Скопски легенди
Мис Аделин Паулина Ирби и мис Џорџина Мјур Макензи се познати хуманитарки, патописки и интелектуалки, кои неколкупати пропатувале низ Балканот кон средината и втората половина на 19 век. Во едното од тие патувања го опишале и Скопје, со многу детали и интересни податоци што само кај нив можат да се најдат. Тие се познати кај нас, иако во нашата средина не е многу пишувано за нив. Кои биле всушност овие две Англичанки?
Аделин Паулина Ирби е родена во грофовијата Норфок, во 1831 година, во богато и угледно семејство. Но нејзините родители починале кога таа била многу млада, а потоа се префрлила во Лондон да живее кај својата постара сестра. Говорела неколку јазици, а ја интересирале и класичните уметности. Нејзината содружничка и пријателка на патувањата Џорџина Мјур Макензи била родена во 1833 година, се интересирала за науката и како млада објавила труд во Британското здружение за развој и наука. Со своето семејство била дојдена во Лондон, каде што во 1855 година се запознала со идната пријателка Аделин Паулина Ирби. Овие две дами, тоа е неоспорно, имале љубопитен дух, сакале да патуваат и постојано да го запознаваат светот. Нивниот живот се одвивал динамично, како во акциски и авантуристички филм. Првото позначајно патување го презеле во 1859 година, а патувале, ни помалку ни повеќе, туку преку Карпатите, од каде што се вратиле и со едно горчливо чувство. Биле обвинети за шпионажа и панславизам, иако во тоа време тие немале поим што е тоа панславизам. Сиот тој некоректен однос на австриските власти ги натерал со голема љубов да се посветат на изучување и на несебично помагање на словенските народи во европска Турција.
Во 1862 година ги завршиле своите први патешествија, а веќе во 1863 го започнале своето најголемо патување низ повеќето словенски земји од европска Турција. Се наведува дека пропатувале низ Бугарија, Босна, Србија, Албанија, Црна Гора, Грција и Македонија. Во јуни пристигнале во Солун, а потоа тргнале кон север, опишувајќи ја Битола, потоа градовите Прилеп, Велес, но и многу други места што биле на нивниот пат.
Интересен настан се случил кога од Велес требало да патуваат за Скопје. Било пеколно лето, пред нив се отворала вжештена рамнина, која не можеле да ја минат на коњи.
Ако патувале со арабаџиска кола, воловската влеча била многу бавна. Тогаш толкувачот им предложил едно решение: да се превезуваат на ист начин како што Турците ги превезувале своите жени. Од дрвен материјал се правела „мала соба“ со врата и пенџериња, како еден вид носилка, која со стапови била закачена на два коња, од левата и десната страна. Така коњите ја крепеле и се движеле со носилката. Двете дами се нашле во една гротескна ситуација, но сепак прифатиле. Коњите што требало да ги јаваат оделе зад нив. Така дознаваме дека овој необичен превоз Турците го нарекувале „тактараван“. Кога стигнале во Каплан (Катланово), Англичанките се напрегале да го видат местото Таор или Таурезиум, бидејќи знаеле сѐ за царот Јустинијан, неговото словенско потекло и име (Управда). Особено е интересно што тие воопшто не се двоумеле да го идентификуваат Скопје со Јустинијана Прима.
Ги познавале добро хрониките на Прокопиј и сѐ што тој запишал за Јустинијана Прима. Во своите записи, покрај другото, тие запишале: „Во 1686 година еден патник го опишува Скопје како град што сѐ уште цвета… За жал, скопјаните често се разболуваат од нездравите испарувања, од неисушените, застоени води… Скопскиот град (се мисли на Калето) лежи на едно ниско карпесто плато, кое сигурно било утврдено и во старо време. Тука видовме неколку топчиски места и сѐ ни изгледаше пусто… Се искачивме на еден ѕид во кој беа вградени скали, а оттаму уживавме во еден можеби не толку исклучителен, но во секој случај посебен поглед во рамнината… Една убава зграда ни го привлече вниманието, беше тоа џамија со особено убаво минаре. Водачот ни рече дека таа е стара, четиристотини години, така се означувало времето откога муслиманите се дојдени во овие краишта. Во Скопје постојат три словенски училишта, со вкупно 160 ученика… За време на нашиот престој, грчкиот владика некаде заминал, а неговиот заменик во црквата ги читаше молитвите на јазикот што самиот народ го сакаше“.
Двете дами даваат една убава филозофска мисла кога го разгледувале скопскиот акведукт. Се одушевиле од оваа градба, а до него имало бавча во која седел еден Турчин и пушел тутун. „Ете, така“, велат тие, „се случи една покрај друга да сретнеме две цивилизации – римска и османлиска“. Ова е еден дел од нивните видувања на Скопје.
Сето тоа го има во нивната позната книга „Патување по словенските земји во европска Турција“, која се појавила во Лондон во 1866 година, а истата година била печатена во Њујорк, а потоа и во Белград. Второто издание ќе се појави во 1877 година, но него нема да го доживее мис Макензи, бидејќи ќе почине млада, во 1874 година. Мис Аделин Паулина Ирби починала во Сараево. во 1911 година, и таму била погребена. Во Босна, за која таа направила толку многу, и денес се негува споменот за неа, се чуваат нејзини фотографии, предмети и артефакти, се организираат средби поврзани со нејзиниот живот и дело.
Скопските легенди и Данило
Во чест на нашиот долгогодишен редовен соработник Данило Коцевски, вистинската скопска легенда, кој неодамна физички нѐ напушти, Редакцијата на „Нова Македонија“ реши во наредниве неколку месеци да ги реобјави најчитаните текстови од неговите „Скопски легенди“.
Изборот на текстовите го направи Редакцијата, во соработка со читателите. Токму од нивно име, се решивме за реобјавување на оние репортажи што беа најчитани на страниците од весникот, но и на нашиот портал, или пак беа најкоментирани. Идејата ни е на тој начин да продолжи да живее со нас и меѓу нас нашиот неуморен, неповторлив скопски хроничар, колега и другар Данило Коцевски. Неговите уникатни записи за градот што го сакаше продолжуваат да живеат, како и градот што продолжува да живее и копнее за него.
