Автор на фељтонот е проф. д-р Игор Јанев, а неговото истражување и анализа се дел од научноистражувачката активност на Институтот за политички студии (ИПС) од Република Србија. На 20.5.2024 година, институтот организираше конференција со повеќе панелисти, меѓу кои реномираниот професор Игор Јанев даде свој придонес со презентација на својот труд „Етноцидот што резултираше од Преспанскиот договор…“, односно „The ethnocide that resulted from the Agreement between Macedonia and Greece concluded in Prespa village (’Prespa agreement‘, 2018) and the process of assimilation and transformation of the Macedonian identity (’bulgarianization’) as a result of the dismantling, annulment and annihilation of the national identity of the Macedonians“. Во основа професорот Јанев, во трудот што ќе следува како фељтон во четири продолженија, со правни аргументи образложува како од преговорите помеѓу Македонија и Грција се изнедри Преспанскиот договор од 2018 година и се направи колосален преседан: националниот идентитет на македонскиот народ беше нелегитимно и незаконски променет, со што се укина основното меѓународно право на национален идентитет, така што таквиот договор всушност претставува чин на етноцид и културен геноцид извршен врз народот на Македонија. Преспанскиот договор дополнително е против основните принципи на самоидентификација, самоопределување, суверенитет и политичка независност на државата(ите). Материјалот содржи низа правни основи што докажуваат дека Преспанскиот договор е ништовен
Како за првпат во историјата на меѓународното право се редефинира националниот идентитет на суверена нација со надворешен меѓународен акт – договор
Меѓутоа, во врска со опишаниот незаконски преседан на ОН од 1993 година (што се однесува на воведувањето на обврзувачката несакана референца „ФИРОМ“ во ОН), треба да се забележи дека на политичката арена сѐ повеќе и повеќе земји членки на ОН во билатералните односи постојано со текот на времето продолжија да го признаваат официјалното државно име „Република Македонија“ и секоја година сѐ повеќе членки на ОН го користат (г) тоа уставно име („Република Македонија“) за сите цели, и покрај протестите на грчката влада. Процесот на признавање на уставното име „Република Македонија“ продолжи прогресивно до моментот на потпишување на договорот од Преспа во 2018 година, а запре по стапувањето во сила на тој договор. Македонија под уставното име „Република Македонија“ беше признаена од повеќе од две третини од членките на ОН (околу 136 земји членки на ОН). Потоа, во 2018 година, процесот беше прекинат и конечно запрен во 2019 година, а врз основа на Договорот од Преспа (2018 година) во однос на промената на нејзиниот државен идентитет, сите земји членки на ОН го признаа новото државно име во 2019 година, како: „Република Северна Македонија“. Тој момент, а особено регистрацијата на договорот во Секретаријатот на ОН, всушност ја претставуваше конечната дипломатска победа на Грција во текот на неделата, над Македонија во долгорочна дипломатска војна (која се карактеризира со суштински неискусна македонска дипломатија и нова влада на чело со политичката партија СДСМ (со премиерот З. Заев) без приоритет да се зачува идентитетот) (Ал Џезеира 2017).
Треба да се истакне дека при процесот на прием на Македонија во ОН, македонската дипломатија (слично како несовесните служби/адвокати во Секретаријатот на ОН) не ја сфатиле незаконитоста на посебната ситуација за прием или дури и го поврзале нивниот случај со претходниот случај на Советодавното мислење на МСП од 1948 година во однос на дополнителните услови, и покрај македонските навидум нестандардни (политички) барања за прием во ООН (МСП, Случај/3). Македонската дипломатија во 1993 година (и подоцна) не знаеше најмалку три основни правила на меѓународното право: 1. Државите немаат ексклузивни права врз државните имиња (Хенкин 1993), и затоа уставните имиња се предмет на независен суверен избор на секоја од нив, држава или нација и дополнително таквите имиња се основни неповредливи елементи на правната личност и претставуваат права за членство во ОН (националното име и националното знаме се елементи на застапеност во ОН) за која било земја членка во ОН (т.е. членка само ги информира органите на ОН за такво прашање, без никаква политичка одлука за нивно одобрување); 2. Промените на државното име не засегнуваат никакви сопствени територијални права и обврски на земјите, како и правата или обврските на која било друга или трета држава, а со тоа и промената на државно-правниот идентитет не ги загрозува законските права на другите земји членки на меѓународната заедница, односно членки на ООН; 3. Следствено, државното име, како меѓународно јавна правна категорија и суверена правна легитимација, не може: а. да биде предмет на кражба, да биде лишен или присвоен, б. да бидат наметнати, споделени или да бидат предмет на каков било процес на преговори, дискусија или склучување договори (или договор), како и какво било валидно отфрлање по која било основа. Конечно, македонската дипломатија очигледно не разбра дека промените на државното име, како неприкосновена независна категорија, можеби нема да влијаат на никакво историско толкување, а врз основа на принципите на меѓународното јавно право, државното име, само по себе, не може да има никакви релевантни правни последици во однос на историските толкувања, ниту таквите толкувања може да имаат никакво влијание врз правилата за членство во ООН дефинирани со членот 4 од Повелбата на ОН.
