Повеќеслојноста на македонскиот суверенизам (5)
- Темелниот принцип на меѓународното право дека секоја држава има врховна власт на својата територија и е ослободена од мешање во внатрешните работи (како што е признаено во принципот на суверена еднаквост на Повелбата на ОН) ја претставува основата на политиката за националната безбедност на секоја држава. Принципот на безбедносниот суверенитет, односно на суверената грижа за својата безбедност без надворешни влијанија, е во различна форма изразен во голем број од приближно 200-те национални устави во светот, бидејќи националната безбедност е основна, клучна функција на секоја држава
- Во нашите новинарски анализи се потврдува клучната улога на националната безбедност во обезбедувањето и зајакнувањето на националниот суверенитет: Националните држави се стремат да одржат рамнотежа помеѓу безбедносните, економските и социокултурните аспекти на безбедноста за да ги минимизираат потенцијалните закани и да ја зачуваат независноста!
Во современиот свет, досега карактеризиран со „глобализација и брз развој на информатичките технологии“, прашањата за националната безбедност и државниот суверенитет стануваат особено релевантни. Овие аспекти се меѓусебно поврзани и бараат интегриран пристап за да се обезбедат политичка независност, економска стабилност и зачувување на културната и секоја друга уникатност на државите.
Меѓутоа, во актуелниов тренд на постглобализам и зајакнувањето на принципите на суверенизмот во сите негови облици, низ анализите и дискусиите во нашата редакција, констатиравме дека токму трендот на зајакнувањето на суверенизмот како идеологија, како доктрина што поддржува стекнување и зачувување политичка и секаква друга независност на една нација, ни овозможува подлабоко разбирање на односот помеѓу суверенитетот и националната безбедност, што е предмет на нашиот денешен осврт и анализа.
Суверенизмот како феномен што добива на важност и вредност, сега ни овозможува поширока перспектива за новинарско истражување и разновидност на пристапите кон оваа тема.
Денес, во продолжение, се осврнуваме кон односот помеѓу концептите за национална безбедност и суверенитетот низ призмата на теоретските (компаративни) приоди, како и низ практичните пристапи. Со компаративните опсервации (во вториот текст) ги идентификуваме сличностите, разликите и кореспонденцијата со реалноста, како и опсервација на националната безбедност во контекст на политичкиот систем, земајќи ги предвид и меѓународните и внатрешните фактори.
Но, во секој случај, за воведна напомена вреди да се нагласи дека со нашите анализи се потврдува клучната улога на националната безбедност во обезбедувањето и зајакнувањето на националниот суверенитет: Националните држави се стремат да одржат рамнотежа помеѓу безбедносните, економските и социокултурните аспекти на безбедноста за да ги минимизираат потенцијалните закани и да ја зачуваат независноста!
Државата суверено се грижи за својата безбедност, без надворешни влијанија. Тоа е инхерентен, вроден аспект на општиот концепт на државен суверенитет!
Според меѓународното право, „принципот дека државата суверено се грижи за својата безбедност без надворешни влијанија е инхерентен, вроден аспект на општиот концепт на државен суверенитет!“
Затоа, уставите на многу држави имплицитно го вградуваат овој принцип преку одредби поврзани со националниот суверенитет, територијалниот интегритет и овластувањата и должностите на владата да обезбеди национална одбрана. Темелниот принцип на меѓународното право дека секоја држава има врховна власт на својата територија и е ослободена од мешање во внатрешните работи (како што е признаено во принципот на суверена еднаквост на Повелбата на ОН) ја претставува основата на политиката за националната безбедност на секоја држава. Принципот на безбедносниот суверенитет, односно на суверената грижа за својата безбедност без надворешни влијанија, е во различна форма изразен во голем број од приближно 200-те национални устави во светот, бидејќи националната безбедност е основна, клучна функција на секоја држава.
