Лидерот на ДУИ, Али Ахмети, коалициски партнер во Владата, во едно медиумско гостување изјави дека во комуникацијата имало размена на документи меѓу Македонија и Бугарија во периодот по ветото. Со оглед на сведувањето на суштината на македонско-бугарскиот спор на историски прашања, некои од претпоставките во јавноста се насочени на природата на документите, односно дека тие се со историски карактер. Таквите претпоставки, пак, ја наметнуваат дилемата за можноста од „откритие“ на нови историски документи што драматично би ја промениле позицијата на бугарската страна
Барањето решение за неочекуваниот заплет за напредокот на македонските евроинтеграции, предизвикан од бугарското толкување на Договорот за добрососедство и инсистирањето тој да добие посебно поглавје во преговарачката рамка на ЕУ за Македонија, се чини повторно се враќа на првичните позиции пред ветото – односно толкувањето на поимот „заедничка историја“.
– За нас е многу важно одржувањето на меѓувладината конференција во декември со германското претседателство и затоа работиме со конкретни предлози и идеи. Сѐ додека се идеи и предлози за кои нема согласност, остануваат само идеи и не можеме отворено да зборуваме за нив. Главно зборуваме во однос на загриженоста за територијални претензии, во однос на малцинствата, работата на историската комисија, за економските односи, инфраструктурните проекти и говорот на омраза. Мое чувство е дека во суштината на проблемот е недостигот од доверба меѓу нас и Бугарија. Да ги оставиме настрана политичарите, таа недоверба е меѓу интелектуалците, академиците, историчарите и таа се пренесува во јавноста и има историски контекст. Мора да признаам дека изминатите 70 години не се направени обиди таа да се надмине, туку работите се ставани под тепих. Затоа решението и шансата ги гледам во враќање на довербата во договорот, тој е платформата и формата за надминување на разликите. Тука е шансата и работиме во овој правец – изјави министерот за надворешни работи Бујар Османи на прес-конференција, нагласувајќи дека нема прекин во обидите и во комуникацијата со Бугарија за да се најде согласност за преговарачката рамка на ЕУ за Македонија.
Во седмицата по ефектуирањето на бугарското вето за преговарачката рамка на состанокот на Советот на министрите на ЕУ, на 17 ноември, во бугарската и македонската јавност се појавуваат сосема спротивставени информации за шансите за надминување на разликите и овозможување да се одржи првата меѓувладина конференција на Македонија со ЕУ до крајот на годинава, за време на германското претседателство. Додека од македонска страна се видливи напорите на официјалната власт за прикажување оптимизам во наводно приближување на ставовите, од бугарска страна позициите се уште покатегорични и поусловувачки. Бугарските медиуми најчесто го демантираат оптимизмот на македонските политичари и повторуваат дека нема да се одржи меѓувладината конференција додека македонската страна не ги прифати условите на Бугарија, кои се сведуваат на признавање заедничка (односно бугарска) историја до 1944 година, а македонскиот јазик дека е дијалект на бугарскиот.
Лидерот на ДУИ, Али Ахмети, коалициски партнер во Владата, во едно медиумско гостување изјави дека во комуникацијата имало размена на документи меѓу Македонија и Бугарија во периодот по ветото. Но по оваа изјава на коалицискиот лидер од ниту една официјална институција не се изјаснија за какви документи станува збор. Со оглед на сведувањето на суштината на македонско-бугарскиот спор на историски прашања, некои од претпоставките во јавноста се насочени на природата на документите, односно дека тие се со историски карактер. Таквите претпоставки, пак, ја наметнуваат дилемата за можноста од „откритие“ на нови историски документи што драматично би ја промениле позицијата на бугарската страна.
– Каква и да е таа размена на документи, секако во нив нема нешто што било непознато досега. Сосема сигурно нема такви документи што ќе го докажат она што го сака политиката. Политиката не смее да носи решенија на своја рака за историски прашања. Тоа значи историја со политички диктат. Интенцијата да се спроведе идејата за „заедничка историја“ меѓу Македонија и Бугарија освен што наведува на целосно прифаќање на бугарската историја и делегитимирање на македонската историска и национална посебност, ќе значи и прифаќање на политичкиот диктат. Не може да постои заедничка историја на два народа! Во научна смисла, постојат национални истории што се историја на еден народ. Може да се зборува за споделена историја во некои општествени системи и државни формации, но историскиот развој на народите е различен. Во тој контекст, воопшто не треба да се преговара за идентитетски прашања и да се утврдува националниот идентитет на хероите од минатото. Кога станува збор за поништување на националниот идентитет, ниту еден документ не е обврзувачки – вели историчарот Тодор Чепреганов.
