Бугарија месецов го прослави својот влез во еврозоната, но во земјата многу работи се во колапс, вклучувајќи го и судството, кое се распаѓа. Тоа демократско уназадување ризикува да ја поткопа ЕУ одвнатре… Ова го пишува Марија Симеонова во својот авторски текст насловен „Зошто ЕУ треба да помогне во одбрана на демократијата на Бугарија?“ за Европскиот совет за надворешни работи (ЕЦФР). За читателите на „Нова Македонија“ во продолжение пренесуваме делови од нејзината поширока анализа и констатации врз основа на подолгорочни аналитички опсервации внатре во Бугарија
Отсуството на владеење на правото во Бугарија ја загрозува ЕУ
Поаѓајќи од континуираните анализи и, следствено на тоа, изнесеното становиште на колумнистката Марија Симеонова во нејзиниот авторски текст насловен „Зошто ЕУ треба да помогне во одбрана на демократијата на Бугарија?“, таа претставува една фактичка состојба во таа земја, во која Бугарија доживува „поделена реалност“. Имено, според нејзината елаборација на феноменот бугарска „поделена реалност“ , таа пишува дека во Брисел, од една страна, европските претставници го прославиле влезот на Бугарија во еврозоната (еврото го заменува левот на 1 јануари 2026 година – историски скок што ѝ дава глас на Бугарија во институциите на ЕУ), а од друга страна, пак, извештајот на Европската комисија објавен истиот ден истакна „подмолна ерозија на судската независност во земјата и постојано политичко мешање“. Настаните на терен го потврдиле ова тврдење: бугарските власти го уапсиле градоначалникот на градот Варна, Благомир Коцев, по обвиненија за корупција што се сметаат за политички мотивирани, при што илјадници луѓе излегле на улиците за да го одбранат владеењето на правото и да го поддржат градоначалникот.
Тој ден, според бугарската аналитичарка Симеонова, требало да го симболизира подемот на Бугарија, но, наместо тоа, биле откриени две работи:
– Прво, поткопувањето на владеењето на правото во Бугарија ја загрозува нејзината демократија.
– Второ, долгогодишното молчење на ЕУ за ова може да ја загрози самата ЕУ! Односно, ако демократското распаѓање на земјата остане неконтролирано, тоа ќе продолжи да ги ослабува јавните институции и, со тоа, да ги поткопува самите темели на европскиот проект.
На Бугарија ѝ недостига независно судство
Марија Симеонова во продолжение во својот текст пишува дека „апсењето на Коцев било дел од поширока операција насочена кон претставници на локалната самоуправа што ѝ припаѓаат на главната проевропска опозициска коалиција „Продолжуваме со промената – демократска Бугарија“:
– Сите тие прекинаа децениска политичка стагнација со освојување дел од најголемите градови во Бугарија од актуелните членови на главната партија во владејачката коалиција Граѓани за европски развој на Бугарија (ГЕРБ). Нивните апсења беа нарушени со нерегуларни постапки. Најекстравагантно беше во пресрет на судското рочиште на Коцев, кога клучен сведок го повлече своето сведочење, тврдејќи дека бил под притисок да сведочи против Коцев од антикорупциската комисија. Снимки со низок квалитет што алудираат на вината на Коцев го преплавија јавниот простор.
Извештајот на Европската комисија истакнува пресврт во напредокот кон владеењето на правото во земјата. Во него се оценува дека на Бугарија ѝ недостасува независно судство, при што само 27 отсто од граѓаните и компаниите веруваат дека судовите и судиите се навистина независни, што е намалување од 43 отсто во 2021 година. Комисијата исто така утврди дека главниот обвинител задржува непропорционални овластувања и дека обидите за ограничување на оваа моќ се блокирани или прогласени за неуставни. Овие институционални слабости ги поткопуваат системите за контрола и рамнотежа и владеењето на правото воопшто – пишува Симеонова.
Бугарите заробени во систем што им се спротивставува на промените
Симеонова пишува дека „Бугарите што бараат вистинска демократија се заробени во систем што им се спротивставува на промените, и покрај надворешните знаци на реформи и европска интеграција!“
Повеќе од една деценија, бугарската централнодесничарска партија ГЕРБ доминираше во политиката со поттикнување страв од комунистичкото минато на Бугарија и ветување евроатлантска иднина. Под водство на лидерот на партијата Бојко Борисов, ГЕРБ дури доби влијание и во Европскиот парламент преку централнодесничарската Европска народна партија (ЕПП) – најголемиот и највлијателен сојуз во парламентот.
