Иранскиот режисер, автор на тајно снимен филм, беше награден за филмот „Едноставна несреќа“. Жирито исто така додели две награди за „Тајниот агент“ од Бразилецот Клебер Мендонса, кој ја прикажува воената диктатура од 1970-тите
Џафар Панахи ја освои „златната палма“ во кан
„Би сакал да ги замолам сите Иранци, во Иран и низ целиот свет, да ги оставиме сите проблеми настрана. Најважното прашање е слободата на нашата земја. И никој да не се осмелува да ни кажува што да облечеме, што да кажеме, што да правиме. Слично на тоа, киното е општество и никој нема право да ни кажува што да кажеме и што да правиме“, рече добитникот на „златната палма“, Иранецот Џафар Панахи, за неговиот филм „Едноставна несреќа“, што несомнено беше најсилната и најискрена изјава на церемонијата на затворањето на 78-то издание на Канскиот филмски фестивал во саботата.
Неколкупати затворен во својата земја, со забрана за снимање дваесет години и за напуштање на земјата четиринаесет години, овој голем режисер, ученик и наследник на Абас Кјаростами, е автор на исклучителен опус на филмови, делумно тајно снимани. Неговиот нов филм ја прикажува конфронтацијата меѓу поранешните политички затвореници што случајно се среќаваат со својот мачител, како и моралната дилема што ја создава оваа ситуација. Дури и повеќе од претходните, ова дело е фронтален напад против репресијата што дополнително се зацврсти во Иран од раѓањето на движењето „Жени, живот, слобода“ во 2022 година.
Оваа „златна палма“, покрај успехот на филмот, сведочи за многу политичката ориентација на наградната листа на ова издание на фестивалот, на која беа двапати наградени „Тајниот агент“ на бразилскиот Клебер Мендонса Фиљо (награда за најдобар глумец за одличниот Валтер Моура и наградата за најдобар режисер), „Сират“ на француско-шпанскиот режисер Оливер Лаксе (награда од жирито) и „златната камера“ доделена на Ирачанецот Хасан Хади за „Претседателската торта“, кој го прикажува приготвувањето торта за роденден, од страна на мало девојче, наменета за Садам Хусеин.
Клима на работ на бездната
Овој избор на жирито – кое постојано нè потсетува дека киното е светилиште и место за размена во услови на глобално насилство – воопшто не е изненадувачки. Во нашиот кревок и дестабилизиран свет, каде што жариштата на војната, презирот кон демократските вредности и искушението на тоталитарниот поредок постојано се шират, би било изненадувачки да не се најде ехо на тоа во состојбата на светската кинематографија претставена преку Канскиот филмски фестивал.
Веќе вообичаено несклоно кон леснотија, небото на авторското кино е преполно годинава, сите делови заедно, со многу темни облаци, со дифузна но опиплива колективна мака. Повеќе од половина од филмовите во конкуренција, дваесет и два на број, откриваат знаци на катастрофа, кои, минати или сегашни, ни зборуваат за оваа клима на работ, од која денес никој не може да тврди дека е безбеден.
Во манир и стил што очигледно му припаѓаат на нивниот автор – од чиста трагедија до црна комедија, од терор до меланхолија, од опкружен стил до брутален реализам – ќе се искапеме во параноичната атмосфера на сталинистичките чистки од 1930-тите во делото на украинскиот Сергеј Лозница („Двајца обвинители“) или во дифузната и двосмислена закана од воената диктатура од 1970-тите во делото на бразилскиот Клебер Мендонса Фиљо („Тајниот агент“). Поблиску до дома сме заглавени во Трамповата Америка, каде што Ари Астер („Едингтон“) води гротескна и сурова војна на сите против сите. Можеме да продолжуваме до бескрај и уште полошо. На „Филмска двенедела“, тоа е крикот на бес на израелскиот Надав Лапид за комбинираното варварство на Израел и палестинскиот Хамас („Да“), или оној импресивен и филозофски документарец од Украинките Јелизавета Смит, Алина Горлова и Симон Мозговији за руската инвазија и што војната им прави на луѓето („Милитантропос“).
Свет што се ниша
На Неделата на критичарите, необичниот филм за метемпсихоза од тајландскиот режисер Рачапум Бунбунчачоке ја евоцира репресијата на движењето „Црвени кошули“ во 2010 година („Корисно духче“), а документарецот на чеченскиот режисер Дени Оумар Пицаев ги истражува длабоките рани на неговите сонародници што нашле засолниште во Грузија („Имаго“, кој ја доби наградата „златно око“ за најдобар документарец). Да не го спомнуваме изборот на здружението на независни кина „Ацид“ за неговата дистрибуција, каде што во „Стави ја душата на раката и оди“ режисерката Сепидех Фарси имаше долг дијалог со фоторепортерката од Газа Фатма Хасона, која беше убиена во израелско бомбардирање пред филмот да стигне на екраните.
