Македонската улога во заедничката европска идеја за слобода истакната во голем број историски документи
- Привилегијата на царот Леополд Први од 1690 година е историски камен-темелник за македонската национална самосвест, што сведочи дека Македонците биле препознаени како народ со право на заштита, слобода и учество во европската историја. Но не помалку значајни се и руски документи од 18 век, кои ја потврдуваат истата реалност – дека македонскиот народ бил именуван, признаен и институционално вграден во државни и воени структури надвор од Балканот. Во современи услови ваквите документи не се само архивски реликвии туку тие се и моќни аргументи во културната и политичката дипломатија, сведоштва што ги потврдуваат длабоката историска вкоренетост на македонскиот идентитет и неговата признаена улога во европската историја. Тие се мост меѓу минатото и сегашноста, потсетник дека македонската борба за слобода е дел од големата европска приказна за отпор против угнетувањето и за зачувување на националната самобитност
Историјата на македонскиот народ е длабоко врежана со сведоштва за неговата постојана и непоколеблива борба за слобода. Таа не е само хронологија на настани туку и жива меморија на еден народ што низ вековите се стремел да им ја пренесе својата посебност на идните генерации. Во тој контекст особено значење имаат документите што ја потврдуваат улогата на Македонците во европската историја преку нивната самобитност. Еден од најзначајните такви документи е привилегијата издадена од светиот римски цар Леополд Први Хабсбуршки во Виена, во 1690 година. Со оваа повелба Македонците не само што биле примени под царска заштита туку и биле охрабрени да се приклучат во заедничката борба против Османлиската Империја – тогашниот симбол на ропство и угнетување. Повелбата претставува јасно сведоштво дека македонскиот народ бил препознаен како посебна етничка и духовна целина, достојна на царска милост и политичка поддршка. Овој чин на признавање од страна на една од најмоќните европски династии не е само дипломатски гест туку и историски аргумент што ја потврдува континуираната присутност на Македонците како народ со сопствена волја и стремеж кон слобода. Привилегијата на Леополд Први е симбол на надежта дека македонската нација може да најде место меѓу другите европски народи, обединета во борбата против заедничкиот непријател и за зачувување на христијанската вера и културна традиција. Со својата реторика исполнета со милост, заштита и признание, документот ја издигнува македонската борба од локален отпор во дел од големата европска историја. Тој сведочи дека Македонците не биле само поданици на една империја туку народ што активно барал и добивал меѓународна поддршка за својата слобода.
Историски контекст: Европа и Балканот во 17 век
Кон крајот на 17 век европскиот континент се наоѓал во еден од своите најбурни периоди. Османлиската Империја, која со векови претставувала доминантна сила на Балканот и во Југоисточна Европа, сѐ уште била закана за христијанските држави и нивната културна и духовна самобитност. Војните меѓу Хабсбуршката монархија и Османлиите биле дел од поширокиот судир меѓу две цивилизации – западноевропската христијанска и источната исламска – судир што не бил само воен туку и идеолошки, културен и духовен.
Хабсбуршката монархија, како една од најмоќните европски сили, настојувала да изгради широк сојуз на христијанските народи од Балканот, кои со векови живееле под османлиско ропство. Царот Леополд Први ја препознал потребата од заедничка акција и се обидувал да ги обедини различните етнички и верски заедници во една заедничка борба против „заедничкиот непријател“. Во таа стратегија, секој народ имал своја улога, а признавањето на неговата посебност било начин да се поттикне неговата лојалност и да се зајакне неговата мотивација.
Во овој историски контекст Македонците се јавуваат како народ што не само што барал заштита од османлиското угнетување туку и активно настојувал да ја истакне својата самобитност пред европските дворови. Нивното барање било повеќе од молба за воена поддршка – тоа било сведоштво за нивната свест дека ѝ припаѓаат на пошироката христијанска цивилизација и дека нивната борба за слобода е дел од заедничката европска судбина.
