Минатата година беше глобално – изборна. Повеќе од милијарда луѓе излегоа да гласаат во 2024 година – од Соединетите Американски Држави до Индија, вклучувајќи ги Бразил, Обединетото Кралство и 27-те земји членки на Европската Унија, меѓу кои и Франција. Резултатите откриваат гневни избирачи насекаде. Тие го потврдуваат историскиот бран „да се извадат тие што заминуваат“ и потврдуваат загрижувачки феномен: бришење на „центарот“ (лево или десно) и континуиран пораст на протестните движења (десно и лево). Токму од тоа, заклучокот е дека 2025-та нема да биде година на демократско закрепнување
И покрај некои добри изненадувања, резултатите од изборите низ светот го потврдија исчезнувањето на „центарот“ и континуираниот пораст на протестните движења, објаснува Ален Фрашон, колумнист во „Ле монд“ во својата колумна објавена на почетокот на 2025 година.
Минатата година беше изборна. Повеќе од милијарда луѓе излегоа да гласаат во 2024 година – од Соединетите Американски Држави до Индија, вклучувајќи ги Бразил, Обединетото Кралство и 27-те земји членки на Европската Унија, меѓу кои и Франција. Резултатите откриваат гневни избирачи насекаде. Тие го потврдуваат историскиот бран „да се извадат тие што заминуваат“ и потврдуваат загрижувачки феномен: бришење на „центарот“ (лево или десно) и континуиран пораст на протестните движења (десно и лево). Впрочем, 2025-та нема да биде година на демократско закрепнување.
Оптимистите ќе речат дека одржувањето избори, дури и во најзатворените автократии, само по себе е почит на демократијата. Во 2024 година, „од шеесетте земји што организираа национални избори, триесет и една се автократии“, вели Стафан Ингемар Линдберг, директор на шведскиот институт за демократија, во „Ле монд“ (21 декември). Дури и да е чисто формално, поминувањето низ гласачката кутија служи како патент на легитимитет на внатрешен план и на меѓународна сцена.
Таму каде што демократијата го доби таканаречениот „нелиберален“ облик – релативно слободни избори, но со исчезнувањето на поделба на власта – 2024 година донесе некои пријатни изненадувања. Во Индија, Бразил и Полска, особено, гласачите го запреа, го забавија или го модулираа основниот тренд забележан од 2000 година: континуираното намалување на бројот на демократии во корист на подемот на автократскиот или нелибералниот модел.
Онаму каде што либералната демократија е длабоко вкоренета, често речиси и два века, сликата е нејасна. На друго место во западниот свет, а особено во Европа, маршрутата на оние што заминуваат, поединци или партии, е секогаш во иста насока. Без разлика дали е означен десно или лево, центризмот постепено исчезнува. Со помошни мапи и статистика, „Фајненшл тајмс“, во понеделникот, 30 декември 2024 година, ја црпи, од перото на Џон Бурн-Мердок, тажната слика за бавната смрт на умереноста во политиката во старите западни демократии. Наместо во центарот, протестните групи (десно или лево) се сместуваат во пејзажот.
„Популистички“, во смисла дека тие тврдат дека сами го отелотворуваат „народот“ и демагошки, тврдејќи дека го имаат чудотворниот лек за тешкотиите, сите тие имаат иста концепција за демократија. Гласањето владее со институциите, политичкото над правното. Победникот на изборите станува сопственик на државата. Тешката, бавна и макотрпна машинерија на либералната демократија, играта на контроли и рамнотежи, независноста на судството што гарантира почитување на правните стандарди, сета оваа механика мора да му отстапи место на политичкото мнозинство во моментот.
Бран на „чистење“
Покрај инфлацијата и имиграцијата, отсуството на раст и намалената социјална мобилност, примарните детерминанти на бавната смрт на центризмот, се додава нов елемент во подемот на десничарските групи: тие се водени во Европа и Соединетите Американски Држави, со сè поголем глас на мажите под 30 години, кои се сметаат себеси за особено „малтретирани од системот“.
