Изградбата на виталната инфраструктура ќе продолжи да биде во фокус на ЕИБ, а таков е случајот со развојот на европскиот железнички коридор 8 во Македонија и овој проект ќе биде приоритетен и ќе ја комплетира врската меѓу Црно Море и Јадранско Море и ќе додаде почист и поодржлив начин на транспорт
Лилјана Павлова, потпретседателка на Европската инвестициска банка
Европската инвестициска банка (ЕИБ) ја продолжува поддршката на земјава и на регионот со инвестирањето во нови проекти во патната и железничката инфраструктура, водоснабдувањето, енергетиката, отпадните води и со поддршката на малите и средните претпријатија. Средствата, во земјава се пласираат преку Развојната банка на Македонија, а со потпретседателката на ЕИБ, Лилјана Павлова, разговаравме и за тоа како да се постават основи за долгорочен одржлив економски и социјален раст на нашата земја.
ЕИБ ја проширува својата соработка со земјата за и понатаму да придонесе кон постигнувањето на европските стандарди. Кои се приоритетните цели и планирани проекти за Македонија за 2021 година?
– Пред сѐ, ние сакаме да ѝ помогнеме на државата да закрепне побрзо од пандемијата на ковид-19, која продолжува да го спречува економскиот раст и предизвика големи нарушувања во бизнисот, особено во приватниот сектор. Во поглед на тоа, ЕИБ веќе ја исполни својата заложба од 1,7 милијарда евра за социоекономско закрепнување на Западен Балкан од одговорот на Тим Европа за ковид-19 усвоен во мај 2020 година. Од друга страна, изградбата на виталната инфраструктура ќе продолжи да биде во нашиот фокус, особено во тие сектори што ќе обезбедат заштита на животната средина и одржливост. Таков е случајот со развојот на европскиот железнички коридор 8 во Северна Македонија. Заедно со Европската комисија и финансирање на ЕБОР, овој приоритетен проект ќе ја комплетира врската меѓу Црно Море и Јадранско Море и ќе додаде почист и поодржлив начин на транспорт.
Други проекти што планираме да ги финансираме во државата се објекти за вода и отпадни води, преку развој на општинската инфраструктура. За овие проекти досега инвестиравме 128 милиони евра, подобрувајќи го пристапот до вода за пиење и санитарни услуги за луѓето во Северна Македонија, истовремено намалувајќи го и загадувањето на водата и на животната средина. ЕИБ има намера да го поддржи подобрувањето на дигиталните капацитети и вештини во земјата, како предуслов за побрз економски развој и конкурентност. Групацијата ЕИБ веќе потпиша нови инвестиции за ваков вид проекти во регионот во 2020 година, со вкупна вредност од 125 милиони евра, како наш одговор на пандемијата на ковид-19 и аспирација да се забрза овој процес, и ќе продолжиме во истата насока.
Во линија со зелената агенда, дали поддржувате зелени инвестиции во Западен Балкан, кои се клучните проекти во секторите за енергетска ефикасност, обновлива енергија и вода?
– ЕИБ сака да ги управува климатските активности и да го поддржи Парискиот договор и неговата амбициозна цел да ја направи Европа првиот климатски неутрален континент до 2050 година. Оваа цел ќе бара значителни инвестиции и ние веќе се обврзавме да ја зголемиме нашата поддршка и да посветиме најмалку 50 отсто од финансирањето на ЕИБ за климатски активности и еколошка одржливост до 2025 година и мобилизиравме еден трилион евра во оваа декада за овој вид проекти.
Регионот на Западен Балкан нема да биде заборавен како дел од механизмот за правична транзиција на ЕИБ, што обезбедува наша техничка и финансиска поддршка за подготовка на проектот и имплементација во согласност со највисоките социјални и еколошки стандарди на ЕУ. Разбираме дека на регионот му требаат значителни инвестиции за да се оттргне од јагленот и да транзитира кон поефикасна, сигурна и обновлива енергетска мешавина. Ова овозможува диверзификација на снабдувањето со енергија и го намалува загадувањето на воздухот, кое се влошуваше со децении. Истовремено, регионот, како и остатокот од светот, се соочува со директни последици од климатските промени, кои се одразуваат со масивни дождови, шумски пожари, поплави и суши. ЕИБ е во првите редови кога станува збор за обезбедување непосредна поддршка за овие итни случаи. Сепак, наместо да дејствуваме реактивно, треба да најдеме решенија што ќе му помогнат на регионот да се адаптира на климатските промени, да го ублажи нивното влијание и да ја зголеми отпорноста на долготрајна основа. Ние разговаравме за следните чекори со Владата на Република Северна Македонија за време на нашата посета во Скопје и ова е областа каде што нашите инвестиции ќе се насочуваат во иднина.
