„Ако кажам дека има македонско малцинство – веднаш ќе бидам сменет!“, изјавил Живков во 1980 година. Дури 41 година подоцна неговите деструктивни и денационализирачки политики и понатаму живеат во изјавите на неговите идеолошки деца, истомисленици и наследници. Наследниците на Живков, како што е актуелниот претседател на Бугарија, Румен Радев, кој викендов беше реизбран за втор мандат како претседател на Бугарија, со своите изјави и постапки се само уште еден доказ на деценискиот континуитет на бугарската болшевичка политика, па дури и фашизам, бидејќи се потпира на исклучивост, на негација и оспорување. Во случајов, на сѐ што е македонско. Радев веднаш по неговиот избор, кој патем помина со рекордно најмал одзив на гласачи, побрза да изјави дека „Бугарија не смее да отстапи од својата политика кон Македонија“. А таа досега беше денационализаторска, деноминирачка, хегемонистичка, ретроградна и живковистичка во полна смисла на зборот. А историските записи во продолжение сведочат за тоа…
ИЗЈАВАТА НА РУМЕН РАДЕВ ПО ИЗБОРОТ ВИКЕНДОВ СОДРЖИНСКИ ИДЕНТИЧНА СО ОНИЕ НА ТОДОР ЖИВКОВ ОД 1980 ГОДИНА
По завршувањето на погребот на Тито на осми мај 1980 година на Дедиње, бугарскиот претседател Тодор Живков, кој првично не сакал да дојде во Белград, но следниот ден морал да го послуша Брежнев и да ја смени одлуката, пристигнал во кабинетот на Лазар Колишевски, вршител на должноста претседател на Претседателството на Југославија. Според Рајко Николов, тогашен амбасадор на Бугарија во Белград, станувало збор за кратка, протоколарна посета кај личноста „што на неколку дена ја претставуваше 22-милионската Југославија како нејзин претседател“. Во својот дневник, амбасадорот Николов забележал дека Живков не требало да се задржи повеќе од десет-петнаесет, а најмногу дваесет минути, односно претседателот на Бугарија лично немал намера да му одзема повеќе време на Колишевски, тврди Николов, додавајќи дека сепак не се исклучувала можноста „меѓу нив двајцата да се отвори подолг и жесток разговор, имајќи предвид со кого Живков треба да се сретне“.
„Дали ќе разговараме на македонски јазик?“
– Во кабинетот на Колишевски во Палатата на федерацијата од југословенското раководство беа уште и Душан Драгосавац, секретар на Претседателството на ЦК СКЈ, и Јосип Врховец, сојузен секретар за надворешни работи. Малку подоцна дојде и Тихомир Влашкалиќ, претседател на ЦК на Сојузот на комунистите на Србија. Сите четворица имаа уморен изглед, но најистоштен изгледаше црномурниот Колишевски со својата побелена глава, со набрчканото и намрштено лице, со подуените подочници и студениот поглед. Сите четворица наследници на Тито се ракуваа со нас строго официјално и нѐ поканија да седнеме еден спроти друг. Тодор Живков седна спроти Лазар Колишевски. Уште во првиот момент се почувствува напнатост во атмосферата, па Живков за да ја растера напнатоста шеговито праша дали ќе разговараме на македонски јазик. Врз лицето на Колишевски се забележа ситна сенка на кисела насмевка, која веднаш потоа неговото лице го направи уште построго. Живков продолжи со изразување сочувство, а потоа спомна дека Тито бил „близок другар“ со Георги Димитров, додавајќи дека „ќе направи сѐ што е можно да се прошират нашите заемни односи за доброто на нашите народи и делото на социјализмот“. Во одговор на тоа Колишевски рече дека југословенското раководство решително ќе ја продолжи политиката на Тито, ќе ги развива односите со Бугарија, иако понекогаш е полесно да се разбереш со подалечните земји отколку со соседите. Од југословенска страна, продолжи тој, ќе биде прифатена секоја бугарска иницијатива за отворање „нова страница“ во бугарско-југословенските односи – пишува во својот приватен дневник Рајко Николов, кој четириесет години поминал во Министерството за надворешни работи на Бугарија, а од 1978 до 1982 година бил амбасадор во Белград. Својата кариера ја започнал како секретар, а потоа како советник работел во амбасадите на Бугарија во Париз, Вашингтон и во Прага. Подоцна својата кариера ја продолжил како амбасадор во Кувајт, постојан претставник во службата на ООН и меѓународните организации во Женева, амбасадор во Италија и амбасадор во Југославија.