Со издавањето на повелбата во 1690 година, царот Леополд Први не само што ја прифатил оваа молба туку и ја потврдил посебноста на македонскиот народ. Тој ги примил Македонците под своја царска заштита, признавајќи им го правото на слобода, достоинство и учество во заедничката борба. На тој начин македонската историја се вгнездува во поширокиот европски контекст, а македонскиот народ станува дел од големата приказна за отпорот против османлиската доминација и за зачувувањето на христијанската вера и културна традиција.
– Овој момент е од особено значење бидејќи покажува дека македонската борба за слобода не била изолирана, туку препознаена и поддржана од една од најмоќните европски сили. Така, привилегијата на Леополд Први претставува не само дипломатски документ туку и историски симбол на македонската улога во европската христијанска цивилизација и во заедничката борба за слобода и достоинство – велат добро упатени извори во оваа проблематика.
Признавање на македонскиот народ како посебна етничка и политичка целина во европскиот дипломатски и воен контекст
Во заштитното писмо од 26 април 1690 година, издадено во Виена, светиот римски цар Леополд Први Хабсбуршки јасно и недвосмислено ја формулира својата одлука да ја прими „македонската нација“ под царска милост и заштита. Преку своите претставници – Марко Крајда од Кожани и Димитриј Георги Поповиќ од Солун – Македонците ја изразиле својата волја да се ослободат од „јаремот на Турската Империја“ и да се стават под покровителство на Хабсбуршката монархија.
Оваа повелба не е само административен акт туку и историски манифест што ја потврдува самобитноста на македонскиот народ. Во неа царот Леополд милостиво ја прима македонската нација „во целост“, признавајќи ја како етничка и духовна заедница со право на заштита. Тој им наложува на хабсбуршките воени офицери да не ја напаѓаат, ниту да ја малтретираат, туку напротив – да ја штитат, бранат и поддржуваат во секоја пригода. Тој им дозволува на Македонците да се организираат во сопствени воени единици, да се собираат под австриското знаме и да се борат против Османлиите како рамноправни сојузници.
Со ова, документот ја надминува рамката на обична воена повелба. Тој е сведоштво за признавање на македонскиот народ како посебна етничка и политичка целина во европскиот дипломатски и воен контекст од 17 век.
Значењето на оваа повелба е повеќеслојно. Политичко значење: Македонците се појавуваат како народ што не е само поданик на една империја туку и субјект што бара и добива меѓународна заштита. Воено значење: им се признава право на организирање и учество во европските војни, со што нивната борба за слобода станува дел од пошироката стратегија на Хабсбуршката монархија. Дипломатско значење: документот е доказ дека македонскиот народ бил препознаен и именуван како „нација“, што е ретка и драгоцена потврда на неговата посебност во времето кога многу балкански народи се бореле за признавање. Симболичко значење: повелбата е сведоштво за надежта и стремежот на Македонците да ги зачуваат својата вера, култура и идентитет, дури и во најтешките услови на османлиското ропство.
– Со својата реторика исполнета со милост, заштита и признание, документот ја издигнува македонската борба од локален отпор во дел од големата европска историја. Тој е историски аргумент што ја потврдува континуираната присутност на Македонците како народ со сопствена волја, достоинство и стремеж кон слобода – велат историчари со кои се консултиравме.
Современо откритие – од архивите до културната дипломатија
Современото повторно откривање на документот од 1690 година претставува значаен културен и историски чин, кој ја надминува рамката на академско истражување и се претвора во симбол на национално достоинство. Проф. Георги Гоце Дуртаноски, еден од најистакнатите експерти за христијанска палеографија, со својата научна прецизност и посветеност успеа да го реконструира документот пронајден во Воениот архив во Виена. Неговата работа не е само техничка реконструкција туку и духовна мисија – враќање на едно историско сведоштво во живата меморија на македонскиот народ.
Копијата од овој уникатен документ ѝ беше свечено предадена на претседателката Гордана Силјановска-Давкова, која со посебна почит го истакна неговото значење како дополнителен аргумент во одбраната на македонскиот идентитет. Во нејзините зборови се препознава свеста дека секое историско сведоштво е дел од мозаикот што ја гради националната самосвест и ја зајакнува позицијата на Македонија во современиот свет.
