И најважната порака од февруари 2022 година е – моралот не бара сметка.
Во теоријата на солидарноста. Во пракса, клучот за политичка согласност. Тоа е реченица што ги отклучува буџетите, ја затвора дискусијата, ги брише прашањата.
Под тој слоган, гасоводите беа затворени, десетици пакети санкции беа усвоени, економските врски беа замрзнати, а домашната индустрија беше пренасочена од пазарна кон идеолошка логика!
Од февруари 2022 година, кога започна војната во Украина, светот не е ист. И Германија дури и не се обиде да го скрие тоа. Не затоа што војната ги достигна своите граници, туку затоа што нејзините граници станаа симболични: границите меѓу економската рационалност и политичката припадност. Германија одлучи да биде повеќе од набљудувач. Цената, се разбира, не исчезна. Оттогаш, инфлацијата го достигна највисокото ниво од 1951 година. Цените на електричната енергија се зголемија за повеќе од 80 отсто, на гасот за повеќе од 140 отсто, а на основните прехранбени производи за помеѓу 30 и 40 отсто. Дури и најбаналните производи станаа поскапи: млеко, леб, хартиени ќеси, патарини. И ќебапот, исто така.
Ќебапот во Германија – метафора за вистинскиот стандард на
граѓаните
Ќебап порано чинеше 3,50 евра. Тоа беше цената на малку топло обезбедување во голем град. Денес тој чини барем од 7,50 евра. Сè е исто како порано, освен цената и тишината што ја опкружува.
„Олаф, дај ми еден донер за три евра“, му викаше толпата на тогашниот канцелар Олаф Шолц за време на изборната кампања, како тој лично да ја покачил цената. Сѐ започна во Минхен во 2022 година, кога некој човек извика низ толпата: Разговарајте со Путин, сакам донер за четири евра, ве молам.
И од тој момент имаше тренд: Тикток, Инстаграм, мемиња, карикатури. Шолц, типично ханзеатски, без емоции, но прецизно, во 2024 година на Инстаграм и во 2025 година на Сат.1 објаснува: „Еј, луѓе, пазарна економија е, нема ценовни сопирачки за ќебапите!“
Тоа се суровини, понуда, побарувачка, фер плата за луѓето што ја произведуваат секој ден.
Како тоа дека би утешило некого додека ја напушта ќебапчилницата со осум евра за парче месо во лепче. Бидејќи тој ќебап не е само храна, туку е показател за вистинскиот стандард.
Во земја каде што се јадат повеќе ќебапи отколку што се пие пиво, кога цената на пивото се зголемува, тоа веќе не е инфлација. Тоа е политичка порака. Ако веќе не сте сигурни ниту за ќебапот, тоа значи дека официјално сте влегле во фазата „молчете и страдајте“.
Еве што се случува кога политиката ќе ти каже: ако ќебапот е скап, секогаш можеш да купиш нешто без месо. Зад него има ехо од старите времиња: ако не ви јаде се ќебап, јадете бурек. Или како што би рекла модерната верзија на Марија Антоанета: Немате месо? Значи, јадете морал.
Не е само инфлација. Ова е показател за подлабок прекин, момент кога дури и најосновните работи повеќе не се достапни без оправдување.
Кога економијата зависи од идеологијата…
Во Германија денес не е пожелно да се праша колку чини нешто освен ако не започнува со реченица за вредности. Зошто се зголемија кириите? Затоа што „ја заштитуваме климата“. (?!) Зошто бензинот е 2,30? Бидејќи зависноста од Русија повеќе не е опција. Зошто ќебапот чини 7,50 долари и повеќе? Бидејќи „Американците плаќаат висока цена за одбрана на слободна Европа од Путин“. Но, кога ќе прашате кој ја одредува таа цена, тогаш започнува непријатноста. Влегувате во простор каде што економијата станува идеологија, а логиката непожелна. Во Германија повеќе не се потпирате на здравиот разум! Се повикуваш на ефектот на сигналот од пораката, а не на последиците. Сè мора да има порака. Сè треба да изгледа како што треба.
И најважната порака од февруари 2022 година е – моралот не бара сметка.
Во теоријата на солидарноста. Во пракса, клучот за политичка согласност. Тоа е реченица што ги отклучува буџетите, ја затвора дискусијата, ги брише прашањата.
Под тој слоган, гасоводите беа затворени, десетици пакети санкции беа усвоени, економските врски беа замрзнати, а домашната индустрија беше пренасочена од пазарна кон идеолошка логика!
Во Германија таквите луѓе повеќе не ги нарекуваат опозиција, туку симпатизери на Путин, дури и кога само ќе го поставите прашањето кој ќе го плати еснафот.
Тоа не значи дека го поддржуваш Путин. Тоа значи дека не славиш доволно убедливо. Повторно прашуваш. Дека сè уште веруваш дека цените мора да имаат оправдување, а политиките мора да имаат ограничувања.
И тоа е најопасната форма на отстапување денес. Кога економијата станува зависна од идеологијата, знаете дека повеќе не живеете во пазарна демократија, туку во систем на „симболична коректност“.
Затоа е важен ќебапот. Не затоа што е егзотичен, туку затоа што некогаш беше најнормалната форма на топла храна. Храна што е тивка, но зборува погласно од повеќето слогани. Храна без идеологија. Храна што не гласа, не протестира, не бара внимание. Храна што покажува каде сте кога не можете да побарате ништо друго.
Ќебапот никогаш не бил луксуз. Тоа беше она што некогаш беше бурекот на Балканот: оброк без класна порака. Денес е така. Не по вкус, туку по цена.
И кога најобичното станува исклучок, знаете дека државата повеќе не ја гледа реалноста на оние што ги претставува. И додека владата најавува нови пакети помош за Украина, нови закони за инклузија, нови дигитални платформи за учество, луѓето се обидуваат да пресметаат колкупати неделно можат да јадат топла храна без да претеруваат.
Има ли преостаната рационалност?
Ете, затоа расте АфД. Не затоа што нуди решенија, туку затоа што не нуди бајки. Не зборувајте за Европа 2045, зборувајте за сметката за греење во 2025 година.
Во Германија, тоа сè уште не може да се каже директно. Но анкетите зборуваат во име на народот, со АфД со 25 отсто на федерално ниво, 36 отсто во Саксонија и 35 отсто во Тирингија.
Тоа не е бунт. Тоа е преостанатата рационалност.
И што вели часот по медиуми? Тој зборува за десничарскиот популизам, за опасноста по демократијата. Но не зборувај за ќебап. Затоа што ќебапот не знае да лаже.
Кога цената на горивото се зголемува, тоа е вест. Кога цената на кафето расте, тоа е тема за пауза. Но кога се зголемува цената на ќебапите, тоа е знак дека повеќе немате право на пауза. И кога ќе се собере сè, моралот си го зема данокот. И ќебапи исто така.
Филип Гаспар
