Прелиминарната оцена на меѓународните набљудувачи на изборите беше соопштена веднаш по изборите, при што беше заклучено дека „законодавните и претседателските избори овозможиле вистинска конкуренција меѓу кандидатите и дека биле почитувани основните слободи“. Но, според оцената на меѓународните набљудувачи, „властите, вклучувајќи ги и Националната изборна комисија и Уставниот суд, не секогаш постапуваа соодветно, навремено и транспарентно со приговорите поврзани со изборите, ограничувајќи ја ефективноста на правните лекови“.
ПАРЛАМЕНТАРНОТО СОБРАНИЕ НА СОВЕТОТ НА ЕВРОПА (ПССЕ) СО ПОВЕЌЕ ПРЕДЛОЗИ ЗА ПОДОБРУВАЊЕ НА ИЗБОРНИОТ ПРОЦЕС ВО МАКЕДОНИЈА
На летната сесија на Парламентарното собрание на Советот на Европа (ПССЕ) се разгледа извештајот на швајцарскиот парламентарец Алфред Хеер, кој ја предводеше набљудувачката мисија на ПССЕ на претседателските и парламентарните избори во Македонија.
Прелиминарната оцена на меѓународните набљудувачи на изборите беше соопштена веднаш по изборите, при што беше заклучено дека „законодавните и претседателските избори овозможиле вистинска конкуренција меѓу кандидатите и дека биле почитувани основните слободи“.
Во извештајот на ПССЕ, долг 29 страници, сепак е истакнато дека изборниот процес и понатаму е недоволно регулиран. Изборното законодавство обезбедува соодветна рамка за одржување демократски избори, но постојаните недоследности, празнини и нејаснотии ја поткопуваат правната сигурност и налагаат ревизија. Широкото плуралистичко медиумско покривање на кампањата им даде на гласачите можност да направат информиран избор, но одредени состојби го нарушија инаку стабилниот предизборен период. Со забележителен исклучок на една жена кандидат во вториот круг од претседателските избори (која на крајот победи на изборите), бројот на политичарки што учествуваа во кампањите беше севкупно многу низок, жали известувачот.
– Транспарентноста и отчетноста во однос на финансирањето на кампањата се нарушени поради минималните барања за финансиско известување и намалениот капацитет на надзорните тела, особено во однос на злоупотребата на административните ресурси. Властите, вклучувајќи ги и Националната изборна комисија и Уставниот суд, не секогаш постапуваа соодветно, навремено и транспарентно со приговорите поврзани со изборите, ограничувајќи ја ефективноста на правните лекови -се констатира во оцената.
Изборите беа организирани ефикасно, но честите обвинувања за купување гласови во пресрет на изборите ја поткопаа довербата во процесот. Во набљудуваните избирачки места, процесот на гласање беше уреден, транспарентен и позитивно оценет, но, во неколку случаи, изборните комисии не ги следеа целосно пропишаните процедури при пребројувањето на гласовите.
– За време на предизборниот период, повеќето од соговорниците на набљудувачката мисија зборуваа за општа атмосфера на незадоволство кон политичката класа и го наведоа недостигот од волја од страна на владата да одговори на долгогодишните повици за сеопфатни реформи и да се справи со наводното политичко мешање во институционалните назначувања, постојаната неефикасност во јавната администрација и неодамнешните случаи на корупција од висок профил – се наведува во извештајот.
Делегацијата на ПССЕ забележува дека гласачите избраа политичка алтернација, и за претседателските и за законодавните избори, на мирен и демократски начин. Делегацијата на ПССЕ потсети дека овие избори, за првпат од 2006 година, се одржаа откако парламентот го заврши својот мандат.
Изборниот законик беше изменет како дел од забрзана постапка што нема
транспарентност и не беше предмет на јавна консултација
Сепак, некои одредби не се во согласност со меѓународните стандарди, а истрајноста на недоследности, празнини и двосмислена формулација ја компромитира правната сигурност и заслужува дополнителна ревизија. Законот предвидува услови за престој за претседателските кандидати, кои изгледаат претерано рестриктивни и се спротивни на меѓународните обврски и стандарди, смета ПССЕ.
ПССЕ изразува жалење што Изборниот законик неодамна беше изменет како дел од забрзана постапка што нема транспарентност и не беше предмет на јавна консултација. Додека амандманите инкорпорираа некои претходни препораки од ОДИХР и техничките предлози, тие во голема мера ги игнорираа препораките на меѓуинституционалната работна група за изборни реформи. Голем број клучни препораки од Венецијанската комисија и ОДИХР остануваат без одговор, вклучувајќи и систематска ревизија на Изборниот законик, обезбедување еднаков пристап до медиумите во изборните кампањи и зголемување на барањата за отчетност и интегритет во финансирањето на кампањата.
