Глигоров како еден од претседателите на републиките на поранешна Југославија беше и жив сведок на понудата на Брисел за членство на Југославија во Европската Унија, како и на причините поради кои таа понуда била одбиена од тогашните југословенски лидери
Запишани сведоштва на Киро Глигоров за понудата на Брисел за придружно членство во Европската Унија со политичка одлука:
Киро Глигоров како поранешен државник и прв претседател на независна Република Македонија беше еден од политичките актери во процесите на дисолуцијата на СФРЈ и одвојувањето на македонската држава од југословенската федерација. Тој е една од личностите што учествуваа во креирањето на референдумското прашање и демократското плебисцитарно изјаснување во Македонија на 8 септември 1991 година. Глигоров како еден од претседателите на републиките на поранешна Југославија беше и жив сведок и на понудата на Брисел за членство на Југославија во Европската Унија, како и на причините поради кои таа понуда била одбиена. Во продолжение ги пренесуваме сведоштвата на Глигоров од неколку интервјуа
Придружното членство на Југославија во Европската Унија со политичка одлука
Од интервјуто на Глигоров:
– Објавија дека ќе има тројка, како што ја нарекуваат. Тоа е, претходниот претседател, сегашниот претседател и следниот претседател. Во тоа време, претседател беше министерот за надворешни работи на Луксембург, Пос. Тој дојде со овој Вандербрук, кој требаше да биде следниот претседател, и го зеде Делор со себе, како претседател на Европската комисија. Кога имавме состанок, сите заедно, тоа беше големо друштво, кога седнувате на масата, а тие од другата страна со некој што е експерт.
Пос вели: „Нема смисла да ви објаснувам што Делор составил како план, најдоброто нешто што можам да направам е да го оставам да ви каже што е подготвена да направи Европската Унија ако се согласите да преживеете во некоја форма, како Југославија“.
И тогаш Делор почна вака:
Прво, вели тој, Унијата е подготвена веднаш да го признае придружното членство на Југославија во Европската Унија со политичка одлука. Знаете што значи тоа, какви привилегии имате и така натаму.
Второ, вели тој, ми е наредено да подготвам програма од 5,5 милијарди долари како инјекција за успешно продолжување на програмата на Анте Марковиќ. Ова ќе го даде Светската банка, ова ќе го даде мултилатералниот фонд, ова ќе го даде Европската инвестициска банка, ова ќе го даде Банката за соработка и обнова и развој и така натаму. Ова ќе го дадат Унијата и нејзиниот буџет и така натаму. Вкупно 5,5 милијарди, прецизираше тој. Сè заедно е поволен аранжман за нас. Прво, тие беа првата земја што доби придружно членство. Од сите тие, подоцнежните земји што станаа придружни членки во 1992 година со слична политичка одлука. Меѓу нив беа Романија, Бугарија и овие други.
Кога заврши, рече: „Ве молам, господа, што мислите за овој план?“. Молчеше една минута, мислејќи дека шепотат, за да може да проговори, нели?
И Туѓман проговори: „Знаете што, господа, морам искрено да ви кажам. Не можам да се откажам од идејата која сега го храни целиот хрватски народ, дека треба да ја обновиме хрватската држава по една година“.
Потоа проговори Милошевиќ.
И вели, многупати сум повторил и еве ќе кажам пред вас дека сум за солидна федерација или модерна федерација или ништо. Вели. Нека секој си оди по својот пат.
По некое време се појавува и Изетбеговиќ. Вели, знаете што, морам да ви кажам, ќе биде тешко да се снајдете без Белград и Загреб. Ние сме три народи во Босна. И тоа го вели. Не може да биде лесно, вели. Отсекогаш сме биле посебен ентитет. И ние би сакале да останеме така. Но да најдеме некакво решение за тоа како ќе соработуваме со Белград и Загреб. Другите, во најголем дел, не разговараа понатаму.И тие преговараа за нешто. Па, вели тој. Вели, ајде да направиме пауза од еден час. Ајде да се договориме како ќе продолжиме да работиме. За време на таа пауза беше постигнат договор дека ќе започнат разговори, но сега со секој претседател поединечно. И тоа траеше многу долго. Разговараа со секого по еден час. За работни прашања и така натаму. Кога заврши, повторно се помиривме, беше речиси еден и пол. Вели, нема договор за овие предлози што ги дадовме. А што ќе се случи потоа, ќе видиме.
