„Јас сум последната Касандра од човечката приказна. … Пророкував и никој не веруваше, а овој пат не само Троја ќе изгори, туку и Спарта и Итака и сите Ахајци“ (Салман Ружди, „Кишот“)
Денешниов текст е последен од серијалот за предизвици: во првите три текста проговорив за македонските предизвици, повикувајќи на раскинување на договорите со Грција и со Бугарија, потоа, во наредните три, за глобалните предизвици, укажувајќи за потребата на градење мултиполарен свет, соживот, благосостојба и мир, по што следуваа три текста за предизвиците во науката, заклучувајќи дека холистичкиот пристап и филозофијата треба да бидат столб на образованието – пристап што ќе овозможи растеж на човештвото во 21 век
Во филозофијата, колоквијално зборувајќи, при користење на терминот „претседател“ се прави разлика меѓу „канцеларијата претседател“ и „човекот што ја извршува функцијата претседател“ (тука, поимот претседател подразбира претседател/раководител на некоја институција). Парафразирајќи го Тукидид, најголема закана за институциите: сојузите на држави, државите, институциите во државата, универзитетите, академиите, …, доаѓа одвнатре. Зборот „одвнатре“ се однесува на владеењето со институцијата, или, парафразирајќи го Вебер (Weber, M, „Economy and society: An outline of interpretive sociology“. Berkeley: University of California Press, 1978 , pp. 1139 – 1141), се манифестира преку „харизмата на канцеларијата и достојноста на личноста што ја окупира неа“ (англ. „charisma of office and the worthiness of the person occupying it“), при што преводот „канцеларија“ се однесува на престолот на авторитетот, додека, пак, терминот „достојноста на личноста“ се однесува на квалитетот на личноста – колку таа е доволно добра, соодветната за престолот на којшто седи. Правото и политиката, религијата и теологијата, формите на владеење и економскиот менаџмент, социјалните и културните практики, религиозната и политичката литургија и ритуал, „теолошка генеалогија на економијата и владата“ и „археологијата на должноста“ (од поднасловите на две книги на Џорџо Агамбен) се теми коишто доминираат во филозофските толкувања на владеењето и владата. Анализите на овие теми во однос на поимот „канцеларија“ (престол) денес се актуелни и за светот и за Македонија. Поимот „канцеларија“ е во длабока криза од две причини: од една страна, во однос на јавната функција на функционерите – бирократи, неолибералните и новите јавни менаџерски реформи што воведуваат „демократски“ принципи го поткопаа верувањето во канцеларијата (престолот), што, од друга страна, поттикна носителите на јавните функции (функционерите) – тие кои седат на престолот да се идентификуваат со граѓаните преку нерационални, честопати култни и литургиски средства.
Парадоксот на моќта на авторитетите се манифестира во разликата помеѓу активниот дел на моќта што го спроведува владеењето и пасивниот дел на моќта во чие име се спроведува владеењето, што буквално се среќава во фразата „Le roi règne, mais il ne gouverne pas“ (англ. „The king reigns, but he does not govern“). Глаголот „reign“ има повеќе значења, едно од значењата е „има кралска функција, седи на престол“, па преводот на фразата, според моето мислење, е: „Кралот седи на престолот, но не владее“. Оваа реченица, изведена од легендата за потрагата по Светиот грал, ја изразува судбината на ранетиот крал (roi mehaignié), чија немоќ ја симболизира неможноста да се одбрани од распаѓањето на неговото кралство и неопходноста да му го препушти владеењето на друг. За Агамбен, администрирањето на божествената моќ во форма на оикономија е планот за организација на политичкиот поредок, што, во демократската верзија на администрирање на власта, се спроведува преку поделбата на моќта, одразувајќи го симболичното присуство (и фактичката неспособност) на владетелот, при што, во извесна смисла, владетелот е „лишен од моќ“ преку поделбата на власта, административното управување и двојното претставување на моќта. Оттука, владеење (на некоја институција), според моето мислење, подразбира владетел, којшто, од една страна, не владее, меѓутоа, од друга страна, не допушта тие што де факто владеат да дивеат, грижејќи се да се спроведува владеењето на правото. Во Македонија, во изминатите триесетина години – од независноста до денес, за жал, доживеавме сè и сешто, но не владеење, доживеавме: и авторитарна демократија, и понижена демократија, и дивеење а не владеење, и разорани институции, и разнебитени идентитетски обележја, и академски институции трансформирани, исклучиво од лукративни причини, во фабрики, и … списокот е долг. Без вистинско лидерството – единство на сеопфатна мудрост и морална чистота – софросине (σωφροσύνη), што подразбира мудрост, етичност, воздржаност, умереност, претпазливост, пристојност и самоконтрола, Македонија прва ќе изгори.
