… Ми се допадна филмот во кој играше Дениел, „Фантом тред“, потоа оној за Брус Спрингстин, „Ослепени од светлината“… Обично мразам филмови, повеќето ме излудуваат, има многу ѓубре, можеш да предвидиш што ќе се случи, особено во холивудските филмови. А да, ми се допадна и филмот „Фајтер“ со Кристијан Бејли, одличен. Сепак има и доста филмови што ми се допаѓаат.
Што од сето она што го создадовте низ годините сметате за ваш најголем успех, не комерцијален тулу личен?
– Тоа би бил „Моето лево стапало“, и „Во името на татко ми“ ми се допаѓа. „Во Америка“ исто така, кој е автобиографски филм, за мене и моето семејство кога заминавме во Америка. Сите тие филмови си носат спомени, всушност вие ги паметите работите што се случиле на сет, чудни, смешни работи, какво било времето… Филмот потоа е нешто сосема друго. Не ги ни гледам моите филмови откако ќе ги снимам, додека трае процесот го гледате најмалку 200 пати, преку глава ви е…
Требаше да работам на „Фрида“, ама не ми се допадна крајот
Низ спонтаниот разговор пред интервјуто забележав дека ве интересира ликовната уметност, ги познавате и жените ликовни уметници, но и женските прашања… Зборувавме за Фрида Кало, на пример?
– Го знам сценариото за „Фрида“, требаше да работам на него, но не ми се допадна крајот, кога таа има афера со Троцки, тоа беше глупаво, а не е прикажано колку била талентирана, мислам дека Диего бил љубоморен на неа. Има еден солиден филм за познатата ирска уметница Ајлин Греј, која изградила куќа за мажот со кој живеела, всушност единствениот пат кога живеела со маж, била лезбејка. Можеби би снимил нешто за неа. Филмот за скулпторката Камиј Клодел беше добар, Изабел Аџани, која ја познавам лично, е одлична, можам да кажам дека ми е прва на листата на жени актери. Потоа е Кејт Бланшет… Веројатно ќе имам проблем што го кажувам ова, но кога луѓето ме прашуваат за жените и сл. мислам дека тие низ историјата не постигнале колку мажите поради тоа што им е дадена способноста да раѓаат, тоа ја изменило нивната улога во општеството. Жените долго време немале избор, имале деца, немале време, а имале способности. Мојата ќерка е режисер, и тоа одличен, но таа сакаше да има деца, има три, како со три деца ќе постигнете сѐ? Филмот е тешка работа.
Најголемата приказна за жените што никогаш не била раскажана на филм е „Илјада и една ноќ“, жената мора да измислува приказни и да му ги раскажува на кралот за да преживее. Не знам како би била раскажана во модерен контекст, но знам дека има нешто длабоко во тоа да се раскажуваат приказни за да се спаси животот, некои култури го мора да го прават тоа…
