Уште во 1996 година, како прв тим во Балканскиот Регион, ја воведовме психотерапевтската техника неврофидбек за подобрување на функциите на мозокот, особено вниманието, концентрацијата и меморијата. Технологијата беше воспоставена од рускиот тим на проф. Јуриј Кропотов, но и од познати американски, англиски и канадски врвни психолози/психотерапевти, чии искуства ги прифативме, и по едукации на нашите соработници ја применивме и на македонско тло. Ние главно работевме со деца што страдаат од дефицит од внимание, но и други психофизиолошки растројства. Многу малку искуство имаме со возрасни клиенти. Во денешниот напис ќе пренесам објавени мислења на стручни лица за тоа дали ваквиот мозочен тренинг навистина е полезен кај возрасната популација за одржување на когнитивната функција и одложување на дементните процеси
Концептот дека когнитивното здравје може да се зачува или подобри честопати се изразува со мислата „користете го или ќе го изгубите!“. Голем број фактори на ризик, а кои секако може да се модифицираат, се поврзани со „губење“ на когнитивните способности со текот на возраста и затоа когнитивно активниот начин на живот може да има заштитен ефект. Но што значи „когнитивно активен начин на живот“, дали подразбира решавање крстозбори и играње судоку?
Еден популарен пристап кон овој проблем е „тренирање на мозокот“. Иако не е научен термин со утврдена дефиниција, тој обично се однесува на задачи или вежби што се дизајнирани за да ги зајакнат специфичните аспекти на нечија когнитивна функција. Когнитивниот тренинг вклучува извршување дефинирана задача или збир на задачи во кои се зголемуваат барањата за внимание, за да се подобрат фокусот, концентрацијата и меморијата, или едноставно – обид да се извршат новите работи што ги учите и треба да ги запомните. Зголемувањето на когнитивната резерва на една личност и активното управување со здравјето на мозокот може да играат важна улога во спречувањето или одложувањето на Алцхајмеровата болест. Важни компоненти на овој приод вклучуваат „обука на мозокот“ и физички вежби.
Когнитивниот тренинг дефинитивно креира создавање нови синапси во мозокот (врски помеѓу невроните), а со тоа се стимулира невропластичноста. Кога се обидуваме да ги активираме невронските мрежи главно во фронталниот лобус, или особено во префронталниот кортекс, клучен механизам што лежи во основата на овој процес е подобрување на синаптичката пластичност на активираните синапси, кои ги поврзуваат невроните во мрежи. Со други зборови, на ваков начин генерираме нови синапси, и тоа е начин на кој ги подобруваме здравјето на мозокот и когнитивните способности. Колку повеќе нервни врски, толку е поголема брзината на обработка на податоците во мозокот. Когнитивниот тренинг навистина создава анатомска промена во мозокот и тоа е научно докажано!
Извршните функции, кои вклучуваат внимание, инхибиција, планирање и мултитаскинг, се регулирани претежно од префронталниот кортекс. Оштетувањето во овој регион на мозокот е исто така одговорно за развој на деменција. Промените во функционирањето на оваа област се поврзани со когнитивно оштетување, независно од другите структурни патолошки растројства (на пример, атрофија на сивата материја). Овие модели може да им претходат на структурните патолошки промени поврзани со когнитивно оштетување и деменција.
Промените на невропластичноста се потврдени преку невровизуализација, што покажа дека по когнитивниот тренинг има поголемо активирање во префронталниот кортекс, што е во корелација со новите синапси. Сега е сигурно докажано дека мозокот може да преживува на која било возраст и во речиси секоја состојба. Кај децата и кај помладите, но и постарите возрасни лица, без разлика дали се со здрав или нездрав мозок, основниот начин на работа на мозокот е со постојано и повторно поврзување и повторно изградување, врз основа на она што го бараме лицето да го направи. Ако ги разбереме принципите на мозочната пластичност, можеме да изградиме адаптивен мозок и преку вежби да предизвикаме создавање нови врски во здрава насока, а со тоа се подобруваат когнитивните функции, како што се меморијата, брзината на реакции и вниманието.
