Што значи зборот блефирање? Најчесто се користи во покерот, каде што се обидувате да му оставите впечаток на противникот дека имате посилни карти отколку што всушност имате, со зголемување на влоговите и користење на говорот на телото. Блефирањето не е банална измама каде што буквално се согласувате на нешто или не го исполнувате она што сте го ветиле, туку вештина да го исплашите противникот дека неговите објективно подобри карти не се доволно добри за да ризикувате и да ја продолжите играта.
Блефирањето, секако, се случува и во други области, вклучително и во мирновременската политика, како домашната така и меѓународната. Различни постојани и ад хок владини и невладини меѓународни организации и институции ги блефираат Србите во Србија и Република Српска, но во оваа пригода ќе се фокусираме на второто.
Во неодамнешно интервју за „Вечерње новости“, Додик изјави дека премиер и тројца претседатели на европски земји му се довериле дека Британците сакаат да го елиминираат според мафијашкиот принцип: Човекот е проблем, ако нема човек, нема проблем, со приказната дека тој „нудел отпор“. Тие не се откажале, но молчат. И за РТ Балкан (20 април), претседателот на Република Српска додаде: „Нивните власти стоеја зад тоа и зад сè лошо што им се случи на Србите. Кога конференцијата на Советот за спроведување на мирот се одржа во Бон во 1997 година, тие измислија некакви овластувања, иако таа фраза никогаш не се појави. Но тие го спакуваа и го нарекоа ’Бонски овластувања‘. Барем шефот на британската делегација беше искрен тогаш и рече дека тоа е блеф. А сега живееме во нивниот блеф повеќе од 30 години и ако им се спротивставиме, може да завршиме во ситуација каде што ќе бидеме уапсени“. Кога ги добил „Бонските овластувања“, првата реакција на високиот претставник Вестендорп била дека овие овластувања се во конфликт со Дејтон, но подоцна тој ги користел. Блефот на фиктивните бонски сили функционираше.
Да беа блефовите само британски, немаше да биде проблем. Може да се каже дека тие се само специјалисти за блефирање, но речиси сите западни сили придонесоа за блефирањето во Босна и Херцеговина во поголема или помала мера. Но првиот блеф беше фразата „меѓународна заедница“, бидејќи такво нешто всушност не постои како организација или институција и постојано се турка како врховен орган во БиХ. Меѓународната заедница го очекува ова, го бара тоа и нема да дозволи нешто друго, а во поконкретна форма во БиХ се појавува како ООН, Советот за безбедност, ЕУ, ОХР, ССМ… Но кој ја сочинува меѓународната заедница? Мислам дека сите 100 членки на ОН, иако во огромното мнозинство од нив, да речеме во Перу или Конго, ниту властите, а камоли луѓето, немаат поим дека постои БиХ, особено ФБиХ и РС, и што се случи тука по граѓанската војна, за која веројатно слушнале нешто таму. Во меѓувреме, со деглобализацијата на светот, „меѓународната заедница“ го промени своето име во „колективен Запад“. И овие денови, Фон дер Лајен вели: „Западот каков што го знаевме повеќе не постои“. Ако нема Запад, нема ни колективен Запад, а потоа е уништен и столбот на меѓународната заедница, кој на крајот исто така не постои. „Голем турбан, под него нема оџа“, па Српска се бори против ветерници. И оџи и оџици, без турбани, шетаат низ Босна и Херцеговина и се закануваат, условуваат и апсат.
Вториот блеф беше: „Дејтонскиот договор донесе мир, но не и политичко решение за Босна“. Надвор од секоја логика и здрав разум, бидејќи граѓанската војна започна затоа што трите народи не можеа да се согласат за иднината на Босна и Херцеговина. Сецесионистите го прекинаа процесот на преговори, го наметнаа својот и предизвикаа отпор од оние што ги бранеа статус квото и принципот на еднаквост. Зад сцената, во текот на три и пол години војна, страните во оружениот конфликт, со посредство на странски мировници, бараа политичко решение, а кога го најдоа во Дејтон, беше воспоставен мир. Решението, или Дејтонскиот устав на Босна и Херцеговина, беше основа на мировниот договор. Доколку тогаш или подоцна не беше постигнато решение, војната ќе се водеше и денес. Зошто да се заменат причината и последицата? Тие го поделија „мировното решение“ на мир и решение, за да можат да го слават мирот, а наедно да го менуваат решението дома.