Изборната администрација ги почитуваше сите законски рокови и имаше корист од довербата на јавноста во нејзините технички способности. Обуката на изборните тела од пониско ниво генерално се сметаше за завршена и ги вклучи лекциите научени од денот на првиот круг на претседателското гласање. Обемот и темите на материјалите за издигање на свеста развиени од ДИК за гласачите останаа ограничени.
Како привремена мерка за намалување на доцнењата предизвикани од задоцнетото издавање нови документи за идентификација, на гласачите чии документи истекле до девет месеци пред изборите им беше дозволено да ги користат за да се појават на денот на гласањето. Беа забележани постојани празнини во системот за регистрација на адреси на живеење и граѓанска регистрација, со што се намалува точноста на податоците.
ПССЕ изразува жалење што Изборниот законик неодамна беше изменет како дел од забрзана постапка што нема транспарентност и не беше предмет на јавна консултација. Додека амандманите инкорпорираа некои претходни препораки од ОДИХР и техничките предлози, тие во голема мера ги игнорираа препораките на меѓуинституционалната работна група за изборни реформи. Голем број клучни препораки од Венецијанската комисија и ОДИХР остануваат без одговор, вклучувајќи ја и систематска ревизија на Изборниот законик
Делегацијата на ПССЕ беше информирана дека многу гласачи што живеат во странство не можеа да гласаат за пратеници што ќе ги претставуваат во парламентот. Процесот на регистрација на гласачите во дипломатско-конзуларните претставништва наиде на проблеми поради застарени и нецелосни инструкции. Дополнително, конфузијата околу издавањето или обновувањето на пасошите дополнително го комплицираше учеството на граѓаните. Иницијативите започнати за информирање на дијаспората за изборите беа оценети како несоодветни бидејќи објавите емитувани на официјалните канали беа одложени.
Во однос на парламентарните избори, законот наметнува минимална застапеност од 40 отсто од едниот или другиот пол на секоја листа на кандидати. Додека делегацијата на ПССЕ го поздравува фактот што сите регистрирани листи на кандидати ги почитуваат родовите барања, жените (кои претставуваат 43 отсто од сите парламентарни кандидати) честопати се ставаат на дното, а женските кандидати се појавуваат само на врвот на листа во 25 отсто од случаите. Политичките партии очигледно направија мал напор да го поттикнат учеството на жените гласачи. Прашањата поврзани со родовата еднаквост во голема мера отсуствуваа од говорите на кампањата.
Резиме на препораките на Парламентарното собрание на Советот на Европа (ПССЕ) за идните изборни процеси во Македонија
Делегацијата на Парламентарното собрание на Советот на Европа (ПССЕ) ги охрабрува властите на Македонија:
– Да се имплементираат сите препораки дадени од Венецијанската комисија и ОДИХР, вклучувајќи ги и оние што имаат за цел систематско ревидирање на Изборниот законик на транспарентен, инклузивен и навремен начин, со цел да се отстранат празнините и недоследностите, да се обезбеди еднаков пристап до медиумите во изборните кампањи и да се зголеми интегритетот на изборните прашања за финансирање на кампањите и одговорноста.
– Да се ажурира и следи системот за адреси на живеење и матична евиденција и решавање на нивните постојани недостатоци, кои ја намалуваат точноста на избирачките списоци.
– Да се отстрани условот за одзив од 40 отсто за вториот круг од претседателските избори за да се избегне ризикот од повторување на неуспешните изборни циклуси.
– Да се ублажат критериумите за резиденција на кандидатите на претседателските избори.
– Да се отстрани обврската за објавување на етничката припадност за да се регистрира како кандидат на законодавните избори.
– Да се зајакне правната рамка за финансирање на кампањите, да се зголемат на ресурсите и да се зајакнат капацитетите на надзорните тела одговорни за следење и спречување злоупотреба на административни ресурси, со цел да се подобрат транспарентноста и отчетноста.
-Да се разгледа формулата за распределба на јавните средства наменети за кампањи за да не бидат обесправени малите и вонпарламентарните партии.
– Да спроведат понатамошни реформи во медиумскиот сектор за да се подобри нивната одржливост, да ги регулираат онлајн медиумите и дополнително да ја усогласат правната рамка со правото на ЕУ.
– Да работат на отстранување на сите пречки со кои се соочуваат лицата со попреченост за време на гласачкиот процес.