Но овој нестабилен свет инспирираше и сценарија што, на прв поглед, изгледаа доста далеку од геополитиката. Таков е случајот со „Алфа“ од Џулија Дукурно, во кој се преиспитува, без да го именува, епидемијата на сида во 1980-тите и 1990-тите, со овие пациенти што мутираат во мермерни фигури. Токму затоа што режисерката на „Титан“, добитничка на „златната палма“ во 2021 година, повеќе не можеше да зборува за нашата монструозна сегашност, ѝ текна идеја да се врати во овој период од нејзината адолесценција (родена е во 1983 година), кога со ужас го набљудуваше изолирањето на жртвите на ХИВ.
За Каталонката Карла Симон, родена во 1986 година и од истата генерација како Дукурно, ерата на сидата е поврзана и со лична трагедија: режисерката, добитничка на „златната мечка“ во Берлин со „Нашите сонца“ (2022), ги загубила своите родители, кои биле корисници на хероин, на многу млада возраст – Шпанија тогаш го држеше тажниот рекорд за највисока стапка на смртност поврзана со ХИВ во Европа. Нејзиниот филм, „Ромерија“, во голема мера автобиографски, ја следи приказната за млада жена во потрага по своите родители во град во Галиција, на работ на Атлантски Океан.
Оваа црна дупка на местото на родителите чудно се одразува на „Млади мајки“ од Жан-Пјер и Лук Дарден (добитник на наградата за сценарио), фикција сместена во Белгија, каде што овие тинејџерки се соочуваат прерано со мајчинството: некои биле напуштени при раѓање, други избираат да му го доверат своето бебе на згрижувачко семејство итн. Филмот покажува како раните од детството се враќаат во времето на мајчинството. Постои еден вид пренесување на страдањето, што е исто така тема на „Звукот на паѓањето“ од Германката Маша Шилински (награда од жирито екс аекво со „Сират“), која испитува четири генерации жени помеѓу физичкото и моралното насилство.
Зраци на надеж, еманципација и толеранција
И покрај ова преовладувачко забележување, ова издание ќе обезбеди и зраци на надеж, еманципација и толеранција. „Сират“ од Шпанецот Оливер Лаксе, во својата текстура на панк-филм без иднина, не ја затвора целосно вратата кон попријатна иднина. Тајниот агент на Клебер Мендонса Фиљо, од своја страна, успева да создаде еден вид сончева грациозност среде диктатура.
„Мистериозниот поглед на розовото фламинго“ од Чилеанецот Диего Сеспедес, добитник на наградата „неизвесен поглед“, портрет на раскошно квир-семејство, успева да го сврти амбиенталниот анимозитет. Конечно, „Последната малечка“ од Хафсија Херци (добитничка на квир палма), која на Надија Мелити ѝ ја донесе наградата за најдобра актерка, се открива како асертивен портрет на млада лезбејка муслиманка. Како што рече претседателката на жирито, Жулиет Бинош, при доделувањето на „златната палма“, станува збор за прославување на „новооткриената слобода (…) за трансформирање на темнината во прошка и нов живот“.
Целосната листа на победници објавена за време на церемонијата:
Златна палма: „Едноставна несреќа“ од Џафар Панахи
Главна награда: „Сентиментална вредност“од Јоаким Трир
Награда од жирито: „Сират“ од Оливие Лакс и „Звук на паѓање“ од Маша Шилински
Награда за најдобар режисер: Клебер Мендонса Фиљо за „Тајниот агент“
Специјална награда: „Воскресение“ од Би Ган
Награда за најдобра актерка: Надија Мелити за нејзината улога во „Последната малечка“ од Хафсија Херци
Награда за најдобар актер: Вагнер Моура за неговата улога во „Тајниот агент“ од Клебер Мендонса Фиљо
Награда за најдобро сценарио: Жан-Пјер и Лук Дарден за „Млади мајки“
Златна камера: „Тортата на претседателот“ од Хасан Хади
Златна палма за краток филм: „Мило ми е што сега си мртов“ од Тавфик Бархом
Во текот на двете недели беа доделени две почесни палми: на Дензел Вашингтон и на Роберт де Ниро
Тони Гламчевски, специјално за „Нова Македонија“ од Франција
