Изложеноста на штетна или несоодветна содржина и насилните или графичките слики што можат да предизвикаат кошмари и анксиозност кај децата се само некои од опасностите на мрежата. Истовремено, говорот на омраза, екстремистичката пропаганда или форумите за самоповредување можат да ги искриват погледот на светот и самодовербата кај децата и другата млада популација. Исто така постои можност веб-страниците за возрасни и сексуалната содржина да пристигнат преку погрешно напишана урл-адреса, рекламна мрежа или непроверена група за разговор. Експертите исто така предупредуваат и на опасноста од т.н. сајбер-малтретирање
Колку се присутни децата на социјалните мрежи и какви опасности ги демнат
Неколку истражувања потврдија дека децата го користат интернетот околу три-четири часа во денот, а околу 10 отсто од децата во предучилишните установи имаат мобилен телефон или друг сличен уред. Една анкета исто така покажува дека околу 95 отсто од граѓаните на Европската Унија веруваат дека децата поминуваат премногу време на социјалните медиуми и дека тие можат да станат зависни, а 91 процент од испитаниците велат дека ЕУ мора да преземе поголеми мерки за заштита на најмладата популација.
Од друга страна, истражувањата исто така потврдуваат дека голем процент деца неконтролирано ги користат интернетот и социјалните мрежи и не постои одреден надзор од родителите. Но зошто е потребен одреден надзор за содржините од интернет и социјалните мрежи, како што е Фејсбук или Тикток? Добро информирани за оваа проблематика ни посочуваат дека недостигот од надзор може да ја отвори Пандорината кутија на ризици, а дури и најдобронамерните филтри или правила не можат да ја заменат внимателноста на возрасните.
Што покажуваат истражувањата?
Податоците на Државниот завод за статистика покажуваат дека околу 99 отсто од младите во Македонија на возраст од 15 до 24 години користат интернет и социјални мрежи секој ден или речиси секој ден. Исто така овие податоци посочуваат дека младите на таа возраст користат интернет најмалку еднаш неделно, но не секој ден, како и дека нема млади што користат интернет помалку од еднаш неделно.
Официјалната европска статистика потврдува дека 59 отсто од населението на ЕУ користи мрежи како што се Фејсбук, X, Инстаграм и Тикток. Според овие официјални податоци, повеќе од половина од населението креирало кориснички профил, објавувало пораки или извршувало некоја друга активност на социјалните мрежи минатата година. Истовремено, податоците покажуваат дека околу 95 отсто од европските граѓани веруваат дека децата поминуваат премногу време на социјалните медиуми и дека тие може да бидат зависни, а 91 процент од испитаниците велат дека ЕУ мора да преземе поголеми мерки за заштита на најмладата популација.
– Повеќето испитаници што имаат деца рекле дека користат интернет до три часа на ден, додека европскиот просек е еден час повеќе. Повеќето деца имаат мобилен телефон, од кои 11 проценти се деца од предучилишна возраст. Секој петти родител користи опции за ограничување на содржината, а 66 проценти од нив лично ја контролираат содржината што ја гледаат нивните деца – вели Билјана Борзан, хрватска пратеничка во Европскиот парламент.
Истражувањата покажуваат дека 74,2 отсто од граѓаните веруваат дека екраните се виновни за рекордниот број деца што не се запишуваат во прво одделение. Eкспертите ова го припишуваат на психофизичка неподготвеност, неразвиени моторни вештини или недостиг од јазични вештини, поради што запишувањето на првачињата се одложува.
Истовремено Борзан укажува дека во претходниот мандат на ЕП, со Законот за дигитални услуги биле забранувани штетни содржини за малолетници, како и следење малолетници на социјалните мрежи за рекламни цели, а наедно им била дадена поголема одговорност на интернет-компаниите за проверка на возраста на корисниците.
Врз основа на овој закон, Комисијата отвори серија истраги против Мета, Тикток и други мрежи. Сепак, Европскиот парламент смета дека оваа борба треба да оди понатаму. Европскиот парламент, патем, започна сопствена акција чија цел е да ја намали зависноста од интернет со забрана на одредени видови дизајн, како што се бесконечно скролување, автоматско пуштање и казни за неактивност. Тие сакаат да го забранат истакнувањето на опциите што се штетни за корисниците, како и да го забранат дизајнот на видеоигри што предизвикуваат зависност. Истражувањата исто така покажаа дека 40 проценти од децата под 12 години не ја препознаваат содржината на таканаречените инфлуенсери како рекламирање. Затоа, заклучокот е дека интернетот мора да стане побезбедно и потранспарентно место за најмладите корисници.
