Македонија денес е мал, драгоцен и дејствен прилог во општите напори светот конечно да заприлега на братска заедница во која разумот ќе биде врховен и величествен принцип на опстојувањето, Гане Тодоровски
Повод: 95 години од раѓањето на македонскиот великан Гане Тодоровски
На денешен ден, 11 мај, во селото Кожле е роден Гане Тодоровски, човекот што ја возвиши и ја истрада Македонија во своите песни, личност што има огромна улога во збогатувањето на македонскиот книжевен израз, како и несекојдневна пројава на македонска реалност. Во општествените кругови останува запаметен како академик, поет, преведувач, универзитетски професор, есеист, книжевен критичар, историчар и публицист. Но Гане е многу повеќе, тоа е човекот што остави неизбришлива трага во македонската национална мисла. Зад себе остави импозантно творештво создавано во текот на повеќе од шест децении, а негова главна тема беше македонољубието, очигледно од неговите истражувања на 19 век и толкувањата на делата на македонските преродбеници, како браќата Миладиновци или Григор Прличев, или осветлувањето на ликот и делото на македонските дејци како што се Ѓорче Петров или Трајко Китанчев. Неговата љубов кон Македонија и македонските национални особености се главен мотив и во неговото уметничко и литературно творештво искажано преку стиховите, како што е песната „Нашинска“, во која се вели „И покрај сè и покрај сè, колку сме толку сме токму сме!“.
Кој беше Гане Тодоровски
Завршил Филозофски факултет на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје каде што и докторирал на темата „Веда Словена и нејзините мистификатори“. Со книжевна активност започнува непосредно по создавањето на современата македонска држава, пред сѐ во „Нова Македонија“, „Пионерски весник“ и „Нов ден“. Претежно се занимава со поезија и препеви, има издадено повеќе збирки поезија, а се занимава и со критика и есеистика. Бил уредник на книжевните списанија: „Иднина“, „Современост“, „Културен живот“, „Млада литература“, „Разгледи“ и други. Се пројавува и како пишувач на филмски сценарија, а дебитира со документарниот филм „Проштевање“ од 1963 година.
Во 1951 година станува член на Друштвото на писателите на Македонија, а во два наврата (1969-1971 и 1985-1986) е и негов претседател. Бил претседател и на Советот на „Струшките вечери на поезијата“ (1970-1971) и одговорен уредник на списанието „Млада литература“. Член е на МАНУ од 1997 година, како и долгогодишен професор по хрватска и македонска книжевност – 19 век на Филолошкиот факултет во Скопје
Во 1990 година Тодоровски беше избран за прв претседател на Движењето за семакедонска акција МААК, а подоцна беше назначен за прв амбасадор на Република Македонија во Русија. Почина на 22 мај 2010 година. Закопан е во црквата „Свети Спас“ во скопското село Кожле на 26 мај 2010 година, а со литургијата чиноначалствуваше архиепископот на МПЦ-ОА, г.г. Стефан. Негова последна желба било токму во ова село да биде погребан и неговата песна „Завет“ да биде прочитана на закопот, желба што му била исполнета.
Што кажаа за него!
– Во македонската културна и национална меморија Гане Тодоровски останува каков што беше и во животот и во творештвото: силна компонента што остави длабоко врежани, неизбришливи траги во нашиот книжевен живот со толку впечатливиот, и толку препознатливиот, и толку незаобиколивиот многуречит печат ганетодоровски. Нам ни е јасно, дека со заминувањето на Гане Тодоровски завршува едно поглавје во книжевниот живот кај нас. Тоа е огромна празнина, која допрва ќе ја почувствуваме. Со физичкото заминување на Тодоровски, Друштвото на писателите на Македонија губи еден од неговите осмислувачи и соподвижници, еден од неуморните творечки генератори на идеи, атмосфера и енергија – Веле Смилевски.