Овој бран на „дегажизам“ (чистење на старите политичари), во форма на судење на елитите, велат демонстрантите, ќе ја одрази неспособноста на либералните демократии ефикасно да одговорат на барањата на населението.
Корелацијата не е причинско-последична врска, учевме во гимназија. Секако. Но, сепак, оваа трансформација на западниот политички пејзаж ја следи кривата на подемот на социјалните мрежи во медиумската сфера. Како појавата на протести да се венча со постепената замена на традиционалните медиуми со социјалните мрежи. Тие не само што се позајмуваат на сите кампањи на дезинформации и манипулации со мислењето однатре или однадвор туку, целосно неказнето, ја уриваат самата содржина на демократската дебата – заедничката перцепција на фактичката реалност.
Бришењето на центарот е исчезнување на нијанса. Мрежите го влошуваат „кампизмот“: само читањето на она што ја потврдува мојата припадност во таборот на доброто; другиот, оној на злото, демонизиран. На Икс, сопственикот, Илон Маск, исто така паралелен член на администрацијата на Трамп, ги отстранува „модераторите“. Затоа што расположението на актуелното време не е за умерени модератори.
Излезот од политичката криза во Франција бара „неутрализирање на екстремите“
Додека ЛФИ (Бунтовна Франција) и РН (лепенистичкиот Национален собир) вршат зголемен притисок врз целиот систем, социјалистите мора да се ослободат од „бунтовничките“ позиции за гласањето за буџетот за 2025 година, објаснува Франсоаз Фресоз, уредник во „Ле монд“, во својата колумна објавена на 31 декември.
Како што влегуваме во новата година, ниту еден од симптомите на длабоката политичка криза што ја одбележа 2024 година не е во процес на решавање во Франција – ниската популарност што ја ужива новиот премиер, неговата неспособност да ја прошири тесната база што му беше достапна на неговиот претходник, нападите на кои веднаш беше подложен со изговор дека отишол во неговиот град каде што е градоначалник По наместо на островот Мајот – опустошен од циклонот или затоа што неговиот начин на комуникација се смета за застарен.
Целта веќе не е исклучиво претседателот на Републиката, кој беше значително ослабен со распуштањето во јуни 2024 година. Нејзиното лице и форма се нејзините премиери, кои, едвај именувани, се предмет на злобни шпекулации. По Мишел Барние, колку недели му остануваат на Франсоа Бајру пред да биде сменет? На оваа рунда, медиумската машина, поттикната од социјалните мрежи, ја обезбедува прогонувачката музика на колективното незадоволство, поттикната од постојаните контроверзии за сè и сешто, но особено не за најважното.
Помеѓу оставката на Мишел Барние и назначувањето на владата на Бајру, долгот продолжи да се искачува на 3,385 милијарди евра, или речиси 50.000 евра по жител, а економијата се влошува без ниту еден издавач да има доволно легитимитет да ја објасни сериозноста на ситуацијата и сигнализираат почеток на мобилизацијата.
Стерилни преговори
Во „Ла трибун“ во неделата, 29 декември, новиот министер за економија, Рокардијанецот ценет од економските кругови, е задоволен да повика на дијалог меѓу политичките партии претставени во Националното собрание и Сенатот. Ерик Ломбард ги потсетува дека останува да се гласа за буџетот и дека целта е да се намали јавниот дефицит од шест отсто од БДП во 2024 година на нешто повеќе од пет отсто во 2025 година преку фаворизирање намалување на трошоците наместо зголемување на даноците, чија скала тој сака да ја ограничи. Ова е едвај поголема директива од она што Мишел Барние се осмели да го формулира во септември 2024 година, кога се справи со буџетскиот ѕид пред да се сруши неколку недели подоцна на крајот на стерилните преговори со партиите, кои немаа намера да ги завршат.