Тренингот на мозокот како концепт не е без контроверзии, истакнуваат многу научници. Треба да нагласам дека во последните децении, а врз оваа научна вистина, многу компании развија свои продукти за когнитивен тренинг. Некои производители на мозочни игри беа критикувани, па дури и казнети поради неосновани тврдења и немање научни докази за нивната ефективност.
Уште во 2016 година се покажа дека интервенциите за тренинг на мозокот навистина ги подобруваат перформансите на одредени задачи, но има помалку докази дека тие ги подобруваат перформансите на тесно поврзани задачи и малку докази дека обуката ги подобрува секојдневните когнитивни перформанси. Податоците од 2018 година даваат слични заклучоци, нарекувајќи ги доказите во врска со спречувањето или одложувањето на когнитивното опаѓање или деменција преку мозочните игри како „недоволни“, иако когнитивната обука може да „ја подобри когнитивноста во доменот што се тренира“.
Општиот консензус е дека со повеќето програми за тренинг на мозокот, луѓето можат да станат подобри во одредени задачи преку вежбање, но тие подобрувања не мора да се претворат во подобрување на други задачи што бараат други когнитивни домени или спречување деменција или когнитивни проблеми поврзани со возрасното опаѓање. Притоа, повеќето програми за тренинг на мозокот „не биле ригорозно тестирани во клиничките испитувања“ – иако некои покажале докази за ефикасност.
Во тој контекст, некои програми за тренинг на мозокот се сметаат за бесмислици и не се засноваат на докази, а се рекламира на пример BrainHQ, кој наводно е „поддржан со цврсти докази во способноста да ги спречи, забавува, па дури и да ги поништи когнитивните промени“. За да објасни, еден производител на вакви програми наведува: „Човечкиот мозок станува бучен како што луѓето стареат, како радио што се истрошило, така што останала некаква статика во заднината. Тоа ја отежнува музиката за слушање, а во случајот со човечкиот мозок, го отежнува вниманието. Вежбите се дизајнирани да го намалат ’шумот’, да го забрзаат мозокот и да ја направат попрецизна обработката на информациите“.
Студијата ACTIVE ги тестирала ефектите на различни програми за когнитивна обука врз когнитивната функција и времето до појава на деменција. Истражувачите рандомизирале 2.802 здрави постари возрасни лица (просечна возраст, 74 години), а контролната група содржела луѓе без когнитивна обука. Така, трите групи за обука на мозокот опфаќале:
1. Лична обука за вештини за вербална меморија
2. Лична обука за расудување и решавање проблеми
3. Обука за визуелно внимание базирана на компјутер за брзина на обработка
Учесниците во групите за обука завршиле 10 сесии, секоја во траење од 60-75 минути, во период од пет до шест недели. Сите учесници во студијата ги завршиле последователните тестови за когниција и функција со процена по една, две, три, пет и десет години. На крајот од десет години, оние што имале обука за брзина на обработка (сега дел од BrainHQ), имале 29 отсто помал ризик за деменција од оние во контролната група што не добиле обука.
Во студијата SYNERGIC, која рандомизирала 175 учесници со мало когнитивно оштетување (просечна возраст 73 години), постоеле пет студиски групи:
1. Мултидоменска интервенција со вежбање, когнитивен тренинг и додавање витамин Д
2. Вежбање, когнитивна обука и плацебо
3. Вежбање, лажен когнитивен тренинг и витамин Д
4. Вежбање, лажен когнитивен тренинг и плацебо
5. Контролна група со вежба за тонирање рамнотежа, лажен когнитивен тренинг и плацебо
Когнитивната обука „Sham“ (лажна) се состоела од наизменично менување на две задачи (туристичко пребарување и гледање видео) извршени на таблет, со исто време на изложување како и интервентниот тренинг.
