Историски чин на самоизјаснување на Македонците во Албанија
- Законите и институционалните механизми што денес стојат пред Македонците во Албанија не се само суви параграфи од правни акти – тие се врата кон афирмација, кон видливост и кон достоинствено признавање на една заедница што со векови ги чува својот јазик, култура и идентитет. Но таа врата не се отвора сама од себе. Потребни се храброст да се премине прагот, свест да се препознае историскиот момент и одговорност да се преземе чекор што ќе ја обликува иднината на генерациите што доаѓаат. Самоизјаснувањето, иако гарантирано со закон, е чин што бара лична сила и колективна зрелост. Тоа е избор да се стане видлив, да се излезе од сенката на невидливоста и да се каже јасно: ние сме Македонци. Во тој избор се крие и ризикот од предрасуди, но уште повеќе – можноста за нова страница во историјата на македонската заедница во Албанија. Затоа, законските одредби не треба да се гледаат само како формалност, туку како повик за будност и единство. Тие се алатка што може да ја зајакне заедницата, но само ако се користи со свесност за сопствената вредност и со храброст да се истрае пред сите предизвици
Во еден од најзначајните и најсудбоносни моменти за македонската заедница во Албанија, Македонската алијанса за европска интеграција (МАЕИ) и македонското друштво „Илинден“ – Тирана упатија силен, јасен и недвосмислен повик: Македонците да се самоидентификуваат како тоа што се – Македонци. Овој повик не е обична административна постапка, ниту пак формалност што се исполнува со потпис или формулар. Тој е историски чин, натежнат со вековната борба за признавање, достоинство и опстанок, чин што ја носи меморијата на генерации што во тишина и упорност ги чувале својот јазик, своите обичаи и својата национална свест. Самоизјаснувањето денес е повеќе од право – тоа е симболичен мост меѓу минатото и иднината. Тоа е гласот на предците што повикува да не се изгуби она што со жртви и трпение било зачувано и истовремено е ветување кон идните генерации дека ќе живеат во општество каде што нивниот идентитет ќе биде видлив, признаен и почитуван. Овој повик е повеќе од зборови – тој е повик за будење на колективната свест, за надминување на стравот и за прифаќање на одговорноста што ја носи секој поединец кога се изјаснува за својата национална припадност. Тоа е момент кога личниот избор станува дел од колективната историја, а секој потпис на формуларот станува камен во темелите на иднината на македонската заедница во Албанија.
Самоизјаснувањето како темел на опстанокот: македонскиот дух во Голо Брдо, Преспа, Гора и секаде каде што има Македонци во Албанија
Македонците во Албанија со децении се соочуваат со предизвици – од невидливост во институциите, до ограничена културна и јазична афирмација, па сè до чувството дека нивниот идентитет е оставен на маргините на општеството. Во долгите години на молк и тишина, македонската заедница често била принудена да ја чува својата национална свест во рамките на семејството, во црковните дворови, во песните што се пеат на свадби и празници, и во јазикот што се пренесувал од генерација на генерација како најголемо наследство.
Законот за заштита на националните малцинства од 2017 година и одлуката на албанската влада за критериумите и постапките за идентификација претставуваат пресвртница – првпат државата формално отвора врата за јасно и недвосмислено признавање на Македонците како автохтона заедница. Тоа е момент кога правото станува алатка за видливост, а институциите – потенцијален простор за афирмација. Овој процес е повеќе од бирократска формалност. Тој е продолжение на историската борба за зачувување на македонскиот идентитет, борба што се водела тивко, но упорно, низ векови на предизвици и искушенија. Македонскиот дух опстанал во селата на Преспа, Голо Брдо, Мала Преспа и секаде каде што има Македонци во Албанија, каде што јазикот се зборува како живо сведоштво за постоењето, а обичаите и празниците се слават како симбол на непокорност и верност кон корените.
– Самоизјаснувањето денес е чин што ја надминува административната рамка – тоа е симболичен акт на враќање на достоинството, на потврда дека македонската заедница не е исчезната, туку е жива, присутна и решена да ја осветли својата иднина. Тоа е момент кога личниот избор станува дел од колективната историја, а секој потпис на формуларот е како камен поставен во темелите на една нова етапа на признавање и афирмација – вели Никола Ѓурѓај, претседател на македонското друштво „Илинден“ – Тирана.
Националната свест како законска реалност: Македонците во Албанија го градат својот пат
Самоизјаснувањето не е обична административна постапка, туку клучен чекор што ја обликува иднината на македонската заедница во Албанија. Тоа е чин на храброст и свест, кој ја претвора личната одлука во колективна сила. Со секое самоидентификување, Македонците ја зацврстуваат својата видливост во институциите, ја потврдуваат својата историска присутност и ја градат основата за иднината на своите деца и внуци. Мора да имаме предвид дека самоизјаснувањето е темел на националното постоење. Со него Македонците добиваат институционално признавање како официјално малцинство, што значи дека нивниот идентитет не е само приватна меморија, туку државно признаена реалност. Тоа е потврда дека македонската заедница е дел од мозаикот на Албанија и дека нејзиното постоење е заштитено со закон.
Исто така не треба да забораваме дека со јасно изразена национална припадност се отвора простор за образование на мајчин јазик, за медиуми што ќе ја пренесуваат вистината за македонската заедница и за културни проекти што ќе ја оживуваат традицијата. Македонскиот јазик, песните и обичаите добиваат институционална поддршка и можност да се развиваат наместо да останат само во рамките на семејните кругови.
– Самоизјаснувањето е пат кон политичка видливост. Со него се обезбедува учество во креирањето државни политики, се отвора можност за застапеност во институциите и за влијание врз одлуките што ги засегаат сите граѓани. Македонците стануваат дел од јавниот дискурс, нивниот глас се слуша и нивните потреби се земаат предвид. Законот гарантира дека личните податоци се обработуваат во согласност со законодавството за приватност. Тоа значи дека секој Македонец може без страв и без притисок да ја изрази својата национална припадност. Самоизјаснувањето станува чин на доверба во правниот систем, кој обезбедува сигурност и заштита од дискриминација – нагласи Никола Ѓурѓај за „Нова Македонија“.