Креирањето на историјата според моментални политички потреби (како членството на Македонија во ЕУ) за задоволување на уцените од Бугарија, професорот Чепреганов го нарекува силување на историјата. Според него, Бугарија нема да се откаже од своите намери за бугаризација на македонската историја и македонскиот народ, а преку ЕУ се обидува да го постигне она што не успеала во текот на 140 години, преку повеќе војни.
– Бугарија од 1878-та потпишала многу договори за добрососедство, пријателство, па дури и вечно пријателство со балканските држави и сите ги раскинала токму поради Македонија – вели професорот Чепреганов.
Во однос на архивските документи со кои се потврдува посебноста на историскиот развој на македонскиот народ, професорот Чепреганов вели дека нив ги има во изобилство во Македонскиот државен архив, како и во Институтот за македонска национална историја, но и во бугарските архиви, кои обично се кријат од македонските научници. Тој наведува дека најстариот документ што се чува во Македонскиот државен архив е од 12 век.
Колешката на професорот Чепреганов, професорката историчарка Наташа Котлар потврдува дека аргументите за посебноста на македонскиот народ, преку историјата и јазикот, се во документите што може да се најдат во овие историско-научни институции, но и во целокупната творечка продукција во сите области на животот до денешен ден, во Македонија.
– Имаме силно оружје во овие политички наметнати идентитетски спорови со соседите, со кое се потврдува посебноста на македонскиот историски развој низ вековите, но прашање е зошто не сакаме да ги користиме. Имам впечаток дека еден вештачки создаден политички проблем се настојува да се реши со историско-идентитетски наратив. Зашто потпишувањето на Договорот за добрососедство меѓу Македонија и Бугарија во 2017 година беше прифатено од ЕУ како решение со кое се отстрануваат сите политички проблеми меѓу двете соседни земји и се отвора патот на македонските евроинтеграции. Ако веќе биле решени проблемите, зошто сега повторно решаваме проблеми? Идентитетот, јазикот, историјата се прашања што се најмалку во доменот на политиката, туку пред сѐ на науката. Европската Унија е пред сѐ економска и повеќенародна заедница. Со проблематизирањето на македонскиот национален идентитет, се поставува прашањето дали само македонскиот народ нема право на свои национални белези во една таква мултинационална и демократска заедница.
Со дистанцираното однесување од македонско-бугарскиот спор, ЕУ како да се откажува од своите темелни принципи и вредности – вели историчарката Наташа Котлар.
Во ваквиот амбиент на јасни историски и научни толкувања на македонските позиции и историската вистина, дополнителна доза вознемиреност и зачуденост внесе најновото интервју на премиерот Заев за еден бугарски медиум. Дали премиерот мисли дека може да се ретушира историјата и да се преиначат фактите, што се крие зад изнесените тези дека „Македонија и Бугарија имале заедничко минато, но дека Југославија ги разделила“, колкави се улогата и значење на АСНОМ, кој на чија страна бил во минатото и за што се залагале, бореле и загинале огромен број македонски борци и патриоти… се само некои од прашањата на кои јавноста очекува одговори.
Договорот за Гоце Делчев „замрзнат“ поради ветото
Во однос на изјавите од македонските политичари за постигнат договор (па „замрзнат“ по ветото), за бугарската националност на македонскиот револуционер Гоце Делчев, професорите историчари Чепреганов и Котлар сметаат дека тоа би било катастрофална отстапка и практично прифаќање на бугарската верзија за „заедничка историја“.
– Уште кога почнаа македонските политичари во своите изјави да нѐ просветлуваат со македонизмот, можеше да се претпостави дека се случува нешто полошо зад завесата. Кога на тоа ќе се надоврзат „советите“ од германски и австриски медиуми за да се откажеме од славење на Илинден, АСНОМ и
11 Октомври, за да не ги иритираме бугарските фрустрации од фашистичкото минато, сомнежот се зголемува. Официјалниот молк за наводно постигнатиот (па „замрзнат“) договор за бугарскиот национален идентитет на Гоце Делчев е загрижувачки и навестува катастрофална резонанца – вели професорката Котлар.
За професорот Чепреганов, признавањето на бугарскиот национален идентитет на идеологот на македонизмот Гоце Делчев е еднакво на национално велепредавство и уште едно политичко силување на историјата.
– Ваквите шпекулации, без оглед дали се вистинити или лажни вести, несомнено претставуваат и политички притисок врз македонските членови на историската комисија, кои на некој начин се принудени да спроведуваат политички решенија – вели професорот Чепреганов.
