ЗАБЕЛЕЖАНО ДЕНОВИВЕ ВО ПАРИСКИ „ЛЕ МОНД“
Угледниот француски весник „Ле монд“ ја опишува професорката на Катедрата по македонски јазик, цивилизација и култура во Иналко-Париз во опширна статија посветена на ретките дисциплини на науката, кои се во потрага по тотем на имунитет – како „скапоцен камен“.
– Фроса Пејоска (64), професорка во Иналко, е редок скапоцен камен. Дури и двоен бисер, бидејќи брани две дисциплини што се во опасност. Првата, македонистиката, ја доби ознаката „ретка“ во мај 2022 година. Втората, оралности на светот, е под опсервација од јуни 2023 година – пишува „Ле монд“.
Македонистиката е една од околу дваесетте дисциплини што ја добија ознаката „ реткост“ од Министерството за високо образование и истражување во Франција
Без разлика дали се малку изучувани-предавани, во опаѓање или во подем, сите овие ретки „скапоцени камења“, означени како „реткост“, се борат за својот опстанок. Но Фроса Пејоска, научна истражувачка, со години бескомпромисно се бори за опстанок на македонистиката и за развој на дисциплината наречена оралностите на светот.
– Во првиот случај тоа е речиси егзистенцијално. Сакам да работам на мојата култура, да ја продлабочам – вели Фроса Пејоска (64), професорка во Иналко-Париз.
Таа на шестгодишна возраст од Струга, Република Македонија, пристигнала во Нормандија. Со години следела часови по македонски јазик за викендите, кои ги давал претставник на конзулатот од Париз. Потоа таа се посветила на француската литература, па на српско-хрватската, пред да најде работно место во Иналко во 1997 година за македонски јазик.
– Но брзо почувствував дека изучувањето на македонистиката е кревко и дека овие студии треба да се структурираат – вели таа за „Ле монд“.
Разновидноста на студиите импресионира, бидејќи нивното поле оди многу подалеку од јазикот. Има литература, географија, археологија, историја, особено богата и со настани од антиката до последните две светски војни и распадот на Источна Европа и Југославија. И културата, со фолклор, усни преданија… И затоа, се разбира, јазикот што го зборуваат околу шест милиони луѓе, а за кој Фроса Пејоска потсетува дека од него е потеклото на раѓањето на словенските букви и дека во 9 век старословенскиот или старомакедонскиот бил еден од светите јазици што се користеле во христијанизацијата на Словените.
– Се разбира, златната доба на оваа дисциплина во 18-19 век помина. Но заслужува да заживее, бидејќи се однесува на многу научни области – забележува Фроса Пејоска.
Кон крајот на 19 и почетокот на 20 век, Македонија, последниот европски посед на Отоманската Империја, беше во центарот на експанзионистичката политика на новите држави.
– Географи, историчари, лингвисти, етнолози итн. ќе изработат речиси 200 различни мапи на ова „балканско буре барут“: етнографски, етнолингвистички, етнократско обојување на оваа територија со идеолошките нијанси на различните актери, со цел да се лиши од какво било референца за македонскиот народ – вели специјалистката.
Фроса Пејоска, сепак, го забележува падот. Од дваесетте позиции на асистенти (лектори) на македонски јазик активни во светот пред распадот на Југославија и создавањето суверена и независна Република Македонија во 1991 година, денес останаа само седум. Во Франција таа ги гради своите часови и предавања со еден лектор. Дополнителна позиција би ја ослободила, но има 100 „конкурентни“ јазици за работни места во Иналко.
– Не смеам да се откажам- вели одлучно таа за париски „Ле монд“.
Исто како што десет години не го испушташе своето друго, уште покомплексно досие, кое го брани со колешката Урсула Баумгард од Иналко: донесување нова дисциплина, оралност. Дисциплината наречена „фолклор“ или „усни традиции“ во другите земји работи на нематеријалноста на секојдневните или поформални комуникации и ја брани својата специфичност наспроти другите дисциплини.
– Мораме да покажеме дека нашиот пристап се разликува од оној на антропологот, етнологот, лингвистот… – објаснува таа.
Лансирана е истражувачка група, исто како и во 2022 година, едно специфично научно списание, што е почеток на признавање на научната дисциплина.
Добивање признание, добивање заштита
– Со ова признание се чувствувам малку помалку ранливо – забележува Фроса Пејоска, професорка по македонистика на Националниот институт за ориентални јазици и цивилизации (Иналко).
Таа исто така ја евоцира позитивната медиумска резонанца во Македонија при добивањето на етикетата во 2022 година.
– Дури и беше потребно да се објасни дека терминот „ретко“ не е вредносен суд – објаснува таа.
– Секогаш се надеваме на помош за да не потонеме – додава Магали Вато, наставник истражувач на универзитетот Рен-II, портпарол на археогеографите.
Раководителите на ретките дисциплини уверуваат дека напорно работеле за да ја добијат етикетата и да ги исполнат различните критериуми. Прво, да се оправда дека нивната дисциплина има свои концепти и методологии, потоа дека се нудат универзитетски курсеви или дека постои научна заедница со списанија, конференции, научни друштва итн.
Ако имањето знаење за состојбата на дисциплините за подобро координирање на истражувачките политики е примарна мотивација, се појавуваат други интереси.