Евростат наведува дека во Словенија 63,4 проценти од граѓаните ги користат социјалните мрежи, а во Хрватска тој процент е 62,7. Европската статистика, исто така, го разгледала процентот на поединци што ја користат мрежата, а Данска води во оваа категорија – дури 91 процент од граѓаните, по што следуваат Кипар (83 проценти) и Унгарија (81 процент). Најмало учество пријавиле Франција (44 проценти), Германија (49 проценти) и Италија (53 проценти). Националната платформа за превенција и безбедност на децата на интернет на Србија наведува дека бројот на деца и млади луѓе што користат интернет секојдневно постојано расте и во светот и кај нив. Тие потсетуваат дека интернетот е нецензуриран извор на информации, кој не е секогаш соодветен за децата. Истражувањето на интернет без надзор од возрасни може да го изложи детето на страници со штетна содржина, како што е содржина што заговара насилство, експлицитна е или поттикнува несоодветно однесување.
Зошто е потребен надзор?
Недостигот од надзор може да ја отвори Пандорината кутија на опасности, како што е изложеност на штетна или несоодветна содржина и насилни или графички слики што можат да предизвикаат кошмари и анксиозност. Истовремено говорот на омраза, екстремистичката пропаганда или форумите за самоповредување можат да ги искриват погледот на светот и самодовербата кај децата и другата млада популација. Исто така постои можност веб-страниците за возрасни и сексуалната содржина да пристигнат преку погрешно напишана урл-адреса, рекламна мрежа или непроверена група за разговор. Експертите исто така предупредуваат и на опасноста од т.н. сајбер-малтретирање и доживување социјално-емоционална штета.
Опасностите може да пристигнат и од предатори што демнат на интернет, како и од можни манипулации. Децата што не се сомневаат можат да формираат „пријателства“ со возрасни што се претставуваат како нивни врсници – за игри, социјални платформи или апликации за пораки. Предаторите користат ласкање, тајност и емоционална манипулација за да добијат доверба, а децата без надзор нема да знаат како да постапат соодветно.
Од друга страна, постои опасност од прекршување на приватноста и кражба на идентитет преку разни квизови, апликации или „забавни“ преземања што тивко ги крадат личните информации, како што се целосното име, роденденот, училиштата, дури и локацијата. Овие податоци подоцна поттикнуваат добивање насочени реклами, фишинг или посериозна кражба на идентитетот.
Експертите посебно укажуваат дека децата без надзор може да споделат фотографија или локација на пријател, без да имаат дозвола за тоа, предизвикувајќи кршење на приватноста или дури и посериозна опасност во реалниот свет.
Како да ги заштитиме децата?
Децата што нуркаат во интернет-просторот се истражувачи во еден огромен свет што постојано се менува, свет полн со чуда, но и скриени опасности. Надзорот не е поради недоверба, туку за давање насоки и заштитни огради што им се потребни за да учат, да растат и да останат безбедни додека се движат низ тој свет.
Се разбира, дури и со филтри, децата можат да се сопнат на насилство, говор на омраза или материјал за возрасни за кој не се подготвени емоционално. Доверлив возрасен може да интервенира, да објасни што видел и да им помогне да го обработат на начин соодветен на возраста. Децата не секогаш сфаќаат дека секој клик, објава или апликација за квиз може да собира лични информации. Надзорот значи да ги научите што може да се сподели (забавен мем) и што не (целосно име, домашна адреса или училиште). Кога знаат дека гледате, ќе размислат двапати пред да споделат премногу.
Децата можат да бидат и жртви без да ја сфатат емоционалната цена. Со родител или ментор во тек со нивните активности на мрежата, ќе забележите ненадејни промени во расположението или однесувањето – и ќе отворите врата за разговори за емпатија, почит и отпорност. Непознатите лица на интернет може да бидат пријателски расположени или манипулативни. Надзорот ќе им помогне на децата да ги забележат предупредувачките знаци: тајни разговори, барања за фотографии или обиди да го намамат вашето дете да се оддалечи од позната платформа. Со тоа што ќе останете вклучени, можете да го научите да забележува опасност и да блокира/пријави сомнително однесување.
Премногу слободното, без контрола, скролување може да ги наруши сонот, училишните задачи и пријателствата во реалниот свет. Кога поставувате јасни, но флексибилни правила, вие моделирате рамнотежа: прво домашна работа, заедничка семејна вечера, а потоа фиксен прозорец за игри или социјални апликации.
Експертите препорачуваат семеен медиумски план со јасни упатства за апликации, временски ограничувања и поставки за приватност, како и користење родителски контроли или прелистувачи приспособени за деца што ви овозможуваат да ја прегледувате активноста без да се чита секоја порака. Истовремено, експертите препорачуваат надзорот да се претвори во образование, односно заедничко гледање видеа за тоа како функционираат алгоритмите, зошто постои „кликбејт“ и како да се проверат веродостојни извори.
– Надвор од надзорот, поттикнувањето на дигиталната писменост е врвен дар. Кога децата учат да ги доведуваат во прашање изворите, да ги заштитуваат своите податоци и да се однесуваат кон другите со љубезност онлајн, тие од лица со потреба од будно око преминуваат во одговорни, самоуверени дигитални граѓани – велат нашите соговорници.
