Во неколку продолженија, авторот на фељтонот Бруно Рукавина, аналитичар од Хрватска, низ исклучително интересен дискурс за односите меѓу Западот (од една страна засебните западни држави, вклучувајќи ги и евроатлантските институции ЕУ и НАТО) и Русија (од друга страна), анализира зошто тие односи се „исклучително затруени“ и со „ниско ниво на меѓусебна доверба“. Анализата/фељтонот се состои од три дела:
1. Што значи всушност да се има доверба во меѓународните односи
2. Поглед на меѓународните односи од западни позиции
3. Поглед на меѓународните односи од руски позиции
Денеска го објавуваме третото продолжение
Потеклото на руската недоверба датира од 1990-тите, кога СССР и Варшавскиот пакт, кои беа координирани со Западот (САД), се распаднаа. Според анонимни дипломатски извори, години по распадот на СССР, за време на приватна средба со Михаил Горбачов, дипломатите искрено го прашале на маргините на средбата зошто СССР се распадна, на што Горбачов одговорил: „Не знам“. Сепак, дејствувањето од незнаење има исти последици како дејствувањето од знаење. Клучниот проблем за кој многу луѓе денес не зборуваат кога СССР се распадна не беше НАТО, туку Германија. Имено, од обединувањето на Германија во 1871 година под Ото фон Бизмарк, целата историја на Европа се фокусираше на прашањето за Германија и нејзината улога во Европа: Првата светска војна и кризите што доведоа до неа, меѓувоениот период и Втората светска војна, Студената војна – Германија беше во центарот на сè. Слично на тоа, кога биполарноста заврши во 1989/1990 година, клучното прашање беше: Што е со Германија – да се дозволи нејзино обединување или не? Ова беше главната тема на преговорите, при што СССР дозволи обединување на Германија само 45 години по Втората светска војна што ја започна Германија. САД не сакаа да видат неутрална Германија, ниту под контрола на СССР, туку исклучиво под сопствена контрола, што најпосле успеаја да го остварат.
За време на преговорите во 1990 година меѓу САД и СССР, на еден од состаноците, американскиот државен секретар Џејмс Бејкер ја изговори познатата реченица: „НАТО нема да се прошири ниту еден инч на исток“ (ова не го кажа само Бејкер туку и други американски и германски функционери и политичари како Хелмут Кол и Манфред Вернер). И не можеме да негираме дека НАТО всушност не се прошири ниту еден инч (2,54 сантиметри) на исток, туку приближно 1.000 до 1.600 километри. „Со распадот на СССР, советската армија беше повлечена 1.500 километри на исток, што предизвика руските воени единици да се повлечат од линијата Магдебург-Прага кон одбранбената линија Смоленск-Курск и за првпат во историјата областа на Московскиот воен округ стана прва борбена линија на Русија“ (Рукавина, 2022: 99). Клучната грешка што ја направи Горбачов беше што не го стави претходно споменатото ветување во писмен договор или спогодба. Зошто? Една од причините е дипломатската и политичката практика на Студената војна што сè уште беше важечка во тоа време (барем според Советите). Имено, изговорениот дипломатски збор за време на Студената војна имаше исклучително политичко значење дури и без потпишан договор. Така се решаваа кризите од Студената војна, како што беше Кубанската ракетна криза („Дојче веле“, 2022). Ако дипломатската комуникација и она што дипломатите велат дека ќе се направи не се важни, тогаш зошто воопшто имаме дипломатски преговори?
Важно е да се истакнат две работи тука: Во мај 2022 година, од руска перспектива, сите маски паднаа врз ова прашање кога, во отворена дебата, Мајк Мекфол, поранешен американски дипломат во Руската Федерација од 2012 до 2014 година, призна дека „дипломатите лажат и дека ова е реалниот свет“, на што професорот Стивен Волт одговори: „Но Русите треба да им веруваат кога преговараат и кога им се ветува нешто?“
„На 15 декември 2021 година, по видеосредбата меѓу Путин и Бајден, руското Министерство за надворешни работи ги достави рускиот нацрт-договор меѓу Русија и САД за безбедносни гаранции и нацрт-договорот со НАТО за безбедносни мерки, токму за да се исправи грешката што ја направи Горбачов. Клучните делови во двата нацрта за Русија се откажувањето на НАТО од понатамошно проширување и распоредување офанзивни системи за оружје на руските граници и барањето воениот потенцијал и инфраструктурата на НАТО во Европа да се вратат на нивото од пред 1997 година“ (Рукавина, 2024: 52). Секако, Западот не сакаше да се согласи со овие договори.
Накратко, од руска перспектива, Западот ги прекрши дипломатските (усни) ветувања дадени на советското раководство за време на процесот на обединување на Германија во 1990 година. Рускиот политички дискурс нагласува дека западните лидери гарантирале дека НАТО „нема да се прошири ниту еден сантиметар на исток“, што подоцна беше доведено во прашање преку континуираните проширувања на НАТО (земјите што се приклучија на НАТО се: 1999 – Полска, Унгарија, Чешка; 2004 – Естонија, Латвија, Литванија, Словачка, Словенија, Бугарија, Романија; 2009 – Хрватска, Албанија; 2017 – Црна Гора; 2020 – Македонија; 2023 – Финска; 2024 – Шведска). Иако западните автори нагласуваат дека таква формална обврска никогаш не постоела (и не е во писмена форма), во руската политичка култура овој наратив стана фундаментална приказна за предавство, што храни длабока недоверба кон западните партнери (Хил, 2018: 45-46).
Така, во Русија, проширувањето на НАТО се толкува како директна егзистенцијална закана за националната безбедност и кршење на имплицитните ветувања за непроширување на Алијансата на исток по Студената војна, што го прави западниот безбедносен поредок перципиран како форма на геополитичко опкружување на Русија „со тактики на анаконда, насочени кон изолирање на Русија и намалување на нејзиното влијание преку поттикнување насилни меѓуетнички конфликти и обоени револуции по периметарот на нејзините граници за да се намали областа на руска контрола, а потоа постепено да се победи Руската Федерација со нејзино конечно распарчување“ (Рукавина, 2022: 99).
Резултатот е класична безбедносна дилема: одбранбените потези од едната страна (приклучување кон НАТО за заштита) изгледаат навредливи за другата (потези што НАТО ги гледа како одбранбени мерки, Москва ги толкува како навредливи), што доведува до спирала на недоверба и ескалација на несигурноста.
Автор: Бруно Рукавина
продолжува