– Да се подобри правниот систем за постапување по приговори во сите фази од изборниот процес со цел да се зголеми довербата на јавноста во судскиот систем.
– Да преземат соодветни мерки за зголемување на улогата на жените во политичкиот живот на земјата и особено нивната застапеност на избраните и именуваните позиции.
– Да се подобри набљудувањето на процедурите од членовите на изборните комисии, особено за време на пребројувањето, и да се интензивира обуката на изборната администрација.
– Во врска со автентикацијата на гласачите и заштитата на нивните лични податоци, да се разгледаат актуелните практики во светлината на Упатството за заштита на физичките лица во однос на обработката на личните податоци за целите на регистрација и изборна „автентикација на гласачите“ усвоено од Советодавниот комитет на Конвенцијата за заштита на поединци во однос на автоматска обработка на лични податоци (ETS бр. 108).
– Да се зголемат активностите за издигање на свеста на гласачите во сите фази од изборниот процес.
– Да преземат мерки за подобрување на организацијата на гласањето во странство.
ПССЕ препорачува властите на Македонија да покажат силна и искрена политичка волја да ги отстранат сите недостатоци и проблеми забележани за време на набљудувањето на овие избори и истакнати во овој документ, особено во неговите заклучоци, во духот на самитот на шефовите на држави и влади на Советот на Европа, каде што лидерите ги усвоија рејкјависките принципи за демократија со цел да се зачуваат и зајакнат демократијата и доброто владеење и „активно да се поттикне демократското учество, на национално, регионално и локално ниво, преку слободни и фер избори “
ПССЕ е подготвена да го даде својот придонес во спроведувањето на овој процес во рамките на постмониторинг-процедурата и во тесна соработка со Венецијанската комисија. Т.Г.
На летната сесија на Парламентарното собрание на Советот на Европа (ПССЕ) забелешки до Државната изборна комисија (ДИК)
Делегацијата на ПССЕ на својата сесија имаше забелешки до ДИК. Во извештајот се констатира дека „ДИК не обезбеди ефективни правни лекови за приговорите поднесени на денот на изборите на 24 април, до тој степен што приближно половина од тие приговори останаа нерешени на затворањето на избирачките места“.
Понатаму, се констатира дека „повеќето нејзини одлуки по жалби не беа образложени, а многу одлуки се однесуваа на застарени правни акти и неточни правни лекови. Управниот суд успеа во доста краток временски рок да се изјасни по жалбите. Уставниот суд не ги разгледа навремено двете претставки доставени во врска со изборите. Многу соговорници на набљудувачите рекоа дека нивната доверба во постапувањето по претставките поврзани со изборите е намалена и укажаа на неефективноста на правосудниот систем и изборната администрација“.
Формулата за распределба на јавните средства наменети за кампањата ги обесправи малите и вонпарламентарните партии. Само 11 од 17 кандидати за пратеници поднесоа привремени извештаи за финансирање на кампањата во потребниот рок и формат. Барањата за привремено известување не вклучуваа детални информации за придонесите или известувањето за расходите, што влијае на транспарентноста и отчетноста. Минималните барања за известување за финансирање на кампањата, празнините и недоследностите во правната рамка, како и ограничените ресурси и капацитети на надзорните тела, особено во однос на следењето и спречувањето на злоупотреба на административни ресурси, значително ги намалија транспарентноста и одговорноста.
Оцена на Парламентарното собрание на Советот на Европа (ПССЕ) за медиумското покривање на изборите
Медиумската средина, според оцената на ПССЕ, е генерално слободна. Јавниот радиодифузен сервис ги покриваше главните кандидати на законодавните и претседателските избори во согласност со формулата за доделување време за говор на политичките партии за време на изборите, што ги фаворизира најголемите парламентарни партии. Приватните медиуми презентираа соодветни информации за сите кандидати во целина, а некои канали фаворизираа конкретни листи на кандидати. Беа организирани повеќе телевизиски дебати меѓу кандидатите на главните коалиции на законодавните избори, како и три дебати меѓу двајцата кандидати во вториот круг од претседателските избори, кои им овозможија на гласачите да го направат својот избор со целосно познавање на фактите. Повеќето соговорници на МНМИ ја истакнаа потребата од понатамошни реформи во медиумскиот сектор за подобрување на нивната одржливост, регулирање на онлајн медиумите и понатамошно усогласување на правната рамка со правото на ЕУ. Т.Г.
Тони Гламчевски, дописник на „Нова Македонија“ од Стразбур
