Анализа
Пишува: свештеник Јован Бурдин
Пред извесно време патријархот Вартоломеј се сретна со новиот папа и го покани во Турција за да ја прослават 1.700-годишнината од Никејскиот собор (наесен оваа година), коментирајќи ја можноста за надминување на догматските разлики меѓу Западната и Источната црква.
Колку е реално ова, патем?
Всушност, овој процес започна кон крајот на 19 век. Уште во 1892 година, со декрет на рускиот Свет синод, била формирана комисија што требало да ги испита условите и барањата врз чија основа би можеле да се водат преговори со старокатолиците што барале општење со Источната православна црква. Всушност, Грците почнале да го проучуваат ова прашање половина век подоцна.
Главните догматски разлики меѓу православните и католиците се учењето за Светиот Дух (Филиокве: Светиот Дух произлегува од Отецот и Синот) и приматот и непогрешливоста на папата (римскиот епископ е прв меѓу рамноправните епископи и ја предводи универзалната црква; во случаите кога тој дејствува како учител на верата, неговите зборови се сметаат за непогрешливи и обврзувачки за сите верници). Меѓу помалку важните точки може да се споменат доктрината за постоењето на чистилиште, безгрешното зачнување на Дева Марија, служењето на Евхаристијата со бесквасен леб итн.
Првичната причина за расколот беше токму додавањето во Символот на верата на тврдењето дека Светиот Дух произлегува од Отецот и од Синот. Се заснова на зборовите на Христос од Евангелието според Јован: „Кога ќе дојде Утешителот, Кого ќе ви го испратам од Отецот, Духот на вистината, Кој произлегува од Отецот, Тој ќе сведочи за Мене“, како и на идејата за единството на Лицата на Света Троица. Во ова постои одредена логика – ако Христос вели: „Јас и Отецот сме едно“, тогаш како може Отецот да направи нешто без Синот?
Ете зошто во учењето на црковните отци може да се најде тврдењето дека Светиот Дух произлегува од Отецот преку Синот. Тертулијан и Илариј од Поатје исто така пишуваат за ова. И Свети Амвросиј Милански директно вели:
„Светиот Дух, кој произлегува од Отецот и Синот, не е одделен ниту од Отецот ниту од Синот“. Исто така, блажениот Августин, нагласувајќи го единството меѓу Синот и Отецот, тврди дека „Духот произлегува заедно од двајцата“.
Во исто време, Третиот вселенски собор го отфрла учењето дека Светиот Дух „постои од Синот и преку Синот“. Што, на прв поглед, е во спротивност со учењата на Амвросиј Милански и Августин. Сепак, нивното учење не било анатемизирано од ниту еден Вселенски собор. Проблемот всушност се сведува на следново: како да се разбере Филиокве? Дали го содржи учењето дека Синот е изворот од кој произлегува Духот, начало исто како и Отецот?
Ако Синот го „раѓа“ Духот заедно со Отецот, тогаш ова е ерес, бидејќи Троица се трансформира, во суштина, во Двоица (Дуалност): Духот станува, така да се каже, „слуга“ на Отецот и Синот. Меѓутоа, ако „излегувањето од Отецот и Синот“ го нагласува само „единството на волјата“ и само Отецот останува начало/причина (од Него се раѓа Синот и произлегува Духот), тогаш во ова нема ерес. Токму обвинението за ерес (ставањето невистинита додавка во Символот на верата) е најчестата причина за конфликт меѓу католиците и православните низ вековите.
Интересно е што самата оваа формула се појавила во 6 век во документите на Третиот собор во Толедо и прво се проширила на територијата на Шпанија, потоа во Германија и во Франција. И беше воведена за време на спорот со Аријанците токму за да се нагласи еднаквото достоинство на Лицата на Светата Троица.
Покрај тоа, во еден од најстарите Символи на верата (Symbolum Quicumque на свети Атанасиј) се нагласува „полната вредност“ на Светиот Дух како Божество: „Светиот Дух е од Отецот и Синот, не е создаден, не е создаден, не е роден, туку исходи“.
До расколот во 11 век, Филиокве не се сметало за ерес од никого, иако односот кон ова учење не бил многу пријатен дури ни во Западната црква. На пример, папата Лав III, иако го сметал за неспорен од теолошка гледна точка, сепак сметал дека е непотребно да го додаде во општоприфатениот Символ на верата.
Во исто време, Свети Максим Исповедник забележува дека иако франкските теолози го користеле Филиокве, тие не го „направиле Синот причина за Светиот Дух, бидејќи знаат дека единствениот принцип и на Синот и на Духот е Отецот“.
Повеќето современи црковни историчари веруваат дека причините за расколот не биле догматски, туку политички по природа. Сепак, во 1054 година претставниците на Источната и Западната црква разменуваат меѓусебни анатеми, во кои „исходењето на Светиот Дух“ се смета за основа на расколот.
Во исто време, расколот од 1054 година не бил земен во Византија како радикално и конечно прекинување на односите со Рим. Православието на западните христијани не предизвикало никакви сомнежи помеѓу византиските историчари и теолози.
Антикатоличките текстови на Никита Стетат (починал во 1090 година) мнозинството ги перципирало исклучиво како теолошки спор од минатите времиња.
За време на комненскиот период (1081 до 1185), западните христијани биле обвинети не за ерес, туку за варварство – суеверие и недостиг од култура, од кои потекнуваат специфични западни теолошки и ритуални традиции. Никој тогаш не го сфаќал сериозно Филиоквето како „ерес на Латините“.
