Анализа на причините за зголемување на вредноста на златото и за можните идни трендови
- Златото традиционално се смета за безбедно засолниште во нестабилни времиња. Златото стана барометар за глобалната неизвесност, а кога неговата вредност расте, тоа обично значи дека светот е во период на економска неизвесност, што значи дека „колку е поскапо златото, толку е помала сигурноста“
Цената на златото достигна нов рекорден максимум од 4.375 долари за унца (31,103 грама) на 17 октомври, бидејќи неизвесноста на финансиските пазари ги тера инвеститорите да бараат побезбедни засолништа за својот капитал. Инвеститорите се собираат во ова „безбедно засолниште“ за да се заштитат од глобалната економска и политичка неизвесност. Ова го направи златото една од најдобро остварените инвестиции во 2025 година, надминувајќи ги дури и глобалните берзи и биткоинот, додека американскиот долар и нафтата паднаа во вредноста. Златото традиционално се смета за безбедно засолниште во нестабилни времиња. Вредноста на среброто исто така порасна во согласност со растот на златото, надминувајќи го повеќедеценискиот максимум и доаѓајќи многу блиску до својот највисок рекорд од 49,51 долари. Златото стана барометар за глобалната неизвесност, а кога неговата вредност расте, тоа обично значи дека светот е во период на економска неизвесност, што значи дека „колку е поскапо златото, толку е помала сигурноста“.
Глобалната економија се соочува со повеќекратни пречки, вклучувајќи ги американските царини, растечките дефицити, инфлацијата, преминот кон вештачка интелигенција и геополитичките тензии како што е ремилитаризацијата, што ги поттикнува инвеститорите да се свртат кон златото за да го намалат ризикот. Скапоцениот метал, исто така, порасна во вредност бидејќи трговците бараат побезбедни средства во услови на обновени трговски тензии меѓу САД и Кина и други економски неизвесности, како и знаци за понатамошно намалување на каматните стапки во САД. Неодамнешните изјави на претседателот на Федералните резерви на САД, Џером Пауел, во кои се истакнуваат знаците за слабеење на пазарот на трудот, ги наведоа инвеститорите речиси сигурно да го земат предвид намалувањето на каматната стапка од 25 процентни поени во октомври, а уште едно намалување од 25 процентни поени е веројатно во декември.
Пазарот на злато доживува еден од најдраматичните растови во модерната историја. Цената порасна за околу 65 проценти само оваа година, повеќе од двојно во однос на цената во 2023 година, кога се тргуваше под 2.000 долари за унца. Во 2024 година, цената скокна за 27 проценти, а во октомври 2025 година, таа проби психолошка и историска бариера, достигнувајќи повеќе од 4.000 долари за унца, откако достигна рекордни 3.000 долари во март. Овој брз пораст на цената на златото, според аналитичарите на „Џеј пи Морган“, е длабоко вкоренет во фундаменталните промени во глобалната економија и геополитиката.
Инвеститорите не им веруваат особено на редовните парични текови и бараат алтернативи. Не е случајно што, заедно со златото, криптовалутата биткоин исто така достигна рекордно високо ниво, чија вредност се должи исклучиво на побарувачката за неа кај оние што сакаат да ја имаат. Златото има и своја слаба страна, бидејќи тоа не се пари што можете да ги користите за да купите нешто веднаш, не плаќа камата, туку остварува профит само кога неговата цена се зголемува.
Секоја година, околу 3.600 тони злато се ископуваат и доаѓаат на пазарот, а само помалку од десет проценти, околу 330 тони, се „трошат“ во индустријата. Најголемиот дел, околу 2.300 тони годишно, се претвора во накит, а вкупното количество злато во светот расте за околу 1,5 процент годишно.
Рекордот од над 4.000 долари за унца беше постигнат и поради моментно слабиот долар. Со оглед на тоа што златото се тргува и во американската валута, ова значи дека купувачите со други валути сега го купуваат како добра можност. Инвеститорите сè повеќе го сметаат златото за побезбеден облог од американскиот долар, кој долго време се сметаше за глобален резервен имот. Доларот ослабе во однос на сите главни валути оваа година, по неизвесноста околу зголемувањето на царините од страна на американскиот претседател Доналд Трамп.
Денес, оние што сакаат златен накит не се всушност главниот двигател на неговата цена. Особено оваа година, централните банки исто така беа вклучени во купувањето од повеќе причини. Прво, затоа што резервите на злато се стратешка одлука на една земја да биде понезависна, особено во однос на американскиот долар. Ова е главната причина зошто Кина ги зголемува своите резерви на злато, а потоа има и други земји под санкции, од Иран до Русија, кои сакаат да ги стабилизираат своите фискални системи. Дали златото ќе продолжи да поскапува? Откако цената порасна минатата година поради стравот на Американците од царини, оваа пролет и кога стана јасно дека најавите на американскиот претседател не треба да се сфаќаат премногу сериозно кога станува збор за царини, цената на златото се стабилизираше донекаде, но не падна, па може да се претпостави дека ќе продолжи да расте.
