Реномираниот медиум „Политико“ во врска со одлуката на Брисел за целосно прекинување на снабдувањето на ЕУ со природен гас од Русија пишува дека „Брисел сака да се откаже од рускиот гас, но Турција би можела да го продолжи протокот незабележано“. Што всушност дијагностицира реномираниот „Политико“ во својата анализа за снабдување со енергенти од Русија за Европа?
Анкара одбива да ги почитува новите прописи на ЕУ за ограничување енергенти од Русија
Официјална Анкара соопшти дека нема да се придржува до новиот закон на ЕУ за целосно откажување од горивото на Москва, што потенцијално ќе создаде „дупка во системот“ за рускиот гас да продолжи да влегува во Унијата, пишува „Политико“. Турција нема да го поддржи планот на ЕУ да се откаже од увозот на руски гас, заканувајќи се на напорите на Брисел да ја отфрли преостанатата зависност на блокот од енергијата на Москва.
Сместена на границата на ЕУ, Турција долго време служи како канал за руска енергија што се упатува кон Европа. Но таа врска сега е под лупа по неодамнешниот предлог на ЕУ за елиминирање на целиот увоз на руски гас до крајот на 2027 година.
Анкара не е заинтересирана за планот на ЕУ
За да го спроведе својот план, Брисел сака да воведе повеќе барања за следење за подобро да процени како и каде гасот на Москва продолжува да влегува во блокот. Сепак, за да функционира, на ЕУ веројатно ќе ѝ требаат информации од клучните транзитни земји како Турција. А Анкара не е заинтересирана.
– Иако ЕУ може, а можеби и не, да одлучи целосно да го забрани увозот на руски гас, Турција смета дека едностраните санкции ризикуваат нарушување на економиите и зголемување на загриженоста за енергетската безбедност за сите. Турција ги спроведува само оние санкции што се усвоени од Советот за безбедност на Обединетите нации – се наведува во соопштението на Министерството за надворешни работи на Анкара за „Политико“.
Експертите предупредуваат дека неподготвеноста би можела да отвори дупка во законот што му овозможува на рускиот гас да продолжи да тече во блокот незабележано, долго по законскиот рок. И ова доаѓа во време кога врските меѓу Брисел и Анкара достигнаа нови најниски нивоа поради сеопфатните владини мерки против турската опозиција.
– Неподготвеноста на Турција да се придржува кон одредбите за следење на ЕУ би можела да создаде предизвици за ефикасно спроведување на предложената регулатива, особено со оглед на растечката улога на Турција како транзитен и потенцијален центар за руски гас – рече Виле Нинисто, европратеник од зелените и поранешен фински министер за животна средина, кој ја води работата на Европскиот парламент на законот.
Влез од „задната врата“
Повеќе од три години откако Русија ја започна својата тотална војна против Украина, ЕУ сè уште се обидува целосно да се одвикне од енергијата на Москва и да го прекине клучниот приходен тек на Кремљ.
Од 2022 година, ЕУ постепено ги прекина сите купувања на руска нафта и јаглен по море, додека го намали увозот на гас за околу две третини. Но продолжи да купува значителни количества суперладен течен природен гас од Москва, заедно со ограничените испораки преку цевководи.
Во јуни Брисел претстави законски предлог за справување со тој нерешен увоз со постепена забрана, почнувајќи со краткорочни договори годинава и постепено укинување на долгорочните договори во 2027 година.
За да се постигне тоа, Европската комисија, извршната власт на ЕУ, сака подобро да го следи увозот на енергија со барање од компаниите што внесуваат руски гас да ги предадат „сите релевантни информации“ потребни за процена на потеклото на горивото, вклучувајќи ги и договорите за снабдување. Главните градови на ЕУ и Европскиот парламент сега преговараат за законодавството.
Следењето на потеклото на протокот на гас е исклучително тешко за ЕУ, бидејќи има малку начини да се тестира од каде доаѓа. Во меѓувреме, договорите за снабдување се доверливи и горивото често поминува низ неколку посредници пред да стигне до својата дестинација.
Можност за увоз на гасот во ЕУ преку Бугарија
Предложените правила нема да наметнат никакви правни обврски за Турција, која не е членка на ЕУ.