„Во секој случај, воопшто не беше тешко, – продолжува амбасадорот Николов во белешката од осми мај 1980 година, – да се сфати пораката на Колишевски дека ’нова страница’ во односите би можело да има само ако го признаеме македонското малцинство кај нас. Живков се направи дека не разбрал што значи тоа ’нова страница’, па рече дека треба да го заборавиме лошото меѓу нас, зборувајќи за можностите за продлабочување на соработката во областа на економијата, трговијата и друго, оставајќи Колишевски да го продолжи разговорот во таа насока. Но наместо Колишевски, збор зеде Јосип Врховец и распалено, без заобиколување, се пушти во критика и негативни процени за политиката на Бугарија. Кога Врховец замолчи, Колишевски се зафати да го дополнува припишувајќи ѝ на Бугарија ’санстефански амбиции’ и територијални претензии кон Македонија, обвинувајќи го нашето раководство за спроведување истата политика кон Југославија како таа на бугарската буржоазија. Вибрациите на гласот и афектираното потреперување на усните ја издаваа неговата омраза кон Бугарија. Таа негова тирада го јадоса Живков. И тој со повишен тон ги запраша своите југословенски собеседници дали ќе одиме кон натамошна конфронтација во односите меѓу двете држави или ќе се обидеме да ги подобриме. Што се однесува до македонското прашање, тој рече дека секој во Југославија и во Бугарија може да се изјаснува како што сака: ’Ние ја признаваме Македонија, и никогаш нема да го оспориме интегритетот на Југославија. Сакаме да се стави крај на конфронтацијата. Јас 25 години сум на чело на партијата и на државата, и одговорно изјавувам дека тоа што вие сакате да се случи нема да се случи. Ако јас кажам дека во Благоевградскиот округ постои македонско малцинство, веднаш ќе бидам сменет. Повеќе од половина од членовите на ЦК на БКП се македонски бугари. Знајте дека ние нема да клекнеме на колена’. Потоа Живков ги прекори своите соговорници што токму на денот на погребот на Тито избраа да се расправа за спорните теми меѓу двете држави“, запишал тогашниот бугарски амбасадор во Белград, додавајќи дека на крајот резервирано се поздравиле со Колишевски и Драгосавац, и тивко, по долгите ходници и скали, заминале од Палатата на федерацијата.
Дискретен разговор со Александар Грличков!
Во своите ексклузивни белешки од времето кога бил амбасадор во Белград, Рајко Николов изнесува голем број информации што се одвивале во четири очи, но и податоци од официјални разговори меѓу највисоките политички личности на двете земји во негово присуство. Притоа, во дневничките белешки на овој амбасадор во Белград доминира прашањето за Македонија и македонскиот народ. Според белешките, амбасадорот Николов во Белград пристигнал на 26 мај 1978 година, во еден „мрачен, невообичаен ден за пролетта“, а веќе во својата белешка од 4 јуни забележува дека Добривое Видиќ, претседател на Претседателството на Република Србија, одржал говор со остри напади кон Бугарија: „Тој ни припишува територијални претензии не само кон Македонија туку и кон делови од Србија. Антибугарската пропаганда се засилува. Всушност се распалува бугарофобијата. Нас, Бугарите, нѐ претставуваат како олицетворение на злото. Се создава атмосфера во која луѓето овде се плашат да комуницираат со нас…“ Веќе следниот месец, на 26 јули, на приемот кај Јосип Врховец, сојузен секретар, односно министер за надворешни работи на Југославија, амбасадорот Николов забележува дека Дибривое Видиќ и Александар Грличков, секретар на Извршниот комитет на ЦК СКЈ и претседател на Комисијата за меѓународна соработка, биле доста љубезни со него, додавајќи дека приемот бил организиран во чест на министрите за надворешни работи на неврзаните земји: „Кога останав сам со Грличков, забележав дека тој разговара послободно, посрдечно и поотворено отколку тогаш кога ме прими во својот кабинет во седиштето на СКЈ, каде што веројатно се плаши дека е прислушуван од југословенските специјални служби. Ми се довери дека, што се однесува до политиката кон Бугарија, тој стои на ’поумерени позиции’ во однос на југословенското раководство. Ми дофрли дека има други што се поборници на ’тврд курс’. Во разговорот што го водевме со Грличков меѓу другото му кажав дека мојата сопруга ја познава неговата прва братучеда во Софија со која работат заедно. Не можев да продолжам понатаму затоа што се приближи унгарскиот амбасадор. Пред да дојде колегата од Унгарија до нас, Грличков успеа да ми дофрли дека за Македонија нема друга алтернатива. Штом судбината сакала таа да биде составен дел на Југославија, ништо друго не им останува на луѓето како Грличков, освен да се приспособат на положбата“, си помислив.
