Автор: Д-р Гојарт Сулејмани, интернист во Општа болница „Д-р Ферид Мурад”, Гостивар
Дислипидемија се јавува кога нивоата на липиди во крвта се нерегулирани. Тоа може да се должи на холестерол, триглицериди или липопротеински холестерол (ХДЛ).
Два типа на липопротеини носат холестерол до и од клетките. Едниот е липопротеин е со мала густина или ЛДЛ и липопротеин со висока густина или ХДЛ.
ЛДЛ – лош холестерол
ЛДЛ холестеролот се смета за лош холестерол, бидејќи придонесува за масни наслаги во артериите (атеросклероза). Ова ги стеснува артериите и го зголемува ризикот од срцев удар, мозочен удар и болест на периферната артерија.
ХДЛ (добар) холестерол
ХДЛ холестеролот може да се смета за добар холестерол затоа што уредно ниво може да заштити од срцев и мозочен удар со тоа што ХДЛ го носи ЛДЛ (лошиот) холестерол подалеку од артериите и го враќа во црниот дроб, каде ЛДЛ се распаѓа и се елиминира од телото. Но, ХДЛ холестеролот не го елиминира во целост ЛДЛ холестеролот.
Триглицериди
Триглицеридите се најчестиот вид маснотии во организмот. Тие складираат вишок енергија од вашата исхрана.
Високо ниво на триглицериди во комбинација со висок ЛДЛ (лош) холестерол или низок ХДЛ (добар) холестерол е поврзано со масни наслаги во sидовите на артеријата, што го зголемува ризикот од панкреатит, срцев удар, мозочен удар…
Видови на дислипидемија
Дислипидемијата е поделена на примарни и секундарни типови. Примарната дислипидемија е наследна. Секундарната дислипидемија е стекната состојба. Тоа значи дека се развива од други причини, како што е дебелината, дијабетес и др. Дислипидемијата може да се однесува на нивоа кои се повисоки или пониски од нормалниот опсег на масти во крвта.
Симптоми на дислипидемија
Може да имате дислипидемија и да не го знаете тоа . Како и хипертензијата , високиот холестерол не претставува очигледни симптоми . Често се открива при рутински тест на крвта во лабораторија .
Сепак, дислипидемијата може да предизвика некои кардиоваскуларни заболувања. Високите нивоа на ЛДЛ холестерол носи ризик за коронарна артериска болест, која е блокада на артериите во срцето, периферна артериска болест (која е блокада на артериите во нозете и рацете),церебрални артери и др.
Фактори на ризик за дислипидемија
Ако еден или двајцата родители имаат дислипидемија, ризикот од нејзино развивање е висок. Возраста е исто така фактор на ризик за висок холестерол. Жените имаат тенденција да имаат пониски нивоа на ЛДЛ од мажите до менопаузата. Во оваа фаза, нивото на ЛДЛ кај жените почнува да расте.
Други медицински состојби кои можат да го зголемат ризикот од развој на дислипидемија вклучуваат:
Дијабетес тип два
Хипотироидизам
Хронична бубрежна болест и др.
Ниското ниво на HDL холестерол е поврзано со високо ниво на ЛДЛ, иако овие нивоа не се движат секогаш заедно.
Причина а дислипидеми
Вашето тело природно го произведува целиот ЛДЛ (лош) холестерол што му е потребен. Нездравиот начин на живот го прави вашето тело да произведува повеќе ЛДЛ холестерол отколку што му треба. Ова е причина за висок ЛДЛ холестерол кај повеќето луѓе.
-Нездрава исхрана
-Недостиг на физичка активност
-Пушење или изложеност на чад од тутун
-Прекумерна тежина
-Некои луѓе наследуваат гени од нивната мајка, татко или дури што ги предизвикува премногу холестерол. Ова се нарекува семејна (наследна) хиперхолестеролемија.
Превенција и третман
Постојат два вида на третман и превенција на компликаци од дислипидемија: нефармаколошки и фармаколочки третман.
