Kаматните стапки ќе останат повисоки од очекувањата, значи нема прекин во војната на економистите
Сè додека инфлацијата беше висока, економистите се бореа да откријат од каде доаѓа и што треба да се направи за да се намали. Со оглед на тоа што централните банкари ги зголемија каматните стапки, а вкупната инфлација паѓа но срамежливо, оваа дебата може да изгледа сѐ поакадемска, но не е така. Дебатата е суштинска и исклучително важна, со оглед дека економијата сѐ повеќе и повеќе влегува во криза.
А инфлацијата, не паѓа поради зголемените каматни стапки, туку паѓа најмногу поради падот на цените на енергијата (тренд што нема да трае вечно). Основната или „главната“ инфлација е потврдоглава. Историјата сугерира дека дури и мало количество леплива основна инфлација е тешко да се отстрани.
Да се врати инфлацијата на 2 отсто има долг пат
Шефовите на најважните централни банки во светот сега предупредуваат дека нивната работа е далеку од завршена.
– Да се врати инфлацијата на 2 отсто има долг пат – рече Џером Пауел, претседател на Федералните резерви, на 29 јуни.
– Не можеме да се колебаме и не можеме да прогласиме победа – рече Кристин Лагард, претседателка на Европската централна банка, на состанокот на централните банкари во Португалија само два дена претходно. Ендрју Бејли, гувернер на Банката на Англија, неодамна изјави дека каматните стапки веројатно ќе останат повисоки од очекувањата на пазарите.
Ова значи дека нема да има прекин во војните на економистите. Првиот фронт е делумно идеолошки и се однесува на тоа кој треба да ја сноси вината за растот на цените. Неконвенционална, но популарна теорија сугерира дека алчните фирми се виновни. Оваа идеја првпат се појави во Америка во средината на 2021 година, кога профитните маржи за нефинансиските компании беа невообичаено силни, а инфлацијата растеше. Сега добива втор замав, поттикнат од ММФ, кој неодамна откри дека зголемениот профит „причинува речиси половина од зголемувањето“ на инфлацијата во еврозоната во последните две години. Се чини дека Лагард исто така ја забавува тезата, кажувајќи му на Европскиот парламент дека „одредени сектори“ ја „искористиле“ економската криза и дека „важно е властите за конкуренција всушност да ги разгледаат тие однесувања“.
Алчноста е утешна идеја за левоориентираните типови, кои мислат дека вината за инфлацијата премногу често се префрла на работниците. Сепак, би било чудно да се мисли дека фирмите одеднаш станале полакоми, поради што цените се забрзуваат. Инфлацијата е предизвикана од побарувачката што ја надминува понудата – нешто што нуди многу можности за профит. Тезата за алчноста „ги меша симптомите на инфлацијата со нејзината причина“, според Нил Ширинг од консултантска компанија „Капитал економикс“. Платите имаат тенденција да си играат со цените, а не обратно, бидејќи, како што забележуваат економистите на ММФ, „платите се побавни од цените за да реагираат на шокови“. Тоа е клучна лекција од денешната инфлаторна епизода за оние што секогаш го гледаат економскиот стимул како проработник.
Зошто се забораваат „ковид-печатењето пари без покритие“ и влегувањето во инфлаторната спирала на тој начин
Според аналитичарите, вториот фронт во инфлациските војни се однесува на географијата. Американската инфлација на почетокот беше повеќе домашна од онаа во еврозоната. САД потрошија 26 отсто од БДП на фискален стимул за време на ковид-19, во споредба со 8-15 отсто во големите европски економии. А Европа се соочи со полош енергетски шок од Америка, со отпочнувањето на руско-украинскиот судир, и поради нејзината зависност од рускиот природен гас и поради поголемиот дел од нејзиниот приход што оди на енергија.
Неодамнешниот труд на Пјер-Оливие Гуриншас, главен економист во ММФ, и неговите колеги, припишува само 6 отсто од основниот пораст на инфлацијата во еврозоната на економското прегревање, во споредба со 80 отсто од американскиот.