Истражувачите откриле дека по шестмесечни интервенции, сите учесници со вежбање аеробен отпор покажале подобрување на когнитивните функции, во споредба со контролната група – без додавањето когнитивна обука или витамин Д.
Во споредба со само вежбање, оние што вежбале плус когнитивен тренинг покажале поголеми подобрувања во својот когнитивен резултат, со средна разлика од -1,45 поени (P = 0,02). Најголемо подобрување е забележано кај оние што биле подложени на мултидоменска интервенција.
Целта на овие тренинзи е да го предизвикате вашиот мозок до точка каде што треба да вложите напори да запомните нешта, да обрнете внимание и подоцна да ги извршувате задачите. Доказите од клиничките испитувања покажуваат дека овој тип на мозочен тренинг е навистина ефикасен.
Формалните програми за тренинг на мозокот не се единствениот начин за подобрување на пластичноста на мозокот. Набљудувачките студии сугерираа поврзаност помеѓу подобрените когнитивни перформанси и/или помал ризик од деменција и вклучување во загатки со броеви и зборови, како што се крстозбори, играње карти или игри на табла.
Некои студии сугерираат дека постарите возрасни лица што користат технологија исто така може да ги заштитат своите когнитивни резерви. Така, наведена е американска лонгитудинална студија на повеќе од 1.800 постари возрасни лица, која сугерира дека редовните корисници на интернет имаат приближно половина од ризикот за деменција во споредба со нередовните корисници на Интернет. Процените за секојдневната употреба на интернет сугерираат поврзаност во форма на буквата У со деменција, а со 0,1-2,0 часа дневно поврзано со најмал ризик (со исклучок на времето поминато на гледање телевизија или филмови онлајн). Слични асоцијации помеѓу употребата на интернет и помалиот ризик за когнитивно опаѓање се пријавени во Обединетото Кралство и во Европа.
Ангажманот во ментално стимулирачки активности може да ја зголеми „когнитивната резерва“ – што значи, капацитетот на мозокот да се спротивстави на ефектите од промените поврзани со возраста или патологија поврзана со болест, така што човек може да ја одржува когнитивната функција подолго. Когнитивно стимулирачките активности, без оглед на видот, може да помогнат да се одложи почетокот на когнитивното опаѓање.
Постојат примери на активности што го стимулираат мозокот, вклучувајќи учење нова игра или загатка, нов јазик, нов танц и учење да свириш музички инструмент.
„Новината“ е клучна за зголемување и зачувување на когнитивната резерва. Само сурфање на интернет, играње игри со зборови или табла или решавање крстозбори нема да биде доволно ако ги правите тие работи цел живот. Тоа нема да боли, се разбира, но нема нужно да ги зголеми вашите когнитивни способности.
На пример, лице што редовно се занимава со јавно говорење можеби нема да го подобри спознанието со следење курс за јавно говорење, но некој што никогаш не зборувал пред публика може да покаже когнитивни подобрувања како резултат на учење нова вештина. Или некој што веќе знае неколку јазици може само да добие од учење сосема нов јазик.
Постојат истражувања што ги поддржуваат придобивките од танцувањето, кое го нарекуваат идеална активност бидејќи е физичка, така што обезбедува вежба што е поврзана со подобрување на спознанието. Но исто така бара учење нови чекори и движења, што ги гради синапсите во мозокот. А социјализацијата на часовите по танц додава уште една компонента што може да го подобри сознанието.
Истражувачите се надеваат дека покрај вклучувањето во секојдневните нови активности, постарите треба да учествуваат во компјутеризирана обука за мозокот. Нема причина да не може да се нуди обука заснована на докази во центрите за постари и во заедницата, како што се јогата и пливањето. Со оглед дека старата популација доминира во развиените земји, овие когнитивни тренинзи се начин и можност за очувување на когнитивните функции и намалување на ризикот од деменција. И да заклучам, препораката за постарите е: бидете љубопитни, дружете се, бидете физички активни и тренирајте го вашиот мозок! Само така ќе останете когнитивно подобни и ќе ги одложите дементните процеси.
