Во денешниов текст, под „идентитетска траума“ се подразбира ментална траума:
сериозни ментални повреди на еден народ, коишто се јавуваат од постоењето на официјални документи меѓу држави или документи усвоени од заедници на држави (на пример, од ЕУ) со кои се бришат, спротивно на сите правни и праведни норми, договори и конвенции и спротивно на волјата на народот, сите негови идентитетски (културни, духовни, национални) карактеристики, поточно, се брише постоењето
на еден народ
Тргнувајќи од идејата за колективна свест, што се навести во книгата на Ле Бон „Психологија на толпата“ (1895 г.), а подоцна подетално се разработи во книгата на Фројд „Групна психологија и анализа на егото“ (1921 г.), во денешниот текст, подвлекувајќи ја сложената интеракција помеѓу индивидуалниот и колективниот ум, ќе се задржам на три концепти поврзани со колективниот ум: колективна траума, културна траума и идентитетска траума – првите два концепта веќе се проучувани, додека, пак, третиот е нов концепт. Што е колективна траума? Земајќи ја предвид дефиницијата на геноцид во членот 2 од Конвенцијата за спречување и казнување на злосторството за геноцид – геноцид е кое било од следниве дела сторени со намера да се уништи, целосно или делумно, национална, етничка, расна или религиозна група, како таква: (а) Убиство на членови на групата; (б) Предизвикување сериозни телесни или ментални повреди на членовите на групата; (в) Намерно нанесување на групните условите на животот, пресметани да доведат до нејзино физичко уништување целосно или делумно; (г) Наметнување мерки наменети за спречување на раѓања во групата; (д) Насилно пренесување на деца од групата во друга група, во овој есеј, предлагам концептот колективна траума да се дефинира како заедничко искуство на групата (колективот) кога групата е изложена на барем едно од петте дела за злосторството геноцид. Дефиницијата подразбира дека постои заедничко искуство, поточно, подразбира дека постои одреден степен на истоветност во субјективноста на тоа искуство – „степен на истоветност“ затоа што не е можно две индивидуи да поседуваат идентична субјективност, оттука можеме да зборуваме за заедничко искуство, но не и за заедничка субјективност, што, во случај на колективна траума значи одреден степен на истоветност во колективната болка. Притоа, сакам да подвлечам дека трауматското искуство на колективот ги опфаќа компонентите и на колективната, заедничката траума и на личната, индивидуална траума.
Во литературата за траумите се прави разлика меѓу термините колективна траума и културна траума – разлика, којашто, според моето мислење, е погрешна, па така, колоквијално зборувајќи, се вели дека под колективна траума се подразбира физичка траума на еден колектив (припадниците на една заедница се интернирани, мачени и убиени), додека, пак, под културна траума се подразбира траума предизвикана од последиците врз колективната свест на групата. Според Џефри К. Александар и соработниците во книгата „Културна траума и колективен идентитет“ (анг. „Cultural Trauma and Collective Identity“. Berkeley: University of California Press, 2004), културна траума е „ужасен настан кој остава неизбришливи траги врз нивната групна колективна свест“ (страна 1), додека, пак, во трудот „Заздравување на историска колективна траума“ (анг. „The Healing of Historical Collective Trauma“, Genocide Studies and Prevention: An International Journal, 2021, Vol. 15: Iss. 1: 115-133), авторот го воведува терминот „комплексна културна траума“ за да потенцира „поголем акцент на континуираното доживување на траумата и неговото влијание врз функцијата на колективниот ум“ (страна 129). Меѓутоа, ако колективната траума се дефинира според конвенцијата за геноцид, земајќи го предвид делото (б), тогаш, според моето мислење, нема потреба од воведување на концептите „културна траума“ и „комплексна културна траума“: синтагмата „сериозни ментални повреди“ имплицира дека концептот колективна траума ги опфаќа дефинициите и за културна траума и за комплексна културна траума.