Добар пример на ваков вид иницијативи е Градскиот климатски финансиски фонд, имплементиран од ЕИБ, во соработка со Светска банка и GIZ. Тоа е ново партнерство што поддржува зелени, инклузивни, отпорни, креативни и конкурентни градови во земјите во развој. Негова цел е да отклучи приближно четири милијарди евра за да помогне да се трансформира климатската амбиција на градовите во финансиски подготвени проекти преку стручна техничка поддршка.
Според анализата на ЕИБ, кои се најранливите точки на македонската економија во следниот период?
– Северна Македонија треба да продолжи да го развива својот иновациски капацитет и да прави реформи што ги поддржуваат бизнис-климата и извозот, кој беше силно погоден во 2020 година со падот на побарувачката од клучните трговски партнери. Забрзувањето на процесот на вакцинација исто така може да поддржи побрзо закрепнување и целосно заживување на економската активност. Анализата на ЕИБ покажува дека повеќе од една третина од фирмите во регионот привремено затворија, а околу две третини од нив доживеаја намалена ликвидност или достапност на проток на готовина поради пандемијата. Понатамошната финансиска поддршка за малите бизниси ќе биде суштинска за бизнисот и задржувањето на работните места, особено во туризмот, кетерингот и производствените сектори, како од Владата така и од меѓународните финансиски институции. Истовремено, компаниите треба да се приспособат и трансформираат за да ги усогласат своите практики кон зелени и дигитални цели, а ЕИБ ќе почне да финансира проекти во овие области во Северна Македонија.
Другата област е високата ранливост на климатските промени и треба да се усвои конкретна стратегија која ќе обезбеди повисока отпорност. Дигитализацијата треба да ја придружува зелената транзиција, создавајќи стабилни услови за генерација на иновации, практики на енергетска ефикасност и нови работни места. Повисоко ниво на политичка стабилност, раководење и имплементација на реформите кон ЕУ ќе го поттикне овој процес и ќе привлече странски инвестиции.
Што покажуваат резултатите од анализата направена од вашиот економски оддел во Извештајот за банките за Западен Балкан на ЕИБ за време на 2020 година, колку влијаеше пандемијата врз банкарскиот сектор и кои се трендовите за нашата држава?
– Анкетата на ЕИБ за кредитната активност на банките за Централна, Источна и Југоисточна Европа (ЦИЈИЕ) потврди дека банкарскиот сектор беше сериозно погоден од пандемијата. Банките во повеќето држави од Западен Балкан пријавија намалена побарувачка на кредити и затегнати услови за снабдување со кредити помеѓу март и септември 2020 година, и покрај кредитните мораториуми и мерките за поддршка на гаранции на кредити имплементирани во сите држави за одржување на ликвидноста. Спротивно на просекот во ЦИЈИЕ, побарувачката за кредити во Северна Македонија се згусна повторно во изминатите шест месеци, додека затегнувањето на кредитните стандарди беше целосно во линија со регионот. Стапките на одобрување кредити останаа доста непроменети. Банките користеа мерки од политиките, но сѐ уште сигнализираа зголемување во нефункционални кредити. Квалитетот на апликациите за кредит исто така се влоши. Гледајќи напред, банките во регионот очекуваат значително да се зголеми побарувачката за кредити. Условите за снабдување со кредити се затегнаа во изминатите шест месеци, слично како и во регионот на ЦИЈИЕ и, за разлика од регионот, се очекува да се затегнуваат и понатаму во следните шест месеци. Пристапот до финансирање се подобри за време на изминатите шест месеци, како и пристапот до мали и корпоративни депозити. Беа донесени повеќе мерки за ублажување на притисокот врз банките како одговор на пандемијата. Банките одговорија на тие мерки и ги забрзаа нивните процеси на дигитализација.
Разгледуваме нови начини за поддршка на трансформацијата и отпорноста на приватниот сектор
Малите и средните претпријатија се најпогодени од пандемијата, каква помош ќе се обезбеди за нив за да закрепнат побрзо?
– ЕИБ ќе продолжи да ги поддржува малите и средните компании со овозможување пристап до поволни кредитни линии со ниски каматни стапки и продолжени рокови на достасување. Таков е случајот со неодамна потпишаното финансирање од 100 милиони евра со Развојниот фонд на Северна Македонија, кои ќе бидат достапни преку комерцијалните банки за компании што работат во повеќе приоритетни сектори.
Заедно со нашиот долгогодишен партнер РБСМ, разгледуваме нови начини за поддршка на трансформацијата и отпорноста на приватниот сектор, особено за зелени и дигитални проекти. Исто така дискутираме за поддршка на ЕИБ во привлекување и искористување приватни инвестиции во државата. Работиме на воспоставување и финансирање нови финансиски инструменти во корист на приватниот сектор.