Се предвидува дека централните банки ќе купат повеќе од илјада тони злато трета година по ред, со нето-купувања од околу 900 тони што се очекуваат само во 2025 година. Овој тренд одразува забрзана стратегија за диверзификација на резервите и оддалечување од американскиот долар, чиј удел во глобалните резерви падна под 56 отсто. Во свет на непредвидливи геополитички сојузи и економска неизвесност, златото повторно се покажа како врвно „сидро на стабилноста“. Кина, Индија, Турција и Полска ја предводат оваа „тивка револуција“, систематски зголемувајќи ги своите резерви на злато и со тоа создавајќи солидна основа за понатамошен раст на цените, независно од краткорочните флуктуации на пазарот.
Неодамнешното истражување на Банката на Америка покажа дека 43 проценти од менаџерите на фондови го сметаат обложувањето на растот на цените на златото за најпопуларна трговија во светот, пред инвестирањето во седумте „величествени“ американски технолошки гиганти („Алфабет“, „Амазон“, „Епл“, „Мета“, „Мајкрософт“, „Енвидија“ и „Тесла“).
Најголемите финансиски институции во светот речиси едногласно предвидуваат континуиран раст на цената на златото. Аналитичарите на „Џеј пи Морган“ предвидуваат дека просечната цена ќе достигне 3.490 евра до крајот на 2025 година, со цел од 3.800 евра до средината на 2026 година. „Голдман Сакс“ е уште пооптимистичен, зголемувајќи ја својата прогноза за крајот на 2026 година на дури 4.655 евра за унца, повлекувајќи паралели со златната треска од 1970-тите, кога фискалните проблеми и политичката неизвесност ги принудија инвеститорите да бараат безбедност надвор од традиционалниот финансиски систем. Некои аналитичари одат чекор понатаму, предвидувајќи влез во сосема нова ценовна парадигма. На пример, тие предвидуваат дека златото би можело да вреди 5.430 евра до почетокот на 2027 година, па дури и да надмине неверојатни 9.800 евра до крајот на 2031 година. Ваквите сценарија се базираат на претпоставката дека постојаните инфлаторни притисоци, континуираното олабавување на монетарната политика и континуираната геополитичка нестабилност ќе го одржат златото во центарот на вниманието како клучен актив на безбедно засолниште.
Малопродажните инвеститори сè повеќе го препознаваат златото како оптимална заштита од единствената комбинација на ризици со кои се соочуваат пазарите, вклучувајќи стагфлација, рецесија и девалвација на валутата. Со оглед на тоа што пазарот на злато е релативно мал во споредба со пазарите на акции или обврзници, дури и скромно зголемување на малопродажната побарувачка може да предизвика брзи и значајни движења на цените, дополнително засилувајќи го потенцијалот за овој раст.
И покрај преовладувачкиот оптимизам, важно е да се биде свесен за потенцијалните ризици што би можеле да го запрат или да го свртат овој тренд на раст на златото. Главната „закана“ доаѓа од Федералните резерви на САД, бидејќи ако инфлацијата се покаже како потврдоглава од очекуваното и американската економија остане поотпорна, централната банка на САД би можела да заземе построг став и да ги одложи или да го ограничи намалувањата на каматните стапки. Таквото сценарио, придружено со зајакнување на американскиот долар, би ја намалило привлечноста на златото како некаматоносна актива. Во ова сценарио, некои аналитичари предупредуваат дека цената би можела да доживее значителна корекција и да падне на околу 2.400 евра за унца. Сепак, моментниот пазарен момент и длабоките структурни двигатели на побарувачката сугерираат дека патот за понатамошен раст на цената на благородниот метал е отворен.
Последиците од скокот на цената на златото се чувствуваат и во Србија, преку промените на пазарот на накит и инвестициско злато. Првата и највидлива последица е зголемувањето на цената на златниот накит. Во последните неколку месеци, златарите во Србија ги приспособуваа цените речиси секоја недела, па сега е до 30 проценти поскапо од минатата година. Истото важи и за купувањето, каде што еден грам инвестициско злато вреди повеќе од 120 евра, што е рекорд за домашниот пазар. За оние што чуваат стари златни парчиња, ова е добро време за продажба, но во исто време тоа се и лоши вести за оние што планираат да купат. Бидејќи каматните стапки за штедење во динари и евра сè уште се ниски, многу граѓани размислуваат да ги конвертираат своите заштеди во злато. Во последните неколку месеци, продажбата на инвестициски прачки и дукати е зголемена, особено оние што тежат помалку од пет и 10 грама. Банките и овластените дилери забележуваат пораст на интересот бидејќи луѓето се обидуваат да ги заштитат своите пари од инфлација и флуктуации на девизниот курс. Инвестирањето во злато повеќе не е резервирано за богатите; дури и скромни суми од неколку стотици евра можат да се инвестираат во мали инготи, кои лесно се продаваат или чуваат.
Дејан Јововиќ
Авторот е економист и научен советник