Ова имплицира дека Европа може да се извлече со полабава политика. Три отсто од БДП од дополнителниот фискален стимул што еврозоната неодамна го ослободи со субвенционирање на сметките за енергија, откриваат авторите, не придонесе за прегревање, а со намалувањето на измерените цени на енергијата можеби дури и го спречи да завладее инфлаторниот начин на размислување. (Авторите предупредуваат дека работите можеби ќе беа поинакви доколку цените на енергијата не паднаа, намалувајќи ја субвенцијата.) Каматните стапки се пониски и во Европа. Финансиските пазари очекуваат тие да достигнат врв со околу 4 отсто во еврозоната, во споредба со 5,5 отсто во Америка.
И покрај сето ова, проблемите со инфлацијата на обете страни од Атлантикот всушност се чини дека со текот на времето стануваат сѐ повеќе слични. И на двете страни, инфлацијата сѐ повеќе е поттикната од цената на локалните услуги, наместо од храната и енергијата. Моделот сугерира дека растот на цените на двете места е поттикнат од силната домашна потрошувачка. Пресметано на споредлива основа, базичната инфлација е повисока во еврозоната. Така е и со растот на платите. Според тракерите произведени од банката Голдман сакс, платите растат со годишно темпо од 4-4,5 отсто во Америка и речиси 5,5 отсто во еврозоната.
Оттука, според аналитичарите, е и важноста на последниот фронт: пазарот на трудот. Дури и да паднат профитните маржи, централните банки не можат да ги постигнат своите цели за инфлација од 2 отсто на одржлива основа без побарувачката и понудата на работници да дојдат во подобра рамнотежа. Минатата година економистите дебатираа дали во Америка ова бара повисока стапка на невработеност. Крис Валер од Банката на федерални резерви рече не: веродостојно е дека слободните работни места, кои биле невообичаено високи, би можеле да паднат наместо тоа. Оливие Бланшар, Алекс Домаш и Лоренс Самерс беа попесимисти. Во минатите економски циклуси, посочија, слободните работни места опаѓаа само со зголемување на невработеноста. Оттогаш, визијата на Валер делумно се оствари. Слободните работни места се доволно намалени што, според Голдман, ребалансот на пазарот на трудот е завршен за три четвртини.
Невработеноста останува неверојатно ниска и изнесува 3,7 отсто.
Сепак, се чини дека процесот доцна запре. Бланшар и Бен Бернанке, поранешен претседател на ФЕД, неодамна процениле дека, со оглед на најновата врска помеѓу слободните работни места и невработеноста, постигнувањето на инфлацијата до целта на ФЕД ќе бара стапката на невработеност да надмине 4,3 отсто за „временски период“. Лука Гаљардоне и Марк Гертлер, двајца економисти, сметаат дека невработеноста може да се зголеми на 5,5 отсто во 2024 година, што ќе резултира со намалување на инфлацијата на 3 отсто за една година, а потоа паѓање на 2 отсто „со многу бавно темпо“.
Зголемувањата на невработеноста од таква големина не се огромни, но во минатото обично се поврзуваа со рецесии. Во меѓувреме, во еврозоната, слободните работни места не се особено зголемени во однос на невработеноста, што го прави патот до безболна дезинфлација уште потежок да се види. Токму овој фронт на инфлациските војни е најфино подготвен – и каде што влогот е најголем.
На прашањето што сѐ уште стои неодговорено, односно зошто никој од реномираните западни економски аналитичари не се осврнува да направи корелација помеѓу инфлацијата и „ковид-печатењето пари без покритие“, односно колкав импакт имаше таквиот потег на ФЕД и ЕЦБ на инфлација, во колкав обем имало удар и дали воопшто имало влијание, засега нема одговор во светската јавност. Но сумите на „испечатените ковид-пари“ сепак стојат и тие воопшто не се мали: САД внеле нови пари во оптек апроксимативно во висина од 5.900 милијарди долари, додека ЕУ внела во оптек околу 2.900 милијарди евра. Р.Н.М.