Приговорите на Грција дека Македонија, по самото име („Република Македонија“), „ја краде античката историја на Грција“ и со тоа претставува „безбедносна“ закана за Грција, изгледаат неубедливи, неосновани, па дури и смешни од денешна перспектива (па дури и тогаш во 1993 година) и од гледна точка на меѓународното право. За жал, македонската дипломатија и политичка елита во моментот на приемот на земјата во ОН во 1993 година немаше или доби доволно знаење за основите на меѓународното право и не се справи со ситуацијата кога земјата требаше да биде примена во ОН без дополнителни услови.
И покрај многубројните укажувања и дадени информации до македонската влада дека имало незаконски и штетен прием во Македонија (1993) со многу сериозни последици, македонските власти не се осмелиле да го предадат проблемот до МСП за советодавно мислење, па дури и не повеле помасовна кампања на меѓународни признавања под уставното име („Република Македонија“), но останаа смирени, покажувајќи висок степен на незрелост и отсуство на дипломатско и политичко знаење и мудрост. Кога во 1999 година стана отворено јасно дека е целосно незаконски да се толерира наметната референца без лична карта (што не е правен идентитет на државата) и во врска со тоа дека преговарањето за државното име е незаконско, па дури и срамно барање, македонските власти и дипломатијата воопшто не презедоа ништо за решавање на ова жешко прашање. Т.н. сама немаше никакви аргументи да ја објасни сѐ поочигледната дискриминација во однос на бесмислените дополнителни услови наметнати на Македонија, наместо слабеење на позициите, растеше притисокот од западните сили врз Македонија да го промени, во договор со Грција, нејзиното уставно име. Притоа, западните сили и органите на ОН, всушност, сакаа да ја „исчистат“ и да ја избришат сè повидливата „грешка“ на ОН (т.е. maleficium omissionis) на Организацијата на ОН.
Кога Зоран Заев (партија СДСМ) дојде на власт во Македонија и стана нов премиер (2017), западните сили и Грција конечно добија шанса за „решенија за идентитет“ и успеаја да ги натераат македонските власти на чело со Заев дури и ефективно да се прошири бројот на „преговарачки“ услови од два (услови, а наводно само „проблемот за името“) до многу голем број (незаконски) национални барања, кои опфаќаат всушност цела сфера на националниот идентитет. Покрај промените во однос на државното име (легален државен идентитет), Грција побара и промена на името на народот и нацијата, односно ревизии на националното име од секој аспект, како и многубројни национални системски промени во Уставот на Македонија, како и културни и административни законски измени, кои се прошируваат на лични документи, пасоши, лични карти, возачки и други дозволи итн.
Дополнително, опсегот на измени и решенија достигна сеопфатни национални забрани и задолжителни ревизии на локалниот идентитет, и понатаму, сите опфатени национални промени се проширени на ОН и организации дури и надвор од системот на ОН, како и на земји што не се членки на ООН (т.е. во сите земји според принципот вграден во Договорот од Преспа: ерга омнес1). Проблемот на македонската дипломатија (и во основа на сите власти во Македонија) беше пред сѐ што не ја сфатија тежината на ситуацијата, особено дека за националниот идентитет (како категорија) не може и не смее да се преговара, бидејќи како резултат на компромис договор за „ревизија на идентитетот“ секогаш доаѓа до конфликт, бидејќи за народот, силен, наметнат и нелегитимен квазиидентитет е неприфатлив. Ваквиот наметнат нов идентитет, кој го негира првобитниот, народот го доживува како отуѓен и туѓ идентитет, односно вештачки идентитет, не нивен, туку повеќе претставува форма на насилство врз народот и врз нацијата.
По новата Резолуција 845 на Советот за безбедност на ОН од 1993 година, каде што од двете страни (ФИРОМ и Грција) беше побарано да продолжат со „разговори“ (како што подоцна „разговорите“ беа формулирани како „преговори“ во 1995 година) со цел да се надминат „разлика(и)“ меѓу нив („опишани во Резолуцијата 817 (1993)“ како „разлика“), кога мнозинството членки на ОН станаа свесни дека „разликата“ всушност не е „безбедносен спор“, Грција изврши дополнителен притисок до ПЈРМ за склучување договор за меѓусебни односи. Како резултат на зголемениот притисок од Западот во 1995 година, двете држави потпишаа „Привремена спогодба“ за меѓусебните односи (ОН, Миротворец, 32193), со што Македонија (овде: ПЈРМ) се обврза да ги продолжи „преговорите“ за нејзиното име и дека ова прашање за лична карта (поврзано со името на државата споменато во Резолуцијата 817 (1993) нема/не може да биде презентирано пред Меѓународниот суд на правдата за која било постапка или одлука на Судот. (Јанев и Петровиќ 2010, 48) Во оваа смисла, поради незнаењето на македонските власти, овој документ договор е создаден во 1995 година, кој, во отсуство на резолуции на Советот за безбедност, продолжи да го прави. Продолжете го нелегитимниот преговарачки процес за внатрешно суверено прашање (всушност избегнувајќи го МСП), а Грција само толку долго чекаше пригоден момент во времето (иднината) кога во Скопје ќе се појави најфлексибилната влада и ќе може да се постигне најсоодветно идентитетско решение во согласност со нивните интереси, кои ќе се врамат како „конечна спогодба“ (т.е. договор за идентитетот на соседната земја).
(Крај)
