Во интерес на јавноста и за расветлување на сите непознаници, „Нова Македонија“ анализира какви се тежината и значењето на одлуките на АСНОМ, односно прогласот на АСНОМ, и во што е разликата. Дотолку повеќе што токму овие поими се предмет на уставни корекции, односно со нацрт-амандманите се предвидува во преамбулата зборовите „одлуките на АСНОМ“ да се заменат со „прогласот на АСНОМ“. Што мислат експерти по уставно право, историчари, аналитичари, но и политичари
Собраниската расправа во Комисијата за уставни прашања продолжува со разгледување на вториот амандман од сетот од четири амандмански предлози на Владата за имплементација на спогодбата од Мала Преспа во македонскиот устав. Овој амандман се однесува пред сѐ на делот од преамбулата на Уставот, каде што одлуките на АСНОМ се заменуваат со прогласот од Првото заседание на АСНОМ и се додава Охридскиот рамковен договор да биде конститутивен елемент на државата. Целиот процес на собраниска дебата за имплементација на спогодбата од Мала Преспа (од гласањето за пристапување кон уставни измени на 19 октомври) се спроведува речиси во постојана напрегнатост во политичкиот амбиент на Република Македонија и секоја одлука предизвикува дијаметрално спротивни, но интензивни реакции во општеството. Вториот предлог-амандман за интервенции во уставната преамбула создава сензитивност меѓу правните и историските експерти, особено поради впечатокот што се создаде во јавноста дека за сметка на Охридскиот рамковен договор се интервенира и некако се редуцира значењето на АСНОМ во наративот на преамбулата. Во интерес на јавноста и за расветлување на сите непознаници, „Нова Македонија“ анализира какви се тежината и значењето на одлуките на АСНОМ, односно прогласот на АСНОМ, и во што е разликата. Дотолку повеќе што токму овие поими се предмет на уставни корекции, односно со нацрт-амандманите се предвидува во преамбулата зборовите „одлуките на АСНОМ“ да се заменат со „прогласот на АСНОМ“.
– Делот на АСНОМ се однесува на замена на одлуките со прогласот на АСНОМ заради тоа што, ако остане вака, тоа би предизвикало одредени проблеми во одредени можни идни времиња на соработката меѓу Македонија и Грција. Тоа е така затоа што дел од одлуките на АСНОМ велат „Македонци од Грција и Бугарија, обединете се“. Прогласот го нема тој дел, туку во него се зборува за единството во државата, демократијата, државотворноста, слободата, човековите права и слично, а тоа е фер пристап за градење пријателство. Впрочем, договорот или спогодбата со Грција е воспоставување трајно пријателство со нашиот јужен сосед – ги појасни премиерот Заев причините за ваквото амандманско решение, при објавувањето на предлог-амандманите.
Вчера, во екот на комисиската расправа, премиерот уште нагласи дека
АСНОМ и Крушевската Република се во суштината на борбата на државата.
– Знам дека не е исто да се каже одлуките на АСНОМ и прогласот на АСНОМ, но треба да знаеме дека правиме договор и градиме пријателство со нашиот сосед – рече Заев.
Сепак, правните експерти имаат спротивставени гледишта за потребата од интервенција во преамбулата, токму во делот на државотворната улога на АСНОМ, кој наводно имплицира на македонски иредентизам, од кој, меѓу другото, грчката страна се чувствува загрозено и со спогодбата од Мала Преспа сакала да се заштити од него.
– Промената на преамбулата на прв поглед изгледа ситно, но е многу значајна. Владата сака да го одбегне манифестот на АСНОМ, кој е проблематичен за Грција.
Сегашните предлагачи на уставните измени сакаат одлуките на АСНОМ да ги заменат со прогласот во кој тие се содржани, освен манифестот, кој не фигурира во прогласот. Имено, манифестот на АСНОМ повикува на обединување. Целиот договор со Грција е правен поради едно прашање, Република Македонија да рефлектира само на едно географско подрачје. Концептот на обединета Македонија се одржува долго време, никој не може да го побие и претставува дел од историјата – вели во едно ТВ-интервју професорот по Уставно право, Светомир Шкариќ.
Во врска со значењето на преамбулите во уставите на државите, воопшто, професорката Билјана Ванковска истакнува дека тие обично се создавани во различни епохи со различни идеи, полни се со национални митови и историски полувистини.
