Автор: Д-р Ирена Скендероска Митреска, невролог
Како невролог, често им го поставувам истото прашање на моите пациенти: „Како спиете?“. Не прашувам од љубопитност, туку затоа што квалитетот на сонот, нивото на стрес и секојдневната рутина се трите столба врз кои почива здравјето на мозокот. Мозокот е исклучително сложен орган, но истовремено и чувствителен – тој не сака хаос, туку предвидливост, рамнотежа и одмор.
Мозокот – централна командна станица
Мозокот контролира сè: движење, говор, меморија, емоции, концентрација, сон, па дури и начинот на кој телото реагира на стрес. Иако тежи околу 2% од телесната маса, троши приближно 20% од вкупната енергија. Ова значи дека мозокот е постојано активен и има високи потреби за кислород, хранливи материи и одмор.
Кога тие потреби не се задоволени, симптомите често се суптилни, но упорни: замор, главоболка, раздразливост, намалена концентрација, заборавност или чувство на „ментална магла“.
Стресот – тивок непријател на нервниот систем
Акутниот стрес е природна и корисна реакција. Проблемот настанува кога стресот станува хроничен. Долготрајната изложеност на стресни ситуации го држи мозокот во состојба на постојана подготвеност, што со тек на време води до исцрпување на нервниот систем.
Кај хроничен стрес често се јавуваат: напнатост во вратот и рамениците, чести главоболки,
нарушувања на сонот, анксиозност и пад на концентрацијата.
Од невролошки аспект, хроничниот стрес влијае врз балансот на невротрансмитерите – хемиските „гласници“ на мозокот, што може да ја наруши и емоционалната и когнитивната стабилност.
Зошто сонот е неопходен за мозокот?
Сонот не е пасивна состојба. Напротив, за време на сонот мозокот е исклучително активен. Тогаш се случуваат процеси како: консолидирање на меморијата, обработка на емоциите, „чистење“ на отпадните продукти од мозочните клетки.
Недостатокот на сон не се манифестира само со поспаност. Тој може да доведе до: намалена концентрација и внимание, побавни реакции, зголемена раздразливост, влошување на главоболки и мигрена.
Од клиничка пракса, честопати гледаме дека подобрувањето на сонот само по себе носи значително олеснување на симптомите.
Рутината како сојузник на мозокот
Мозокот сака рутина. Редовното време за спиење, оброци и физичка активност му дава чувство на сигурност и стабилност. Кога секој ден е хаотичен и непредвидлив, мозокот троши повеќе енергија за адаптација, оставајќи помалку ресурси за фокус, меморија и емоционална рамнотежа.
Дури и едноставни навики, како утринска прошетка или вечерен ритуал за смирување, можат значително да го намалат оптоварувањето на нервниот систем.
Исхрана и мозочна функција
Иако мозокот е заштитен со т.н. крвно-мозочна бариера, тој е исклучително чувствителен на нутритивни дефицити. Недостатокот на витамини од Б-комплексот, магнезиум или омега-3 масни киселини може да се одрази преку замор, нервоза и нарушена концентрација.
Здрава, балансирана исхрана не е луксуз, туку основа за нормално функционирање на нервниот систем.
Кога да се побара совет од невролог?
Важно е да се нагласи дека не секој симптом значи сериозна болест. Сепак, упорни или влошувачки симптоми како чести главоболки, вртоглавици, трнење, слабост или значајни промени во спиењето и расположението не треба да се игнорираат.
Навремената консултација често спречува продлабочување на проблемот и носи побрзо олеснување.
Мозокот не бара многу – но бара редовност. Малку мир, доволно сон, помалку стрес и повеќе грижа за себе. Како невролог, можам да кажам дека најдобрите резултати ги гледаме кај оние пациенти кои навреме ќе го слушнат сигналот на своето тело и ќе му дадат приоритет на сопственото ментално и невролошко здравје.