Во меѓувреме, сепак, во јавното мислење се случи еден вид таложење. Нивото на долгот сега е на четврто место меѓу грижите на Французите, според истражувањето на „Ипсос“ објавено во „Ле монд“ на 18 декември: 45 отсто од нив сметаат дека ситуацијата е многу загрижувачка и може да има сериозни последици. Ако улогата на политичките партии е да се обидат да ги решат проблемите, сите тие денес ризикуваат да заглават и да ги доведат гласачите во дополнителен очај. Во истражувањето на „Ипсос“ за „Француските фрактури“ објавено на 2 декември во „Ле монд“, во времето кога Мишел Барние беше цензуриран, ниту една од партиите присутни во Националното собрание не можеше да тврди дека однесување е одобрено од мнозинството Французи.
Вистинската дополнителна сила
Од многубројните анализи формулирани за француската политичка криза, една од најсеопфатните беше објавена на почетокот на декември 2024 година од Жан-Луј Бурланж на страницата „Телос“. Центристот дијагностицира суперпозиција на двојна поделба. Првиот, класичен, се спротивставува на левицата и десницата, на „шампионите на социјалната дистрибуција“ и „апостолите на националното закрепнување“. Ефектите од оваа поделба го прават особено тешко да се најде буџетски консензус во време кога двата табора се обидуваат да го реактивираат за да се стави крај на „истовремено“.
Во текот на целата расправа за буџетот, левицата остана заглавена на зголемувањето на даноците, додека десницата тврдеше дека го отелотворува спротивното. Втората, понова поделба е резултат на моќта стекната од Бунтовна Франција (ЛФИ) и Националниот собир (РН) на секој крај од политичкиот спектар. Соединувајќи речиси половина од електоратот на претседателските избори во 2022 година, овие две партии отелотворуваат радикален предизвик за модернизациониот и републикански консензус од повоениот период и вршат зголемен притисок врз целиот систем. Токму спојувањето на овие две поделби ја прави кризата толку интензивна, а јазолот особено тежок за отплеткување.
Меѓутоа, во последниве месеци се појави забележлива разлика помеѓу десницата и левицата. Првата, која стана кревка потпорна сила на макронизмот, го врати вкусот за власт. По дванаесет години опозиција, таа се обидува да остави свој белег на суверена позиција (внатрешноста), со надеж дека ќе го стопи електоратот на РН како што успеа да направи Никола Саркози во 2007 година. Играта не е добиена, но влоговите се отворени.
Левицата, од друга страна, сè уште се гледа себеси како компактна опозициска сила бидејќи Социјалистичката партија (ПС) останува двојно заклучена од поделбата левица-десница и влијанието што ЛФИ го врши врз целиот овој табор. Ослободувањето од едното или другото за да се стабилизира владата на Бајру претставува ризик за оваа владина партија да се смета за предавник на нејзиниот табор, особено ако не се постигне симболична победа. Заѕидувањето во опозицијата ја изложува, обратно, на останување под контрола на Жан-Лук Меланшон, кој води кампања за разрешување на претседателот на Републиката и предвремени претседателски избори.
Помеѓу овие два недостатока, првиот секретар на ПС, Оливие Фор, се колеба, практикувајќи еден ден отвореност, а другиот ден острина во однос на владата на Франсоа Бајру, која, од своја страна, се бори да се ослободи од значителна добивка. Еднаш спомнато, хипотезата за пакт за нецензура одеднаш падна. Меѓутоа, математиката е непопустлива: излегувањето од политичката криза бара неутрализирање на екстремите. Оваа моќ е во рацете на шеесет и шест социјалисти и сродни пратеници, кои досега не покажаа големо чувство за одговорност, но сѐ повеќе се наоѓаат во ќош.
Во сето ова, претседателот Емануел Макрон, кој се гледа во центарот на политиката, засега само немоќно го гледа хаосот што самиот го предизвика, со можност за неколку месеци повторно да го распушти националното собрание. Но кој ќе биде овој пат резултатот на изборите, кога самиот тој не ги испочитува француските гласачи, кои ѝ дадоа предност на левицата, а тој ја исклучи од играта.
Тони Гламчевски, дописник на „Нова Македонија“ од Стразбур