Изјави како таа на Свети Теодосиј Пехорски: „[Забрането е] да се дружиме со нив (католиците), или да им се поклонуваме, или да ги целиваме, или да јадеме или пиеме со нив од истиот сад, или да ја прифаќаме нивната храна. Но, на оние кои бараат од нас, заради Бога, храна или пијалак, дајте им, но во нивниот сад; а ако немаат, тогаш дајте им во вашиот, но потоа, откако ќе го измиете, помолете се. Сето ова го правите затоа што нивната вера е лажна и живеат нечисто: јадат со кучиња и мачки и ја пијат својата урина, јадат желки и диви коњи и магариња и удавено месо и мрша и месо од мечки и месо од дабар и опашки од дабар“, би им изгледале на византиските теолози од 11 век не помалку варварски од учењата на самите Латини.
Некаде при крајот на 12-13 век, со продлабочувањето на несогласувањата и растот на меѓусебното непријателство, ова „вметнување во Символот на верата“ почна да добива изразено догматски карактер, како отпаѓање од вистинското, православно христијанство и паѓање во ерес.
Во руската теологија постојат две гледишта во врска со католицизмот. Едното гледиште го смета за апсолутна ерес, одвојувајќи ги западните христијани од телото на Мајката црква. Другото гледиште го признава искривувањето на доктрината, но тврди дека Католичката црква останува дел од единствената Христова црква.
Врз основа на второто, на крајот на 19 век се разгледуваше прашањето за можноста за враќање на заедништвото меѓу Руската православна црква и старокатолици. На една од средбите на комисијата формирана во тоа време, големиот руски црковен историчар и теолог Василиј Болотов подготвил извештај со наслов „За прашањето на Филиоквето“. Според светоотечкото учење, како што пишува Болотов, „Ипостастата на Светиот Дух е непосредно до Ипостастата на Синот и преку Синот се допира до Ипостастата на Отецот. Светиот Дух е ипостасна сила што свети преку Синот и во исто време го објавува Словото, откривајќи ја таинствената божественост на Отецот“.
Мислам дека тоа „пребивање“, „почивање“ во Синот, „минување“, „појавување“, „сјаење“ преку Синот, според светите отци значи вечна врска помеѓу Отецот, Синот и Светиот Дух и се сведува на тезата: „Светиот Дух исходи од Отецот преку Синот“.
Односно, Филиокве е израз на идејата за единството на Лицата (Ипостасите) на Света Троица, а не тврдење дека Синот е примарната причина за исходењето на Светиот Дух директно со Отецот. Затоа, доктрината за Филиокве дозволиво е да постои како теологумена или лично теолошко мислење. Ако не се објавува како догма, тогаш не може да биде пречка за воспоставувањето на црковното општење.
Главната причина за поделбата на црквите, според Болотов, не била толку догматската колку политичката. Учењето за првенството на папата и догмата за неговата непогрешливост не се однесуваат, во конкретна смисла на зборот, на учењето за верата (учењето за Бога, теологијата), иако тие се реална пречка за обединувањето на црквите.
На почетокот на 20 век, дијалогот меѓу православните и католиците во Русија беше насилно прекинат, но грчкото православие тивко го продолжи. Во 1965 година, константинополскиот патријарх Атинагора и папата Павле VI меѓусебно ги поништија анатемите од 1054 година, а во 1980 година започна нов богословски дијалог.
Во 1996 година, Ватикан го објави документот „Грчката и латинската традиција за исходењето на Светиот Дух“, кој целосно го затвора прашањето за Филиокве. Во него јасно е наведено, категорично и недвосмислено, дека Католичката црква го исповеда Символот на верата одобрен од Вториот Вселенски собор:
„Овој Символ на верата, заснована на Јован 15, 26, го исповеда Духот „τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον“ („исходи од Отецот“). Само Отецот е беспочетното начало на другите две Лица на Троица, единствената причина и на Синот и на Светиот Дух. Светиот Дух исходи единствено од Отецот – првобитно (од почетокот), лично и непосредно“.
Токму ова православно разбирање на исходењето на Светиот Дух е учењето на Католичката црква денес!
За жал, овој настан останал незабележан од мнозинството православни христијани, кои генерално не разбираат навистина Кој од Кого исходи и зошто ова е воопшто важно. Следствено, католиците продолжуваат да бидат нарекувани еретици едноставно од навика, залудно бивајќи обвинувани дека го „изопачиле Символот на верата“ и затоа „ќе одат во пеколот“.
Оттаму, секој обид за дијалог и секое чекорење кон обединување на западните и источните христијани итн. предизвикуваат бура од негодување.
Омразата во принцип е посилна и подостапна емоција од љубовта. Генерално, таа не бара никаква посебна причина, а, уште повеќе, длабоки теолошки оправдувања. Секогаш е полесно да мразиш отколку да сакаш. И тоа е доволно.
Како што забележал принцот Павел Вјаземски уште во 19 век: „За многумина, љубовта кон татковината се состои од омраза кон сè што е туѓо. За овие луѓе благочестието, религиозноста и православието се состојат од една непромислена и бесцелна омраза кон моќта на папата“.
Ваквиот пристап не се променил многу низ 150-те години од времето на Вјаземски. Затоа, се плашам дека без разлика до какви заклучоци ќе дојдат теолозите, без разлика какви декларации и повелби ќе бидат издадени, без разлика колку чекори на приближување ќе направат епископите на Западната и Источната црква, ќе биде невозможно да биде обединето тоа што е разделено.
Неколку века меѓусебна омраза не можат да се излекуваат со симболични средби или со усвојување какви било официјални документи. Но, за оние што се способни со љубов да се однесуваат кон своите браќа и сестри во Христа, без оглед на нивната „конфесионална припадност“, такви документи и средби всушност се потребни. религија.мк