Здрава исхрана
Најважнен фактор во нефармаколошкиот третман на дилипидемии е здрава исхрана. Најдобриот начин да го намалите холестеролот е да го намалите внесот на заситени масти (говедско, јагнешко, свинско месо, путер, крем-сирење и сирењето, кокосово масло и путер од какао, како и палмино масло) и транс маснотии (транс мастите се наоѓаат во многу пржена храна, печива, како што се пецива, тесто за пица, пити, колачиња и крекери и др.). Намалувањето на овие масти значи ограничување на внесувањето на црвено месо и млечни производи направени со полномасно млеко. Наместо тоа, изберете обезмастено млеко, млечни производи со малку маснотии или без маснотии. Тоа исто така значи ограничување на пржената храна и готвење со здрави масла, како што е растително масло, маслиново масло. Консумирајте овошје, зеленчук, цели зрна, живина, риба, јаткасти плодови и нетропски растителни масла, истовремено ограничувајќи ги црвените и преработени месо, храна и пијалоци засладени со натриум и шеќер.
Физичка активност
Седечкиот начин на живот го намалува ХДЛ холестеролот. Помалку ХДЛ значи дека има помалку добар холестерол кој е потребен за да се отстрани лошиот холестерол од вашите артерии. Физичката активност како, брзо одење, пливање, велосипедизам или дури се важен фактор кај регулиранје на дислипидемија.
Откажување од пушење
Пушењето го намалува ХДЛ холестеролот. Ризикот од коронарна срцева болест се зголемува доколку лицата со дислипидемија пушат повеќе отколку кај непушачи. Со откажување на цигарите може да се намали ЛДЛ холестеролот и да се зголеми нивото на ХДЛ холестерол. Исто така, може да помогне во заштитата на артериите. Непушачите треба да избегнуваат изложеност на пасивно пушење.
Прекумерната тежина или дебелината имаат тенденција да го зголемуваат лошиот холестерол и да го намалат добриот холестерол. Но, губење на тежината од само 5% до 10% може да помогне во подобрувањето на нивото на холестерол.
Фармаколошки третман
Во медицинската пракаса за третман на дислипидеми се користат низа формули и калкулатори кои го делат дислипидемите во разлицни степени на ризик од појава на крадио и церебрални исхемии,во корелација со други заболувања и навики.
Најкористените лекови се статините кои делуваат на намалување на вреденостите на холестерол и ЛДЛ како и намалување на ризикот од појава на исхемичен инцидент(запушување на крвен сад) со тоа што влијаат во стабилизирање на атеросклеротичните плаки кои се стварат во крвните садови од холестеролските депозити.
Нестатински лекови вклучуваат: езетимибе , фибрати (како што е фенофибрат), PCSK9 инхибитори.
Холестерол: Митови и факти
Мит: Треба да го тестирам нивото на холестерол само ако имам над 30 години.
Факт: Американското здружение за срце (АХА) препорачува да се тестира за прв пат на возраст од 9-11, потоа на возраст од 17-21 година. По 21 година, се препорачува тестови да се прават на годишно ниво.
Мит: Само луѓето со прекумерна тежина имаат висок холестерол.
Факт: Без разлика на вашата тежина, дури и ако останете во форма, може да имате висок холестерол. Очигледно, веројатноста да имате висок холестерол е поголема ако имате прекумерна тежина, ако водите седентарен живот и не се грижите за исхраната.
Мит: Високиот холестерол е проблем исклучиво за мажите.
Факт: Атеросклерозата е почеста кај жените отколку кај мажите. Бременоста и предвремената менопауза се некои од факторите кои можат да влијаат на нивото на холестерол.
Мит: Моето ниво на холестерол е последица на мојата исхрана и мојата физичка активност.
Реалност: Вистина е, но тоа не се единствените фактори. Исто така, влијаат: возраста, наследноста и тежината . Затоа мора да се грижиме за исхраната, да го одржуваме срцето здраво и да избегнуваме срцеви заболувања.
Мит: Ако земам лекови за намалување на нивото на холестерол, повеќе нема потреба да ја менувам исхраната или начинот на живот.
Реалност: Неопходно е ако се открие дека вашиот лош холестерол е висок, да го следите третманот како што ви наложил вашиот лекар, но исто така мора да направите прилагодувања во секојдневниот живот. Започнете со урамнотежена исхрана и физичка активност на секој ден.
Мит: Децата немаат проблеми со холестеролот.
Реалност:За жал може да имаат. Има деца кои можат да наследат високо ниво на холестерол од нивниот татко или мајка.Тоа е состојба наречена фамилијарна хиперхолестеролемија. Навремената дијагноза со вашиот педијатар ќе биде најдобро за да се избегнат идните ризици.