Трет блеф: Дејтонскиот договор никаде експлицитно не наведува кого претставува високиот претставник, иако, штом се вика претставник, тој мора да застапува некого. Бидејќи во описот на неговата работа се наведува дека тој треба „да им помага, охрабрува и стимулира на локалните актери во спроведувањето на Дејтонскиот договор“, би било природно тој да ја претставува групата земји чии лидери се собраа во Париз кон крајот на 1995 година за да го потпишат и гарантираат Дејтон. Надзорот врз спроведувањето на терен е сведен на ниво на амбасадорите на тие земји во Сараево, кои го сочинуваат ССМ. ССМ го советува високиот претставник, кој потоа оперативно работи на спроведување на договорот на чело на институцијата на ОХР, со многубројни вработени и значителен буџет. Сепак, високиот претставник со задоволство се претставува како претставник на, како што веќе рековме, веќе сомнителната „меѓународна заедница“, и ги поднесува своите полугодишни редовни извештаи за својата работа до Советот за безбедност на ООН, а понекогаш се претставува и како претставник на ООН во Босна и Херцеговина. Конфузијата околу тоа кого всушност претставува (високиот) претставник, освен себеси, беше потпомогната од фактот дека лице по име Кристијан Шмит, без дипломатски статус, со обезбедување на баварската полиција, нелегално се вселило во зградата на ОХР во Сараево и се наметнало на повеќе од половина од Босна и Херцеговина како вршител на должноста висок претставник.
Четврти блеф: Не словото, туку духот на Дејтон?! Тоа требаше да објасни како е можно Србите, иако се единствените упорни и доследни бранители на Дејтонскиот договор, постојано да бидат обвинувани за негово кршење. Недоразбирањето е хронично, бидејќи Српска го следи она што е напишано, а тие се занимаваат со духови. Вообичаено е, не само во српскиот јазик, кога за нешто се вели дека е „во духот“, тоа значи дека не е буквално исто, туку е од иста суштина. Во толкувањето на ОХР, „во духот“ значи спротивното од она што е „во словото“, односно напишано. Овој бесрамен блеф им овозможува да тврдат дека црното е бело, а белото е црно. Доволно е сите да го повторат, медиумите да го шират, за да стане вистина.
Петти блеф: Институционалните реформи се неопходни, бидејќи системот е комплициран, бавен, скап и неефикасен. Секако, сето ова е вистина, но важи за ФБиХ и БиХ, но не и за РС. „Иако односите меѓу Хрватите и Бошњаците во ФБиХ веќе беа регулирани со Вашингтонскиот договор, првите 10 дена од вкупно 21 ден од Дејтонските преговори беа посветени на регулирање на односите меѓу Бошњаците и Хрватите“, пишува Колет Дерек („Тајната историја на Дејтон“). За Пади Ешдаун во 2002 година, ова значеше „почеток на демонтирањето на Дејтонската структура“ („Среќен живот“), а демонтирањето на Дејтон конкретно значеше заземање на власта, наметнување закони, отстранување на непослушните службеници, во што Ешдаун беше шампион.
Шести блеф: „БиХ се движи од Дејтонскиот пат кон европскиот пат?!“ Овој блеф, пред сè, значи дека БиХ го напушта Дејтон, кој веќе е имплементиран, и дека влезе во повисока фаза на развој, иако во исто време повторуваат дека меѓународната заедница е фрустрирана од неуспехот во БиХ. Ова веројатно би требало да значи дека, бидејќи Трамп се откажа од Европа, ЕУ ќе ја преземе функцијата протекторат во Босна наместо САД. И бидејќи Брисел е во лоша здравствена состојба, тогаш конкретно Германија и Франција, или Велика Британија, која тврди дека ќе стане арбитер во ЕУ по брегзит, а се покажува дека е САД на континентот.
Седми блеф: Дијалог, дебата, преговарање, компромис, хармонизација е нивниот омилен блеф. Кај нив, се чини дека разни медијатори, пратеници, известувачи и нивните заменици и помошници, а потоа амбасадори и први секретари, се менуваат, сè додека не ви се заврти главата и не ја повторуваат истата приказна дека треба да го направите ова или она во интерес на вашиот народ и да напредувате кон ЕУ. И кога „грубо“ веднаш ќе ги прашате дали имаат нешто ново да понудат, потсетете ги дека не е во ред да се мешате во внатрешните работи на странска земја, дека веројатно ги познавате интересите на вашиот народ подобро од нив, тогаш тие веднаш ви кажуваат дека сте во право, но едноставно го пренесуваат ставот на нивната влада и дека би било попаметно да не се замарате. Внатрешниот дијалог меѓу локалните актери е исто така пожелен, но не без нивно водечко посредништво и без нивните медиуми кои ќе го обезбедат посакуваното толкување.
Блефови има во изобилство, но што ако понекогаш не блефираат, туку бомбардираат, како што правеа на крајот од војната, „позициите на Војската на Република Српска во Босна“ и озрачуваат цивили по патот, или испраќаат специјални сили да го киднапираат или дури и физички да го елиминираат претседателот. Тие сигурно имаат посилни карти за тоа, но пред да ги откријат, пресметуваат што би постигнале со тоа, дали би вредело, какви ќе бидат реакциите на светот, дали можат да водат војна на повеќе страни. Полесно им е кога нивните блефови функционираат, па затоа им се лутат на оние што, како Додик, ги препознаваат блефовите гласно и се способни да одговорат на зголемен облог со: Следам!
Ненад Кецмановиќ
