Познатиот случај на киднапирање израелски спортисти среде Олимписките игри е прикажан во најновиот филм на Тим Фелбаум, „Петти септември“, а она што го издвојува филмот на Фелбаум е перспективата од која тој ги гледа настаните од тоа време
Рецензија на филмот „Петти септември“
Веќе стана добропознато дека првиот глобален медиумски воен настан беше „војната во Персискиот Залив“ на почетокот на 1991 година, која беше емитувана речиси во живо и 24 часа на ден на тогаш водечката кабелска телевизија Си-ен-ен. Новиот филм на швајцарскиот режисер Тим Фелбаум фрла сомнеж врз горенаведената теза. Удобно и соодветно пречекувајќи ја својата светска премиера во Венеција во олимписката година, неколку месеци подоцна, евокацијата на драматичните настани на Олимписките игри во Минхен во 1972 година, насловена како „Петти септември“, сега е достапна за гледање во редовниот кинорепертоар. Две децении пред првата војна во Ирак, планетата беше потресена од шокантните терористички акции на палестинските командоси што киднапираа група израелски спортисти среде Игрите и, во замена за нивните животи, побараа ослободување на двесте свои соработници од страна на Израел. Тоа е многу добропознат настан и беше широко опишан во печатот, книгите и голем број уметнички дела од тоа време. Она што го издвојува филмот на Фелбаум е перспективата од која ги гледа настаните од тоа време.
Со исклучок на неколку воведни сцени, кога зачуваните телевизиски снимки од отворањето и најавата на Олимписките игри во Минхен се извадени од архивските подруми, целиот заплет се одвива во мало студио, што му дава на овој филм камерен карактер. Контекстот на времето е опишан накратко, но многу ефикасно, и без да го знаете нема да можете целосно да го разберете овој филм. Повоена Западна Германија, како примерен адут на капиталистичкиот блок, се обидува со сите сили да ги отфрли последните остатоци од колективната одговорност и вина за сите ужаси од Втората светска војна и да се вклопи во современите светски трендови. Амбициозно замислените и имплементираните Олимписки игри ги овозможија најдобрите, речиси незамисливи технички можности дотогаш, па повеќекратните преноси на спортски настани, со помош на сателити, стигнуваа до своите гледачи на сите континенти во реално време. Најважната спортска редакција е американската станица Еј-би-си, која во раните денови ја извршуваше својата медиумска работа ефикасно и експедитивно. Сепак, повеќекратните истрели што одекнуваа од блиското Олимписко село засекогаш ќе ја променат историјата на ова движење, кое беше обновено во модерната ера од Пјер де Кубертен.
Реално и надреално
Првичните извештаи покажуваат дека еден израелски натпреварувач е убиен, а двоцифрен број израелски натпреварувачи се киднапирани, а нашите протагонисти автономно одлучуваат да се обидат да ги емитуваат развојот и исходот од неочекуваната ситуација во живо. Еден од многуте проблеми во овој поглед произлегува од самата природа на нивната работа: имено, тие се спортски новинари, не се многу добро запознаени со политичките настани од своето време, а барањата доаѓаат од нивното странско седиште, новинската служба на каналот што треба да ги покрие следните неколку часа од програмата. Така, неколку уредници се соочија со тешка дилема: да им го предадат овој дел од несаканата работа на обучени професионалци што беа далеку и можеа да го направат тоа со сомнителна стапка на успех или дополнително да ги ангажираат сите свои внатрешни капацитети и да ја искористат (за ова) поволната околност што веќе беа на самото место, така да се каже, преку улицата од самиот напад, и директно да известуваат за настаните „урби ет орби“. Како што читателот веќе очекува, изборот падна на оваа втора алтернатива и, како што велат, преостанатото е историја.
Тешка, масивна и статична студиска камера, со доста напор, се изнесува во сместувачките капацитети на спортистите и се претвора во мобилна. Наместо да емитуваат голем број дневни настани, тие се вклучени во емитување на заложничката криза на нивниот официјален канал, а неколку новинари горат од желба за историски успех – првото емитување во живо на терористички настан! На крајот, и покрај многуте разбирливи погрешни чекори и грешки, тој ќе успее. На приговорите на организаторите за изненадувачкото отсуство на организатори на законот се одговара со пословичната германска желба светската јавност никогаш повеќе да не ги види своите вооружени сили во акција, а откако кризата веќе ќе започне, на местото на конфликтот се испраќаат необучени локални полицајци со несоодветно оружје, и апсурдите не завршуваат тука – армијата, која е обучена за ова и повеќе од соодветно вооружена, не е дозволено да реагира според Уставот! Така, нивниот најлош кошмар, во најлошиот можен момент, кога очите на целиот свет се насочени кон Минхен, почнува да се остварува: повторно се убиваат Евреи среде Германија! Овој пат, не од расни причини, туку од некоја друга причина, но ваквите појаснувања остануваат мала утеха за домаќините. Тивкиот херој на целата операција од заднина станува преведувачката од германски (единствената во редакцијата што го зборува), Маријана, во одличната интерпретација на Леона Бенеш, која ѝ е многу добро позната на домашната филмска публика од неодамнешниот филм „Зборница“. Покрај нејзините примарни преведувачки задачи, таа ќе покаже и завидни новинарски вештини, а големо прашање е каков успех би бил постигнат на крајот без нејзините напори. Симптоматично беше што додека заложничката криза беше во полн ек и речиси милијарда гледачи низ целиот свет ја гледаа без здив, други спортисти редовно настапуваа, сончајќи се покрај блиското езеро или самите во формираната толпа љубопитно ги набљудуваа настаните, во остар и необичен контраст помеѓу реалниот и надреалниот момент.
Новинарството како клучен протагонист
Бидејќи проблемите никогаш не доаѓаат сами, Еј-би-си има „тајмшеринг“ со конкурентската телевизија Си-би-ес и ќе биде принудена да го прекине својот дел од програмата за време на клучните интервјуа. Иако „Петти септември“ првенствено и описно прикажува насилна инвазија, киднапирање, преговори и последователна ликвидација на невини заложници, овој филм не е за политика, историја или спорт, иако поседува елементи од сето горенаведено. Кој е заинтересиран да дознае повеќе за горенаведените настани и нивните последици што продолжиле со години потоа?! Впрочем, секогаш можете да го гледате одличниот филм „Минхен“ на Спилберг. Вистинскиот протагонист на делото на Фелбаум е новинарството. Способноста за навремено пренесување точни и прецизни информации е од примарно и најголемо значење за хероите на овој филм. За таа цел, потребно е да се примени целото стекнато и интуитивно достапно знаење, да се користат разни импровизации и иновации во желбата да се „биде прв“, дури и ако тоа доаѓа по цена на некој голем пропуст, како што е првично објавената неточна вест дека сите заложници на аеродромот се ослободени живи. Операцијата за спасување заложници од страна на силите на законот и редот не успеа, многу животи беа изгубени од сите страни, но првиот телевизиски пренос во живо од терористички чин на толку значаен светски настан не успеа! Уметнички успешниот и релевантен поглед назад кон тој 5 септември 1972 година, го сместува овој датум во учебниците по историја, а секако и во медиумите. Покрај тоа, ова уште еднаш нè потсетува на важноста од обезбедувањето целосна безбедност на масовните спортски настани од ваков тип.
Дејан Петровиќ
Политика.рс