– Воведните зборови на секоја преамбула го обликуваат легитимитетот, одржлив низ времето, за да се избегнат „незнаењето, заборавoт или непочитувањето на правата“ (како што вели Француската декларација од 1789 година)… Конструкцијата на минатото во преамбулите е нужно селективна и со јасна цел: најсилна можна легитимација, утврдување на правото на постоење на државата – вели професорката Ванковска.
Спорноста на манифестот на АСНОМ, кој наводно повикува на иредентизам и го проблематизира досегашното постоење на „одлуките на АСНОМ“ во уставната преамбула, според професорката по Уставно право Гордана Силјановска-Давкова е бесмислен, особено по неговата замена со прогласот на АСНОМ.
– Прогласот на АСНОМ не е од државноправно значење. Тоа е проглас од македонскиот народ со кој се информира за одржувањето на АСНОМ. Прогласот не е значаен сам по себе, тој е обична изјава и ако се сака да се добие на значење, треба да се каже на што се однесува таа изјава. Одлуките, т.е. решенијата од АСНОМ се тие од кои се црпи неговото уставноправно значење. Според тие акти на АСНОМ, во 1946-та е направен Уставот на Демократска Република Македонија. Проблемот е во манифестот. Таму се повикува на обединување на Македонците во соседните држави. Но во манифестот на АСНОМ нема иредентизам, зашто никој досега не се повикал на преамбулата за да се оствари некакво право. Всушност, веќе во Уставот од 1946 година нема повик за обединување со Македонците во соседните држави, ниту понатаму досега тоа се остварило – вели професорката Гордана Силјановска-Давкова.
Историчарите, пак, се мошне прецизни во поглед на тоа кои се државотворните акти на АСНОМ, од кои произлегува државноправниот континуитет на македонската држава.
– Првото заседание на АСНОМ донело вкупно девет документи со државно-конститутивен карактер, иако сите тие не се рангирани и немаат исто државотворно значење. Државно-конститутивен карактер, во уставната смисла на зборот, имаат само Решението за одобрување на решенијата, наредбите и другите активности на Главниот штаб на НОВ и ПОМ и на Иницијативниот одбор за свикување на АСНОМ, Решението за утврдувањето на АСНОМ за врховно, законодавно и извршно тело и највисок орган на државната власт на Македонија, Решението за воведување на македонскиот јазик за службен јазик во Македонија, Решението за прогласување на 2 Август за државен празник (национален празник) на Македонија и Декларацијата на АСНОМ за основните права на граѓаните на Демократска Македонија. Другите четири решенија се Решението за основање законодавна комисија, Решението за основање државна комисија за утврдување на престапите на окупаторот, Правилникот за работата на АСНОМ и Решението за искажување благодарност кон Народноослободителната војска на Македонија, и тие имаат поинаков карактер отколку првоспоменатите. Тие имаат карактер да помогнат во реализацијата на основните документи или, пак, имаат протоколарен или деловнички карактер или, пак, се во функција на извршувањето на клучните документи – смета историчарот д-р Новица Велјановски.
За прогласот, односно декларацијата на АСНОМ, професорот Велјановски вели дека иако подготвувана во воени услови, таа нуди широки права и слободи за човекот и граѓанинот како основни права на Демократска Македонија.
– Тоа имаше длабоко суштествено значење, бидејќи декларацијата претставуваше своевиден „мал устав“ во доменот на човековите права. Таа прокламира целосна рамноправност пред законите, без оглед на националноста, расата, полот и вероисповедта на граѓанинот. Високо достигнување на декларацијата претставуваше правото на слободен национален живот, што значеше признавање на сите малцински права на сите национални заедници. Токму составот на населението во Македонија го обврзувал АСНОМ сериозно да се однесува кон ова прашање на македонските граѓани и него да го реши, како што би можело да се каже, на европски начин. Освен тоа, македонскиот народ, кој во своето историско минато не бил признаен за посебна нација, за посебен ентитет, им ги признал правата на другите граѓани припадници на другите национални и етнички заедници, со што покажал мошне висока доблест – констатира професорот Велјановски во текст за нашиот весник.
Комисијата за уставни прашања даде поддршка за „Република Северна Македонија“
Собраниската комисија за уставни прашања даде поддршка за „Република Северна Македонија“ на вториот ден од расправата за првиот нацрт-амандман на уставните измени. Членовите на комисијата го поддржаа првиот нацрт- амандман на Уставот, со 10 гласаа „за“, додека петмина беа против. Овој амандман се однесува за замена на зборот „Република Македонија“ со зборовите „Република Северна Македонија“, освен во членот 36 каде што името има историски контекст.