Сево ова што го кажавме претходно се однесува и на Уставот на Македонија. Во него се наведени и следниве експлицитни одредби, кои ја засегаат нејзината внатрешна и надворешна безбедност како држава: членот 3: „Територијата на Република Северна Македонија е неделива и неотуѓива. Постојната граница на Република Северна Македонија е неповредлива.“; членот 86: „Претседателот на Републиката е претседател на Советот за безбедност на Република Северна Македонија…. Советот ги разгледува прашањата сврзани со безбедноста и одбраната на Републиката и им дава предлози на Собранието и Владата.“; членот 122: „Вооружените сили на Република Северна Македонија го штитат територијалниот интегритет и независноста на Републиката.“
Неколку размислувања и забелешки на адреса на националната безбедност и суверенитетот
Македонскиот устав (треба да) содржи уставна структура, која ќе биде способна постојано да одговара на безбедносните предизвици на македонската држава и нација. Велиме нација, мислејќи не само на Македонците туку на сите граѓани на Македонија. Добро е размислувања за еден интегрален пристап за надворешната и внатрешната безбедност да влезат во своевиден македонски геостратегиски план како да им се одолее на интензивните притисоци, кои се закани за постоењето на македонскиот народ и држава односно севкупниот суверенитет. Притоа стратегијата за национална безбедност, вградена во тој геостратегиски план, да се покаже како цврста, нешто слично, принципиелно, како во случајот со американскиот устав. Според соговорници, експерти од областа на безбедноста и суверенитетот по тој основ, постојат решенија за зацврстување на македонскиот безбедносен суверенитет што ќе овозможи заштита на македонскиот суверенитет и државно-национални интереси, но и напредок, а не застој на Македонија, како што ѝ се случува сега, намерно блокирана, за да не може да ги оствари своите цели за евроинтеграција.
Внатрешната безбедност како предизвик
Уште еден важен аспект, овој пат поглед кон внатрешната безбедност, кој треба да се има предвид во интегралниот пристап/план за безбедносниот суверенитет. Во иднина ќе треба да се обрне многу посилно внимание на принципот на неделивоста на државната територија, но и опасноста од прекумерната децентрализација на државата (де факто, не де јуре), зашто територијалниот интегритет и унитарноста се дел од најважните столбови на внатрешната безбедност на македонската држава. Во широката уставноправна академска расправа од поодамна експертите оперираат со изразот „лизгава падина“. Така, на пример, во својата научна студија со индикативен наслов „Дали е децентрализацијата ‘лепак’ или ‘растворач’ за националното единство?“, д-р Ричард Бирд, д-р Франсоа Вајанкур и м-р Едисон Рој, тројца универзитетски професори и експерти за економија, децентрализација и јавна политика од универзитети во Канада, многу прецизно предупредуваат кои опасности им се закануваат на територијалната целовитост и на суверенитетот на секоја држава што си дозволува да стане предмет на меѓународни експерименти со неа, прифаќајќи да спроведува бесконечно долга децентрализација.
„Во изненадувачки голем број земји, автономистичките и сецесионистичките движења со различна сила и карактер остануваат активни. Прекумерната децентрализација може да биде првиот чекор што ќе ја доведе една држава до ‘лизгавата падина’, а потоа и кон отцепување на односниот регион, односно до негово заминување од државната територијална структура. Затоа е потребно да се спроведува само оптимална децентрализација“, нагласуваат тројцата експерти во студијата.
Со Рамковниот договор Македонија постојано е под некаква обврска да спроведува сѐ повеќе и повеќе децентрализација во полза на општините, особено на некои „привилегирани локални единици на самоуправа“, а тоа претставува сѐ поголемо развластување и нејзино слабеење како унитарна држава. Значи, за да не ѝ се случи прекумерната децентрализација да ја однесе на „лизгава падина“. Зашто, македонската држава еднаш веќе беше туркана накај „лизгава падина“, кога во 1992 година беше одржан референдумот за политичко-територијална автономија на Албанците.
Аспектот на безбедносниот суверенитет низ кус компаративен приод на уставите на некои држави во светот
- Принципот на безбедносниот суверенитет, односно на суверената грижа за својата безбедност без надворешни влијанија, е во различна форма изразен во голем број од приближно 200-те национални устави во светот, бидејќи националната безбедност е основна, клучна функција на секоја држава
Во продолжение посочуваме на покарактеристични и конкретни примери на други земји во светот со многу посилна уставна нагласка на суверенитетот и националната безбедност во споредба со македонскиот случај, да послужи како основ за теоретска дебата за зајакнување на повеќеслојниот суверенитет, со алатки на националната безбедност, вградени во највисоките правно-политички акти на државите.