Бугарија ги застапува позициите што одат во полза на Грција!
Според белешката од 30 ноември 1980 година, бугарскиот амбасадор во Белград, по наредба на својот министер за надворешни работи Младенов, го информирал грчкиот амбасадор во Белград, Макрис, за тоа како протекла официјалната посета на Јосип Врховец на Софија: „Му кажав дека позициите што Младенов ги застапувал во однос на македонското прашање одат во полза и на Грција: Југославија може да се интересира за положбата на своите малцинства во други земји, каде што се признаени и никој не го оспорува тоа, но претходно треба да бидат признаени како малцинства. Притоа, овој пат, Макрис ми соопшти нешто повеќе за неодамнешната средба на грчкиот претседател Караманлис со југословенскиот претседател Мијатовиќ во Белград. Во разговорите во четири очи, Караманлис му кажал на Мијатовиќ дека има три начини за решавање на спорното прашање со македонското малцинство во Егејска Македонија: Со војна, што е апсурдно; со преговори за постигнување договор, што претпоставува признавање на македонското малцинство и со ’замрзнување’ на прашањето, ставањето под мраз, со други зборови, негово исклучување и исчезнување од односите меѓу двете земји. Единствено можна била третата варијанта. Караманлис го предупредил Мијатовиќ дека отворањето на тоа прашање од страна на Југославија создава компликации во односите, а истовремено претставува и закана за безбедноста на Балканот“, запишал во својот приватен дипломатски дневник Рајко Николов, амбасадор на Бугарија во Белград пред и по смртта на Тито, додавајќи дека ’така по грчки се преговара со Југославија’“.
Белешки од есента 1982 година
Лазар Мојсов не ми даде проштален ручек!
„Дојде најпосле денот на мојот проштален прием во Белград, кој го приредив во салонот на резиденцијата, и беше многу посетен. Во духот на протоколот од југословенска страна ми беше даден проштален ручек, но, се разбира, не од сојузниот секретар за надворешни работи, Лазар Мојсов, туку од членот на Сојузната влада, д-р Милорад Станоевиќ, претседател на Сојузниот комитет за земјоделство. На 29 октомври си тргнавме со Лидија, мојата сопруга, за Софија, испратени од персоналот на нашата амбасада. Се вратив во Бугарија без вообичаениот југословенски орден со кој фактички се одликуваат сите амбасадори во Белград на крајот на својот мандат за заслуги за придонес во развојот на соработката меѓу нивната земја и Југославија. Наспроти тоа, колку и да звучи апсурдно, Државниот совет на НР Бугарија го награди југословенскиот амбасадор во Софија, Р. Урошев, со орден ’Мадарски коњаник’ прв степен за неговиот придонес во развојот на односите меѓу двете земји, но, по наредба на неговата влада, тој одби да го прими. Подостоинствено ќе постапевме ако воопшто не му го доделевме.“
Белешка од 11 мај 1982 година
Јосип Врховец ми рече да престанеме да се занимаваме со минатото на Македонија!
„Денес, при збогувањето, на својот проштален прием, Јосип Врховец ми рече дека бугарските интелектуалци треба да престанат да се занимаваат со минатото на Македонија. Вратив дека тоа не е можно затоа што е дел од историјата на Бугарија. Во новата влада на чело со Милка Планинц за шеф на југословенската дипломатија е предложен Лазар Мојсов“.
Белешка од 14 април 1982 година
Југославија пак го отвори прашањето за македонското малцинство во Грција!
„Грчкиот амбасадор Макрис ме информира дека при посетата на Атина, Јосип Врховец го отворил прашањето за ’македонското малцинство’ во Егејска Македонија. Во Атина биле изненадени што Врховец го поставил тоа прашање, затоа што во Белград знаат дека Грција откажува да разговара за него со Југославија. Изгледа Врховец решил да проба како Грција ќе реагира на прашањето, односно како на тоа прашање ќе реагира Владата на ПАСОК, предводена од Папандреу. Позицијата на Грција останува тврда и непроменета“.
Блаже Миневски