Во денешниов текст, под „идентитетска траума“ се подразбира ментална траума: сериозни ментални повреди на еден народ, коишто се јавуваат од постоењето на официјални документи меѓу држави или документи усвоени од заедници на држави (на пример, од ЕУ) со кои се бришат, спротивно на сите правни и праведни норми, договори и конвенции и спротивно на волјата на народот, сите негови идентитетски (културни, духовни, национални) карактеристики, поточно, се брише постоењето на еден народ. Решението што го предлага Владата: уставни измени, но со одложено дејство, според моето мислење, нема ништо да смени: започнувањето на пристапниот процес и имплементирањето на одредбите од потпишаните протоколи, особено од вториот протокол, ќе доведат до бришење на македонскиот јазик, македонската историја и македонското културно наследство. Идентитетска траума е траума на колективот, оттука, таа е колективна траума, меѓутоа, таа е многу повеќе од само колективна траума – таа е траума предизвикана од можностите за целосно бришење на еден народ. Идентитетската траума, впрочем, како и колективната траума, е безвременска. Така, на пример, колективната траума на децата бегалци во Егејска Македонија не треба да се опише како „историски“ настан што се случил пред повеќе од седумдесет години – ваквите настани се сметаат за историски во однос на линеарната димензија на времето, меѓутоа, тие се безвременски во однос на колективната траума.
Какви се последиците од колективните трауми? Колективната психологија е научна дисциплина во повој, оттука методите и техниките за анализата и заздравување (исцелување) на траумите на колективот (колективната траума, културната траума и идентитетската траума) имаат свои корени во индивидуалната психологија на траумата, иако, за оние што работат со големи групи и популации, нема сомнение дека колективната психологија е сосема поинаква од индивидуалната психологија. Во книгата „Колонијална траума“ (на француски „Le trauma colonial“, 2018 г., англиски превод 2021 г.), француско-алжирската психоаналитичарка Карима Лазањи (Karima Lazali), потпирајќи се на делата на Фанон, историските материјали и сопственото клиничко искуство како психоаналитичар, ги опишува психосоцијалните ефекти од колонијалната доминација, укажувајќи на начините на кои колонизацијата остава траги на современото постколонијално јас. Длабоките лузни на колонијализмот врз психата на Алжирците доведоа до братоубиствени насилства, коишто, според авторката, се природна последица на колонијализмот; колонијалистите ги турнаа Алжирците да се движат по траекторија на постојана загуба и сомнеж, на постојана малаксаност и самоосакатување, па дури и на колективно „движење во смртта“. Колонијализмот овозможи „општествена инерција“ и „откажување од битието“, а улогата на Националното ослободителен фронт беше во одржувањето на оваа траума, наместо да ја лекува, оттука, според авторката, Алжирците, од независноста до денес, пасивно ги поднесуваат нивните внатрешни, деструктивни судири, последица од нивната опсесија од гневот на колонијалните демони.
Најраната употреба на зборот култура (на латински јазик: cultura) се среќава во делата на римскиот државник, историчар и филозоф Цицерон. Тој ја разгледува културата од перспектива на земјоделска метафора: почвата е таа што нè држи и храни. Ако зборуваме за културата и нејзиното влијание на нашиот начин на живеење, можеме да замислиме како состојките на почвата влијаат на карактерот и растот на растението и плодот што го носи. Почвата, исто така, го држи растението цврсто во земјата и го поддржува да ги издржи силите на ветерот и бурата. На јазикот на колективната психологија, културата го чува и негува нашето чувство за место во светот, нашиот идентитет, нашиот јазик, нашата историја и ги води и регулира нашите односи со другите. Документите што ги разнебитуваат нашите корени – националните, културните и духовните атрибути на Македонците, предизвикуваат сериозни ментални повреди кај Македонците: идентитетска траума.
Дали Македонците се осудени на пропаст? Дали треба да ги обвинуваме другите за тоа што Македонците живеат во состојба на вечна резигнација, жалејќи во тишина по нивните неостварени соништа и суспендирани аспирации? Која е улогата на обичните граѓани во одржување и негување на угнетувањето, летаргијата и привидната демократија (што повеќе наликува на дивеење) наместо промовирање доверливи институции, одржлива економија и посветла иднина? Крајно време е да ги поставиме „горчливите, тешките“ прашања за основните причини за тоа каде сме денес? Апатијата и дефетизмот, кои преовладуваат меѓу Македонците, се појавија веднаш по независноста, но особено во последните десетина години, што предизвика сè уште да постои чувство на фаталност вградена во зборот „Македонија“: трагедија којашто не може да се избегне. Тука, сепак, треба да се укаже на бескрајните регионални конфликти и тензии кои ја прават потребата од влијанието на „демократските“ моќници неопходна, што предизвикува појава на современ неоколонијализам во Македонија и во регионот. Тврдам, а во тоа сум длабоко убеден, дека сè уште има простор за алтернативен пат, всушност, античките трагедии не зборуваат за судбина или за каприциозност на боговите, туку за катастрофи и несреќи предизвикани од човечкиот избор. А тој алтернативен пат, што сите го знаеме: раскинување на договорите, е првиот чекор во процесот на заздравување од идентитетската траума.