Ставовите на Ален Бадју во „Грција и повторното откривање на политиката“ (англ. „Greece and the Reinvention of Politics“, 2018 г.) тука ќе ги парафразирам во четири прашања: Дали е можно укинување на приватната сопственост? Дали е можно укинување на специјализацијата и поделбата на трудот? Дали е можно да се организира колективен живот на некоја основа различна од животот во заедниците коишто ги промовираат интересите на сопствената културна група? Дали е можно државата – структура којашто има монопол врз насилството, врз полицијата и врз војската – постепено да исчезне? За првото прашање веќе пишував во текстот „Општества без присвојни заменки“ во „Нова Македонија“ од 8 март 2025 г. Одговорот на второто прашање се содржи во текстовите за предизвиците во науката, објавени во „Нова Македонија“ на 15, 22 и 29 март 2025 година; според моето мислење, барем делумно укинување на специјализацијата и поделбата на трудот е можно само ако предизвиците на образованието се адресираат во синергија меѓу математиката, природните, медицинските и техничките науки, од една страна, и уметноста, општествените и хуманистичките науки, вклучувајќи ги филозофијата и етиката, од друга страна.
Во однос на третото прашање, ќе го поддржам мислењето на Бадју: можно е да се организира колективен живот различен од оној на затворените идентитарни (англ. „identitarian“ – што ги промовираат интересите на сопствената културна група) структури: нациите, јазиците, религиите и обичаите. Филозофите, мислителите и политичарите требаат да се стремат да го обединат целото човештво надвор од затворените ентитети, меѓутоа, разликите треба да постојат, да коегзистираат и да се негуваат „на продуктивен начин, меѓутоа, на политички терен што го обединува целото човештво“ (Бадју) – или, со други зборови, иднината му припаѓа на целосен интернационализам, што подразбира меѓународна солидарност, рамноправност и спогодување, против сите национални, расни, класна и верски предрасуди. На прашањето за неговиот идентитет, Давид Албахари ќе одговори: „Отсекогаш припаѓав на многу култури. Идентитетот го толкувам како збирка идентитети и секој нов идентитет го читам како богатство за човечкото битие … ако една личност е отворена за себе, тогаш ќе биде отворена и за другите“. Политичарите (во и надвор од Македонските) треба еднаш и засекогаш да ги прифатат научните факти за просторниот (вклучувајќи ги териториите во, меѓутоа и надвор од денешна Македонија) и временскиот (од повеќе илјади години) континуитет на македонскиот јазик, историја и обичаи. Одговорот на четвртото прашање „Дали е можно државата постепено да исчезне?“, според моето мислење, треба да се преформулира во друго прашање: Дали е возможно (и како) да се спречи формирање граници што ги поставуваат големите конгломерати – компании што се обединети во една управа? Четирите прашања треба да се адресираат холистички – тие, всушност, се манифестација на предизвиците поврзани со иднината на човештвото.
Како понатаму? Мислењето на Салман Ружди од почетокот на овој текст ќе го спротивставам со мислењето на еден друг писател – Пауло Коелјо, кој во „Алхемичарот“ ќе рече: „Нечија лична легенда е она што отсекогаш сте сакале да го постигнете. Сите, кога се млади, знаат која е нивната лична легенда. Во тој момент од нивниот живот сè е јасно и сè е можно. … Но, како што минува времето, една мистериозна сила почнува да ги убедува дека ќе им биде невозможно да ја реализираат својата лична легенда … кој и да сте, или што и да правите, кога навистина сакате нешто, тоа е затоа што таа желба потекнува од душата на универзумот. Тоа е вашата мисија на Земјата“. Основната мисија на дел од оваа генерација македонски мислители и политичари треба да биде опстојот на македонскиот јазик, историја и обичаи. Парафразирајќи го Денг Сјаопинг, развојот на Македонија наместо од идеологии: ЕУ идеологија, НАТО идеологија, идеологија на Западот, …, треба да се води од синтагмата „барање на вистината од фактите“.
