АНАЛИЗА: ЗОШТО НЕКОИ ЗЕМЈИ ЧЛЕНКИ СЕ СТРЕМАТ ДА ЈА ОГРАНИЧАТ ТОЛКУВАЧКАТА МОЌ НА ЕВРОПСКИОТ СУД ЗА ЧОВЕКОВИ ПРАВА?
- Во отворено писмо од 22 мај 2025 година, девет земји членки на Советот на Европа повикаа на „испитување на начинот на кој Европскиот суд за човекови права го развил толкувањето на Европската конвенција за човекови права“ и, во име на својот суверенитет, го критикуваат „екстензивното“ толкување на пресудите на ЕСЧП, кое би ги спречило да ги остварат своите прерогативи во прашањата за миграциската политика. Затоа, тие се повикаа на својот „демократски мандат да започнат нов отворен разговор за толкувањето на конвенцијата…“
Политичките последици од отвореното писмо се разликуваат. Шефовите на владите, авторите на писмото, се надеваат од една страна дека ќе имаат корист од поддршката на дел од јавното мислење, кое е веќе со одредени резерви и задршки кон имиграцијата, а од друга страна повторно ќе влијаат врз јуриспруденцијата на Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП) во прашањата за имиграција. Од стапувањето во сила на протоколот број 15, ЕСЧП не е нечувствителен на овој тренд. Сепак, не е сигурно дека може да оди понатаму без да ги поткопа темелите на конвенцијата и да ја негира мисијата за заштита и развој на човековите права и основните слободи што на судот му ја довериле самите држави. Не е незначително што одредени држави, вклучително и Франција, кои понекогаш одбиваа да ги спроведат пресудите и привремените мерки на ЕСЧП, не го потпишаа отвореното писмо. Може да се поздрави тоа што генералниот секретар на Советот на Европа го осуди отвореното писмо, барем во неговиот метод. Овие елементи укажуваат дека „нова ревизија на конвенцијата, со цел дополнително да се намали толкувачката моќ на ЕСЧП, не е на дневен ред“, односно, „има мали шанси да успее“.
Зошто и постарите демократии застануваат зад вакви предлози
Текстот е дел од фундаментално движење во Европа и светот: трансформацијата на прашањето за миграцијата во бојно поле помеѓу суверенизмот, кој сега се изразува низ целиот политички спектар, и националните и меѓународните судски институции. Дискурсот е политички по природа, изразот сè уште е нејасен, а каков било конкретен предлог за реформа сè уште отсуствува.
– Италијанско-данската иницијатива произлегува од желбата да се усогласи заштитата на правата со државниот суверенитет – објасни за „Л’монд“ Карло Фиданца, шеф на делегацијата во Европскиот парламент за Браќа на Италија, партијата на премиерката Џорџа Мелони.
– Во многу случаи, судиите на ЕСЧП ги спречуваат националните влади целосно да ги остварат своите прерогативи; ова е нерамнотежа што мора итно да се коригира – тврди италијанскиот европратеник, авторитет за меѓународни прашања во рамките на неговата партија. На нишанот е членот 3 од Европската конвенција за човекови права, кој забранува тортура и нечовечко или понижувачко постапување, толкуван, според избраниот претставник, „многу широко“ за да се суспендираат мерките за депортација.
На тапет италијанското „произволно притворање“ за време на трансферот на судански државјани
Од италијанска страна, особено се повикува на толкувањето дадено од ЕСЧП во пресудите од 2023 година. „А.Е. и други против Италија“, во кои Рим беше осуден за произволно притворање за време на трансферот на судански државјани; „Ј.А. и други против Италија“, што го изедначува престојот на мигрантите во притворниот центар на островот Лампедуза со незаконско лишување од слобода, без да се земе предвид „итниот контекст“, според Фиданца. Европратеникот, исто така, ја осудува пресудата „Хирси Џамаа и други против Италија“, со која Рим во 2012 година беше осуден за враќање на сомалиски и еритрејски мигранти пресретнати на море во Либија.
– Оваа судска пракса одразува тенденција да се трансформираат нормите дизајнирани да спречат злоупотреба во ограничувања што го попречуваат дејствувањето на државата – осуди избраниот функционер.
Од своја страна, данската влада официјално се пожали на „тесната рамка за лишување на криминалните странци од нивното данско државјанство и ограничените можности за протерување криминалци“. На 1 април, скандинавското кралство назначи „амбасадор на конвенцијата“ задолжен за анализа на „празнините“ во меѓународните договори и нивното спроведување. Ограничувањата наметнати од почитувањето на меѓународните конвенции долго време се тема на дискусија во оваа земја, која усвои еден од најрестриктивните закони за миграција. Мадс Брајд Андерсен, професор по право на Универзитетот во Копенхаген, кој е активен во дебатата, го гледа ова како резултат на „растечката фрустрација, бидејќи данските законодавци се ограничени во нивната слобода да донесуваат закони во врска со странците“.
Правниот експерт дури предлага Данска да се повлече од конвенцијата, пред повторно да ја ратификува, со резерви за членовите 3 и 7, кои се однесуваат на правото на приватност.
– Во 1953 година, кога ја ратификувавме конвенцијата, беше јасно дека никој не можеше да замисли дека овој текст, фокусиран на злосторствата на тоталитарните режими, ќе нè спречи да ја водиме нашата сопствена имиграциска политика – вели тој, надевајќи се дека отвореното писмо од мај ќе биде доволно за да се донесат промени.
И Австрија ѝ се приклучи на италијанско-данската иницијатива
Австрија, една од европските земји што прими најмногу баратели на азил по жител во последните десет години, веднаш ѝ се приклучи на италијанско-данската иницијатива, со оглед на променливата политичка клима таму. Коалицијата на т.н. проевропски партии, на власт од парламентарните избори во септември минатата година, која има намера да се справи со влијанието на конзервативната десница, беше водечка со 29 отсто од гласовите.
Виенската влада се потпира особено на аргументите на деканот на Правниот факултет на Универзитетот во Инсбрук и специјалист за европско право, Валтер Обвексер, познат во Австрија по своите критики кон Судот на правдата на Европската унија (СПЕУ).
– Европскиот суд за човекови права ја толкуваше конвенцијата на еволутивен начин, но не ги зеде предвид новите предизвици – смета тој, критикувајќи го особено толкувањето на членот 3, кој редовно служи како основа за ЕСЧП да одбие протерување осудени криминалци во нивните земји на потекло кога тие земји се управувани од авторитарни влади. Т.Г.
Тони Гламчевски, наш постојан дописник од Франција
продолжува