Ќе има крв до колена кај Босна, но никој не беше возбуден за тоа
Глигоров:
– Тие ги имаат овие критериуми што се познати, усвоени во Амстердам и не знам како, да и така натаму, и се применуваат различно. Бидејќи Европската Унија е исто така дел од системот на НАТО и Евроатлантската алијанса. Затоа, тие исто така имаат политички проценки и проценки за тоа дали една земја ги спроведува овие стандарди и така натаму.
Ќе дадам неколку примери. Господинот Кучан сигурно се сеќава, непосредно пред распадот на Југославија како последен обид да се спречи војна меѓу републиките, тројка од Европската Унија дојде во Белград. Во неа беше вклучен и Жак Делор, тогашен претседател на комисијата на Европската Унија.
Дојде европската тројка. Холанѓанецот Ванденбрук, а Луксембург претседаваше во тоа време, па дојде министерот за надворешни работи на Луксембург. Ги собраа членовите на претседателството и избраните претседатели на републиките. И потоа овој Луксембуржанец вели имам план за вас, господине Жак Делор.
Нека ви каже што предлагаме, за да нема војна. Добро, Жак Делор, систематски, како да е научник, го запиша и го прочита со точки. Ова не е мој предлог. Ова беше на Советот на министри на Европската Унија и беше договорено. Тој вели, прво, со политичка одлука, Југославија ќе биде примена во Европската Унија. Сега.
Второ, ако реформата на Анте Марковиќ успее, ќе добиете 5,5 милијарди долари од буџетот на Европската Унија. Сето тоа е убаво, но Милошевиќ беше таму. И тогаш се откри целиот неразумен однос што постои меѓу претседателите на републиките. Ако еден каже А, другиот веднаш вели Б. И нема логика.
Секој ја претставуваше својата земја. Да. И јас лично ја чувствувам таа одговорност. Бев член на тој тим. И не можевме да се согласиме дека не мораше сè во поранешна Југославија да се уништи. Не припаѓам на оние луѓе што веруваат дека сè во поранешна Југославија беше погрешно и лошо. Има резултати. И тоа е она од што треба да се одделат овие работи. Но некои луѓе имаат своја земја и тоа е тоа сега? Сега е најлесно да се нападне Тито, да се откажете од него и така натаму. И тие забораваат на историската улога на тој човек. Кое време ќе го препознае историјата. Ќе кажете сега по 15 години дека ја напуштиле политиката.
Но, морам да кажам, не мислам дека некој во Хрватска мисли дека сè било лошо во поранешна Југославија, во социјалистичкиот систем. Имаше и добри работи таму, што не може да се каже. Но Делор додаде дека секоја од републиките што го сака тоа треба да има независност. Нека народот оди на референдум за да го потврди тоа. Нека го потврдат. И може да се прифати во обединета нација. Тоа беше направено. Референдумот во Хрватска е 98 отсто. Потоа имаше тишина.
Тој рече, ајде, кажете ни што мислите. Потоа се огласи Милошевиќ. Мислам дека треба да создадеме солидна и модерна федерација. Со седиштето во Белград. Бидејќи во тоа време тоа беше предлог како компромис за Хрватите и Словенците да не бидат лути цело време. Сè доаѓа од Белград и дава. Ајде, нека биде Сараево. Но, во Белград, рече тој. Добро. Потоа повторно тишина. Потоа се огласи Туѓман. Тој вели, чувствувам дека имам историска мисија да го обновам хрватското кралство. Имавме држава. И така е. Треба да се обнови.
И не ме интересира ништо друго. Не ме интересираат никакви милијарди. И потоа говореше Алија Изетбеговиќ. Тој вели, ве молам. Не правете го тоа. Ајде барем да го прифатиме ова како основа за дискусија. Па, ќе има предлози, ова и она, за да се подобри уште повеќе и така натаму. Знаете што, господа? Ако тоа не се случи, ќе има крв до колена кај Босна. Да. Никој не беше возбуден за тоа.