Дури и сега, коалицискиот премиер Росен Жељазков ги испушта вистинските гласови за евроатлантското раководство: ја поддржува Украина, усвојува умерен тон кон С. Македонија и нема резерви во врска со исполнувањето на новите цели за трошоци за одбрана на ЕУ и НАТО.
Сепак, европската интеграција и модернизацијата се малку повеќе од фасада, маскирајќи ги длабоко вкоренетите проблеми со управувањето. И покрај постојаните национални повици за промени и седумте избори од 2020 година, статус квото се покажа како отпорно; алтернативните партии се бореа да се стекнат со упориште во парламентот. Нестабилните коалиции доаѓаа и си одеа, но ГЕРБ останува најголемата партија, а Борисов задржува огромно јавно влијание.
Упорноста на проблемите со владеењето на правото во Бугарија не може да ѝ се припише само на преовладувачката партија. Проблемот е подлабок, вкоренет во системски предизвици што создаваат можности за амбициозни поединци да го искористат законот за лична корист. Активистите насочија големо внимание кон олигархот и медиумски могул Дељан Пеевски како истакнат пример за овие пошироки проблеми. Бугарите протестираат против него од 2013 година, кога беше назначен за шеф на Државната агенција за национална безбедност без квалификации за работата. Именувањето мирисаше на непотизам и злоупотреба на државните институции за лична или политичка добивка. До 2021 година, американските и британските власти го санкционираа за вмешаност во сериозна корупција, злоупотреба на влијание и поткуп. Иако бугарското обвинителство започна истрага како одговор, таа беше тивко затворена, а наодите никогаш не беа откриени.
Пеевски сега е моќен иако не е дел од владината коалиција. Тој ја предводи партијата Движење за права и слободи – нов почеток, една од двете партии што го претставуваат турското малцинство во Бугарија. Борисов често се потпира на пратениците на Пеевски за да одржи работно мнозинство во парламентот и да донесе закони. Во февруари ГЕРБ и нејзините коалициски сојузници одбија да го поддржат предлогот за создавање парламентарна комисија за истражување на деловните интереси на Пеевски и неговото влијание во судството. Моќта на Пеевски расте, што ќе му отежни на Борисов да го надмудри, анализира во својот текст Марија Симеонова.
Заробувањето на државата е подлабоко – тоа е длабоко вкоренето во мрежи
Посочувањето кон неморални, корумпирани поединци повеќе не е доволно. Заробувањето на државата е подлабоко – тоа е вкоренето во мрежи и лојалност во сенка што опстојува надвор од која било личност. Нивното расклопување ќе бара повеќе од политичка пресвртница. Потребно е соочување со самиот систем.
Креаторите на политиките на ЕУ знаат дека постои проблем. Во 2020 година, по три месеци национални протести поради ендемска корупција, злоупотреба на моќ од страна на владата и мешање во судството, Европскиот парламент донесе резолуција за поддршка на барањата на демонстрантите. Овој пат европратениците предложија испраќање мисија за утврдување факти во Бугарија за случајот „Коцев“.
Но, еднократната мисија нема да биде доволна. ЕУ би можела да направи повеќе. Преку неодамна објавениот седумгодишен буџет, ЕУ има средства да го поврзе финансирањето со почитувањето на владеењето на правото – суспендирање или задржување средства од државите што го прекршуваат, вклучувајќи и во случаи на корупција или мешање во судството. Тие треба да се користат во случајот на Бугарија.
ЕУ исто така треба да го охрабри носењето реформи. Последователните влади најавија реформи со голема помпа, но никогаш не ги воспоставија значајно. Во следниот буџетски циклус, ЕУ треба да воспостави трајни и конзистентни механизми за следење и поблиски оперативни врски со локалните власти, а не ад хок прегледи, за да се проценат резултатите, а не само процесите.
Клучно е што ЕПП мора да ги почитува токму вредностите што тврди дека ги брани. Нејзиниот лидер Манфред Вебер јавно ја прогласи ЕПП за „партија на владеењето на правото“, стандард што не треба да остави простор за двосмисленост. Сепак, под последователните коалициски влади предводени од ГЕРБ, Бугарите доживеаја постојани кршења на судската независност и демократските норми, а ЕПП остана очигледно молчалива. Тоа молчење ги еродира кредибилитетот на самата ЕПП и тврдењето на ЕУ дека е вистински чувар на демократските принципи.
Доколку „распадот“ на Бугарија не се контролира, демократското назадување на земјата би можело да го направи нејзиното формално пристигнување во срцето на Европа празно достигнување. Вистинската интеграција значи повеќе од еврото или шенгенот; таа бара непоколеблива одбрана на вредностите што ја поврзуваат Европа, вели бугарската аналитичарка Марија Симеонова. П.Р.