Уставот на САД содржи „клаузула за државна самоодбрана“ (членот I, дел 10), која пропишува дека државата ќе се брани, кога е „нападната или е во таква непосредна опасност што не дозволува одложување“, со што САД ја нагласуваат својата суверена моќ за самоодбрана, поврзана со јавната безбедност. Десеттиот амандман на американскиот устав ги дефинира овластувањата поврзани со безбедноста како инхерентни, природни државни овластувања.
Обрнуваме посебно внимание на американскиот устав, затоа што тоа е највисок правно-политички акт на единствената во овој момент светска суперсила, која е и стратегиски сојузник на нашата држава. Од американскиот устав извираат суштински важни искуства и лекции, кои треба да се земат предвид при идната можна и потребна наша анализа по овој основ.
Д-р Кајл Л. Грин, експерт за уставно право од Правниот факултет „Колумбија“ од Универзитетот во Масачусетс, САД, во својата научна студија „Правила за националната безбедност – американски устав за право и војна“ од 2021 година, пишува: „Основачите на Америка развија уставна структура способна постојано да ја преобликува – во рамките на параметрите – поделбата на моќта за национална безбедност на владата, за да одговара на безбедносните предизвици на нацијата. Геостратегискиот план на основачите се соочи со интензивни притисоци во текот на првите децении од постоењето на нацијата, но основните претпоставки на нивната стратегија за национална безбедност – и клучните елементи на соодветниот правен поредок утврден со Уставот – се покажаа како цврсти“.
Грин дополнува: „Како што децениите се претвораа во векови, заканите за домашната безбедност на американскиот народ стануваа сè поразновидни и покатастрофални. Во исто време, националните интереси на Америка станаа сè поглобални и посложени. Ќе беше невозможно да се одговори на овие суштински предизвици за американската национална безбедност со уставен поредок, воспоставен во 1787 година, но сепак стратегијата и законот на нацијата се карактеризираа со раст, а не со застој.“
Франција: Уставот ја дефинира државата како „една и неделива“ и го нагласува крајниот авторитет на централната влада врз сите државни прашања, вклучувајќи ја и безбедноста.
Кина: Уставот ја дефинира како унитарна држава и пропишува дека централната влада задржува строга контрола врз националната безбедност и сите други прашања.
Јужна Африка: Уставот ја прогласува оваа земја како „една, суверена држава“ (членот 1). Јужноафриканскиот устав го зачувува безбедносниот суверенитет со воспоставување на својата супремација и воспоставување единствена, демократски контролирана воена и полициска сила, со прецизно наведување на нивните одговорности. Поглавје 11 од Уставот на оваа држава налага безбедносните служби да работат според законот, да ѝ служат на волјата на народот и да не се користат за партиски политички интереси.
Литванија: Уставот и неговиот придружен Закон за основите на националната безбедност воспоставуваат правна основа за националната безбедност, нагласувајќи ги независноста, суверенитетот на нацијата (членот 3) и обврската на владата да ја обезбеди државната безбедност и да ја заштити територијалната неповредливост (членот 94).
Посебно се задржуваме и на уставот на Литванија, затоа што и од него произлегуваат можни решенија за подобрување на пристапот кон македонскиот безбедносен суверенитет. Имено, литванскиот парламент во 2021 година ги усвои промените во Националната стратегија за безбедност, заснована врз Уставот на Литванија, и притоа посочуваме само на два члена од таа дополнета безбедносна стратегија: „(3). Република Литванија ја гледа својата национална безбедност како развој и зајакнување на државноста и демократијата преку заеднички напори на државата Литванија и нејзините граѓани, осигурување на безбедно постоење на нацијата и внатрешната и надворешната безбедност на државата, одвраќање на секој можен напаѓач, одбрана на независноста на Република Литванија, интегритетот на нејзината територија и нејзиниот уставен поредок.; (4.) Политиката за национална безбедност на Република Литванија е отворена, транспарентна и неконфронтативна, почитувајќи ги и бранејќи ги декларираните вредности и националните интереси на земјата. Република Литванија не смета ниту една држава за свој непријател и придонесува за меѓународниот мир и сеопфатната безбедност врз основа на промоција на слободата и демократијата, заштитата на човековите права и слободи, приматот на меѓународното право и мултилатералната соработка“.
Свето Тоевски