Овој чин е пример за културна дипломатија во најчистата форма. Малите држави, кои често се соочуваат со предизвици на меѓународната сцена, ја зајакнуваат својата позиција преку историски документи и сведоштва што ја потврдуваат нивната посебност и континуитет. Културната дипломатија не се темели само на политички преговори туку и на моќта на културното наследство – на способноста да се покаже дека еден народ има длабоки корени, признаени од големите сили на минатото, и дека неговата историја е дел од европската цивилизација.
Научна потврда: Улогата на Јован Радониќ
Научната историографија има особена тежина во процесот на потврдување на националниот идентитет, бидејќи таа обезбедува аргументи засновани на факти и документи, кои ја надминуваат сферата на митот и преданието. Во тој контекст делото на српскиот историчар Јован Радониќ претставува значаен придонес. Уште во 1909 година Радониќ објавил делови од документот на цар Леополд Први, со што го внел во научната историографија и го направил достапен за пошироката академска јавност.
Со неговата публикација, документот добил нова димензија – од архивски запис, тој станал историски доказ што може да се анализира, споредува и користи како аргумент во научните дебати за положбата на Македонците во европската историја. Радониќ, како истакнат академик и историчар, со својата работа ја потврдил автентичноста на документот, што е од суштинско значење за неговата историска вредност.
Неговата интервенција има двојно значење: Научно значење: документот е внесен во историографијата како валиден извор, што овозможува понатамошни истражувања и анализа. Културно-политичко значење: со објавувањето на повелбата, се шири сознанието за улогата на Македонците во европските војни против Османлиите, што ја потврдува нивната активна и препознатлива позиција во тогашните историски процеси.
– Радониќ со тоа станува посредник меѓу архивите и јавноста, меѓу минатото и сегашноста. Неговата работа овозможува документот да не остане затворен во виенските архиви, туку да биде дел од живата научна и културна меморија на Балканот и Европа – велат добро упатени извори во оваа проблематика. Д.Ст.
Историски сведоштва за македонската нација:
од Виена до Новорусија
Привилегијата на цар Леополд Први од 1690 година не е изолиран случај, ниту единствено сведоштво за признавањето на македонската посебност во европската историја. Напротив, низ 18 век се појавуваат нови документи од руските државни архиви, кои уште еднаш ја потврдуваат употребата на терминот „Македонци“ како етничка категорија, а не како географска одредница или административна ознака.
– Сенатски указ (1751): Во време на императорката Елисавета Петровна, рускиот Сенат донесува одлука со која се дозволува населување на Македонци, заедно со Бугари, Срби и Власи, во териториите на Руската Империја. Овој документ е особено значаен бидејќи станува збор за државен акт, а не за патопис или црковен запис. Тој јасно ги именува Македонците како посебен народ, достоен да биде приман и интегриран во нови земји.
– Императорски указ (1752): Само една година подоцна, рускиот двор предвидува формирање воен полк составен од православни Македонци, Срби, Бугари и Власи, преселени во Новорусија. Оваа одлука не само што ја потврдува нивната етничка посебност туку и ја нагласува нивната воена и организациска улога во рамките на руската државна политика.
– Македонски хусарски полк (1759-1783): Најсилниот доказ е официјалното постоење на Македонскиот хусарски полк во руската армија. Воениот полк може да носи име само по етничка група, а не по географска покраина. Така, покрај Српскиот хусарски полк и Бугарскиот хусарски ескадрон, постои и посебен Македонски хусарски полк. Тоа е недвосмислена потврда дека Македонците биле препознаени како народ со сопствен идентитет и воена традиција.
Овие сведоштва ја зајакнуваат историската аргументација дека македонскиот народ бил присутен и препознаен во европските државни и воени структури. Тие ја потврдуваат континуираната употреба на терминот Македонци низ вековите како етничка категорија со политичка и културна тежина. Д.Ст.
