Првата Македонска граматика од проф. Круме Кепески е објавена на 26 јануари 1946 година. Професорот Кепески појаснува дека за да ја напише Македонската граматика му била доволна асномската определба за заведување на македонскиот литературен јазик како службен јазик во Република Македонија. Вели „врз Граматиката работев засилено и со љубов“ и дека е „тешко да се објаснат и љубовта и радоста, предизвикани од тој интимен контакт со нешто што логички стана историја“.
Првата Македонска граматика се појавува како општествена потреба за остварување на националните потреби на македонскиот народ. Како што е посебно потенцирано уште на Првото заседание на АСНОМ, во рефератот од Емануел Чучков на Иницијативниот одбор за свикување на АСНОМ, под наслов „Народно демократската власт во Македонија“ – „неопходноста од изработка на една граматика и речник и др. за да може на нашиот јазик да се пише и учи и да стане официјален јазик на нашата администрација“. Оттаму, појавата на првата Македонска граматика од професорот Круме Кепески беше со радост прифатена од народот и од политичката номенклатура.
Во Граматиката се дадени научните основи на македонскиот литературен јазик. Покажана е посебната структура на македонскиот јазик, која е поставена уште со формирањето на македонскиот народ, а понатаму се развива како сведоштво за македонската самобитност. Со што македонскиот јазик се поместува, како рамноправен член, во јазичното семејство на славјанските јазици.
Граматика од професорот Круме Кепески, според потребите на времето, е општа, затоа што беше потребна, освен за училиштата, и за да пишуваат и учат администрацијата и народот во целост.
– Во текот на НОБ (1943-1944), на ослободените територии веќе работеа училишта со настава на македонски јазик – нешто логично и природно, но сепак, вонредно возбудливо поради драматичноста на нашата национална историја и судбина. Мрежата на училиштата се ширеше брзо. Потребата од учебник на македонски јазик се појави со сета своја итност и неодложливост. Во 1945 година беше обнароден Правописот. Веќе беа утврдени рамките и нормите на литературниот јазик – вели Кепески.
Професорот Круме Кепески тогаш, самоиницијативно, во месец февруари почнува да ја пишува Граматиката, чие пишување трае до август 1945 година.
– Беше мошне тешко да се оствари ова пионерско дело, нашиот јазик си има специфични црти, кои требаше да ги согледам и граматички да ги поставам и објаснам. Акцентот, членот, двојниот предмет, аналитичките именски форми и специфичните глаголски форми – сето тоа требаше да се испита и да се објасни – ќе рече професорот Кепески.
Граматиката доживеа второ издание (1947) и трето проширено издание (1950). Конечно, професорот објави педесетина општи и посебни граматики на македонскиот литературен јазик. А имајќи големи заслуги во севкупниот процес на практичната изградба на македонскиот јазик, како автор на првата Македонска граматика и основоположник на граматичарското дело, како педагог, преведувач и културен деец, следствено тој зазема посебно место во македонската наука, култура и историја.
Рецензиите на славистите во светот за Граматиката
Врз основа на првата Македонска граматика од проф. Круме Кепески, за македонскиот литературен јазик се огласија најпознатите слависти од светот, од Лондон, Москва, Франција, Чехословачка, Словенија, САД и од Македонија.
Така, словенечкиот филолог Макс Робич во „Порочевалец“ за Граматиката напишал: „Малечка по обем, но многу значајна за македонскиот народ“.
Макс Робич, во споменатата статија, го афирмира значењето на Граматиката и со тоа дека нејзиниот автор укажува дека: „Најстариот словенски пишан јазик е оној што го пишувале словенските апостоли, солунските браќа св. Кирил и Методиј во втората половина на деветтиот век и што го познаваме во најстарите сочувани глаголски и кирилски ракописи, кои настанале кон крајот на десеттиот и во почетокот на единаесеттиот век“ и дека „Кепески посебно подвлекува дека основата за овој јазик бил тогашниот словенски говор од околината на Солун и во самиот Солун, значи македонскиот јазик“. Иако „оттогаш, македонскиот јазик се променил многу во гласовите и во богатството на зборовите, особено во формите“. Макс Робич укажува дека во граматиката се согледува дека не постојат падежи на именките, значи деклинацијата и вели: „Во врска со формите на македонскиот јазик, да спомене дека нема повеќе вистинска деклинација на именките и на другите имиња (освен неколку остатоци кај заменките) и, исто така, го нема глаголскиот инфинитив“.
Рецензија за Граматиката напишал и англискиот славист Де Бреј, кој, меѓу другото, напишал: „Судбината на македонскиот јазик била таква што некогаш три века бил заеднички за сите Словени, а иронијата на судбината направила последен да добие право на егзистенција“.
Во интервју, Хораст Лант, професор на Харвадскиот универзитет во САД, потенцира: „Уште пред моето доаѓање во Македонија, јас го изучував македонскиот јазик и граматика. Појавата на ’Македонската граматика‘ од Круме Кепески ми даде повод во списанието ’Јазик‘ да дадам еден краток осврт на оваа граматика истакнувајќи некои особености на македонскиот јазик и македонската граматика“.
Дефинитивно, А. Фринта, славист од Чешка, претпоставувајќи го значењето на граматиката за осознавање на македонскиот литературен јазик, укажува дека таа е и учебник.
Јованка Кепеска
(Во соработка со Денешен.мк)