– Но, со оглед на тоа што договорите не секогаш јасно покажуваат од каде потекнува горивото, фирмите од ЕУ можеби ќе треба да побараат дополнителни информации од своите турски колеги доколку сакаат да продолжат да увезуваат гас – рече Аура Сабадуш, виша аналитичарка за енергија и експертка за пазарот на гас во консултантската куќа ИЦИС.
Тоа е особено релевантно за прекуграничната трговска точка Странџа-Малкоклар што ја поврзува Турција со Бугарија, објасни Сабадуш. Според сложениот договор потпишан во 2023 година, бугарската енергетска фирма „Булгаргаз“ може да нарача товари од течен природен гас (ЛНГ) до турските терминали, како што истакнува Сабадуш, кои потоа ѝ се предаваат на турската државна компанија „Боташ“ пред да бидат вратени во „Булгаргаз“ на границата на ЕУ.
– Проблемот е што „не знаеме дали овој гас што се испорачува во Бугарија е ист“ како оној што пристигнува на терминалите во Турција – рече Сабадуш.
Тоа значи дека ЕУ не може да биде сигурна дека не е „измешан“ со други испораки помеѓу.
– И со оглед на релативно намалената цена на московскиот гас, постои „висок ризик“ голем дел од тој гас да е руски – рече таа, додавајќи дека истата можност важи и за помалиот интерконектор Кипи помеѓу Грција и Турција.
Во последната година, ЕУ увезе 1,9 милијарда кубни метри гас преку двете врски, покажуваат податоците од платформата ЕНТСО-Г – бројка што би можела да се искачи на 5,4 милијарди кубни метри, како што рече Сабадуш. Иако таа бројка е мала во споредба со 150 милијарди кубни метри што Русија некогаш ги извезуваше во ЕУ, таа сепак претставува една петтина од вкупниот увоз на цевководи на блокот од Москва минатата година.
Таа „дупка“ значи дека двата интерконектора „дефинитивно треба да бидат вклучени“ во законскиот предлог како точки на „висок ризик“ за влез во ЕУ, според Сабадуш.
– Доколку Турција одбие целосно да соработува со барањата за мониторинг или транспарентност, властите во земјите членки на ЕУ ќе немаат потребни податоци за да го утврдат потеклото на гасот што влегува од Турција – додаде европратеникот Нинисто.
Игра на мачка и глушец
Клучните играчи што транспортираат гас преку турската граница тврдат дека протоците веќе се строго следени, дури и ако експертите остануваат скептични.
Портпаролот на „Булгаргаз“ изјави за „Политико“ дека, според договорот од 2023 година, државната фирма обезбедува само услуги за помош при испорака на гас, а не за вршење продажба, додека инсистира дека внимателно го следи потеклото на протоците.
Анкара исто така истакна дека одржува „цврст и конзистентен став против какви било обиди за користење на Турција за заобиколување“ на правилата на ЕУ, додавајќи дека нејзините „податоци во врска со увозот на гас од доставувачи се објавуваат периодично“.
Комисијата, „Боташ“ и грчките увозници на гас ДЕПА и „Метлен груп“ не одговорија на барањата за коментар од „Политико“.
Проблемот е што „Турција нема голем поттик да се придржува“ кон законот, со оглед на тоа што нејзините односи со ЕУ во моментов се „на најниско можно ниво“, според Мехмет Огутчу, извршен директор на енергетската консултантска куќа „Глобални ресурси партнерство“ и поранешен турски дипломат.
– Затоа, Брисел ќе мора да разгледа „засладувачи“ – рече тој, како што е повторно отворање на замрзнатите разговори за енергетски прашања поврзани со застојот во кандидатурата на Турција за членство во ЕУ.
Отклучувањето на средствата од Европската инвестициска банка за зелени проекти е друга опција.
Министерството за надворешни работи на Турција изјави за „Политико“ дека е „подготвено… да соработува со ЕУ за енергетските прашања“ во зависност од подготвеноста на блокот да се ангажира со Анкара, што, според него, би можело да вклучува продолжување на разговорите за енергетика на високо ниво со Брисел.
Но, дури и тоа претпоставува дека Турција ќе се придржува со добра намера. Според Сабадуш, експертка за пазарот на гас, постои „голема веројатност“ Анкара да ја измени содржината на царинските документи – како што веќе се сомнева дека направила со испораките на руска нафта во блокот.
– Каква надлежност има ЕУ над Турција? Тие не можат да одат и да проверат кај турската царина… не можат да проверат кај турската влада – тие немаат никаква надлежност – заклучува Сабадуш.