– Фасцинантно е да се набљудува развојот на овие дисциплини. Зошто студиите за Индија опаѓаат додека земјата расте сѐ повеќе и повеќе? Што значи експлозијата на студиите за германски како странски јазик? Набљудувањето на промените во нашите општества низ призмата на малите дисциплини е многу богато – оценува Анемари Дезер од германскиот тим во Мајнц.
Напорот на нашите соседи на оваа тема импресионира со историја, досиеја и податоци за бројот на професори, но и оној на универзитетите што ги пречекуваат овие ретки скапоцени камења. Таму работат четири лица и немаат недостиг од проекти, како што е проширувањето на областа на уметноста или на универзитетите во применети науки.
Од друга страна, нивниот сон за проширување на ова мапирање и во други земји ризикува да се забави поради… Франција, со која германските експерти досега соработуваа. Навистина, и самата француска мисија за загрозени дисциплини е загрозена! Нејзиниот управен одбор не се состанал од јули 2023 година, околу десет дисциплини сертифицирани пред две години, во 2022 година, немаат вести за ново појавување пред жири, а раководителот на мисијата го сменил работното место „од пред три месеци“, објаснуваат од Министерството за високо образование и истражување. Министерството официјално не се откажува од проектот, туку сака да го постави на меѓуресорско ниво, бидејќи ретката класификација на одредени дисциплини може да ги интересира другите администрации. Тоа исто така би сакало високообразовните установи да го искористат овој лост за да управуваат со нивната понуда за обука.
„Скандалозно“, „чувство на напуштеност“, „драматично“, „повеќе немаме никакви информации, тоа е лудо“, забележуваат едногласно десетината водачи на проектот со кои контактираше „Ле монд“. Истото тоа важи и за германските партнери или комунистичкиот сенатор од О-де-Сен, Пјер Узулијас, чие прашање до владата за иднината на програмата пред повеќе од еден месец сѐ уште е без одговор.
Дали постојат научни дисциплини на работ на истребување, исто како што постојат загрозени видови? Дали во лабораториите би биле сместени бели обложени еквиваленти на панди, џиновски видри или китови што би требало да бидат заштитени?
За париски „Ле монд“ прашањето со т.н. ретки дисциплини е сериозно!
Одговорот на сите прашања од поднасловот е – ДА, според мисијата „Ретки дисциплини“ на Министерството за високо образование и истражување, која во 2022 година започна да објавува еден вид црвена листа на дисциплини што ги имаат неколку последни Мохиканци на универзитетите. Јазиците или цивилизациските студии се најмногубројни на листата од дваесетте дисциплини, меѓу кои се регионалните јазици (бретонскиот, француско-провансалскиот, окситанскиот итн.) или странските јазици како ромскиот, како и фулани, хетитски, индонезиски студии итн. Дури и во медицината или таканаречените „тврди“ науки постојат примероци како нефроонкологија или вестибуларна отоневрологија, или лихенологија, педологија, инженерство за хартија… И наскоро кристалографијата, нуклеарната физика применета во медицината, микологијата… чекаат да ја добијат ознаката „ретки“.
Последнава „заштита“ има неколку значења. Дисциплината може да биде „ретка“ во суштина ако темата не бара голем број наставници истражувачи, туку повикува на внимателност во однос на обновувањето на професорските места. Или „ретка“ бидејќи е во опаѓање или, пак, „ретка“ бидејќи штотуку се раѓа изучувањето. Во Германија пионер во мапирањето на „малите дисциплини“, како што земјата ги нарекува од 1970-тите, излегувањата и влегувањето на листата редовно се запишуваат во базата на податоци, која има околу 160 дисциплини.
– Теологијата на исламот на тој начин расте и се појави од основата во 2022 година, исто како хидрологијата пред неа во 2020 година или биофизиката во 2018 година – забележува Катарина Балман, шеф на мисијата „Мали дисциплини“ од национален опсег на Универзитетот во Мајнц.
На почетокот на работата францускиот попис, извештајот датира од 2014 година, забележа дека овие дисциплини со мал број имаат „силен научен, културен или наследен влог“ и ја подвлече важноста „да се осигури дека знаењето нема да исчезне под единствените ефекти на буџетските ограничувања или лоша локална процена на националната ситуација“. Во 2021 година широкораспространет прашалник идентификуваше околу шеесет дисциплини, чија „реткост“ требаше да се процени. Оваа ознака е начин да ѝ се даде видливост на една дисциплина и да се привлече внимание кон неа, особено за време на регрутирање или организирање курсеви, дури и ако не се планира ништо автоматско за поддршка.
Македонскиот јазик е официјално признаен во Франција и како јазик во правосудните и административните постапки
Нашиот дописник Тони Гламчевски, по завршувањето на студиите на Катедрата по руски јазик и српско-хрватски јазик и цивилизација на Универзитетот во Нанси, своите студии ги продолжи на Иналко, каде што дипломира на Катедрата на македонски јазик, а менторка му беше професорката Фроса Пејоска. Потоа повеќе години Гламчевски држи предавања на Катедрата по македонски јазик, особено во делот за специјализирани преводи на административниот и европскиот јазик.
Македонскиот јазик е официјално признаен во Франција и како јазик во правосудните и административните постапки.
Тони Гламчевски, дописник на „Нова Македонија“ од Стразбур