– Тој не само што ја возвиши туку и ја истрада својата земја во своите песни. Сето тоа такво трагично страдалничко македонско чувствување на постоењето се прелева низ многу негови стихови – Георги Старделов.
– Гане Тодоровски претставува ретка појава во развојот на целокупната современа македонска реалност. Неговото творештвото е реализирано во над 230 одделни публикации и поетскиот глас на Гане е глас на нашето време. Неговата поезија е посветена на Македонецот и на Македонија – Раде Силјан. Д.Ст.
Извадоци од Ганевото делото „Македонија – вековита и непореклива“
Летописот на македонската опстојба низ вековите прилега на неверојатна приказна: речиси, нема многу вакви или слични примери во историјата, за олку жилавост и истрајба пред непогодите на времињата! Македонија како почва и традиција, како етнички организам и како општествена организација, ќе треба да помине низ милениумски долг период на молк и анонимност, ќе треба да тлее под пепелта на долга и неправедна целосна обесправеност, потчинетост и ропства од најразличен вид, додека не се појави на историската сцена кон средината на нашиов век како феникс-птица, како рамноправник на големото семејство на народите и државите.
Македонија е вековита и непореклива. Таа е денес, на самиот истек на 19 век, историска, политичка, економска и, пред сè, културна реалност. Сместена меѓу фактите и метафорите. Македонија поимски се прелева надвор од своите постојни државни граници со богат евидентен влог во општата ризница на човечката цивилизација: не е малку да се биде во светската меморија сместен преку живи асоцијации за името на Александар Велики: за имињата на општословенските просветители Кирил и Методиј: за името на пронаоѓачот и воведувач на кирилицата свети Климент Охридски: за името на трагичниот цар Самоил и Богомилското движење: за достоинствените и слободопосегачки востанија на Кресна и двата Илиндена: за пртечниов миг на малата државна единица во која се гради на дело и во која се осмислува реалноста на мирот и демократијата, во која се развива и облагородува идејата за добрососедство и етничко-конфесионална толеранција. Македонија денес е мал, драгоцен и дејствен прилог во општите напори светот конечно да заприлега на братска заедница во која разумот ќе биде врховен и величествен принцип на опстојувањето.
Нашинска
Да ни е да сме доста
колку за да се разбистри небото
над Бистрине, Корабине –
Да ни е да сме доволно
колку за да се довардиме
покрај Вардарине и Струмине –
Да ни е да сме мерата
колку за да се прелееме
од колено во колено до крај истрајвекот –
Малцичка сме ли ете па што
малцичка божем а веќе со векови
по стопати по севезден нè пребројуваат
Но ние сме како што сте како што се
И покрај сè и покрај сè
колку сме толку сме токму сме!
Македонски монолог
В крвта ни остана едно недоречување,
ропско, македонско и зошто не: наметнато!
И требат тони грижи на појќе поколенија
за да се истријат тие петна
на срам од себеси, од себепремолчување.
Не знам дали сум јасен, Родино,
но сета дарба што ја носам и за себе ја викам
најобично несокривање на мислите,
ќе Ти ја завештам во трајна своина
оти нам ќе ни бидат недоволни нашите години
за да Те дотераме како милноина
и како наш протеј да Те осмислиме.
Самите се нарековме тоа што сме,
самите в часот зол и ќе се преброиме –
но, пуста таго ле, смев до смев па грев до грев:
одвеќе сотиме! И ако така уште постиме,
не ќе постоиме!
Кои ли бевме? Кои сме? Од кај ли дојдовме?
Кого ли турнавме, кого ли качивме на престол?
И дали не ни е нужен некојси дедо Фројд
за да ги одгатне нашите нејасни гестови?
Толку се страхувам, некоја јанѕа ме јаде
да не би одново да Те раздадеме!
Толку го демне срцево голомразица
да не би Те запретеаме во фрази,
па како сите умници на светот
што саможивништвото за вјерују го прифатија,
да се извикаме гордо и клето:
Ubi bene ibi patria!
