Трошоците за домување низ целиот свет вртоглаво растат, а катастрофите предизвикани од климатските промени само ја влошуваат состојбата. Дали урбанистичкото планирање и намалувањето на ризикот би можеле да помогнат?
Како климатските промени влијаат на трошоците за живот?
Со месеци по смртоносните пожари во Лос Анџелес претходно оваа година, зголемувањето на цените по катастрофата доведе до тоа властите во Калифорнија да преземат мерки против сопствениците на недвижности. Но вртоглавото зголемување на цените на становите во градовите што закрепнуваат од осакатувачката климатска катастрофа стана шема. И таа шема ја нагласува постојната глобална криза во домувањето. Под влијание на широко распространетата урбанизација, инвестициските компании што купуваат недвижности, како и инфлацијата и огромните трошоци за изградба, сместувањето стана недостапно за многумина низ целиот свет.
– Тоа не е специфично рурално прашање или урбано прашање, ниту прашање на сопствениците на домови или на изнајмувачите. Постои еден вид заедничко искуство каде што цените на домовите и кириите продолжија да растат многу побрзо од приходите – вели Сара Мектарнаган, истражувачка во Урбаниот институт, американски аналитички центар фокусиран на социјалната политика. Тоа е исто така проблем без географски ограничувања. Половина од градовите со најбрзо растечки кирии во светот се на глобалниот југ.
Бегството од областите со висок ризик ја поттикнува нееднаквоста
Проблемот го усложнуваат екстремните временски настани и природните катастрофи како што се ураганите, поплавите и пожарите, кои стануваат поинтензивни и почести бидејќи луѓето продолжуваат да горат фосилни горива.
Ваквите катастрофи ја менуваат привлечноста на населбите во регионите со ризик. Во крајбрежните градови како Мајами, заканата од урагани значи дека шпекулантите со недвижности го префрлаат погледот подалеку од имотите на брегот, бидејќи нивото на морето се зголемува како резултат на затоплувањето на глобалните температури.
– Имате луѓе со високи приходи во нископокривни крајбрежни области, кои се ранливи на поплави, а сега се свртуваат кон области со поголема надморска височина – рече Зак Тејлор, експерт за климатски финансии на Технолошкиот универзитет Делфт во Холандија. И оваа промена во инвестициските модели, додаде тој, „ги раселува оние постојни жители со ниски приходи“.
Додека имотите на брегот во населби како Мајами Бич остануваат популарни, цените во областите со пониски приходи, во внатрешноста, како што е Малиот Хаити, растат побрзо од остатокот од градот. Недвижностите во Мајами на поголема надморска височина се едни од најбрзо растечките во САД. Експертите го нарекуваат ова „климатска гентрификација“.
-Разговарав со инвеститори во недвижности, кои ми кажаа дека да, тие сега размислуваат за надморската височина кога купуваат долгорочен имот за развој. Значи, знаеме дека притисокот од раселување врз тие заедници до одреден степен е засилен од загриженоста за климата – рече Тејлор.
По катастрофата, домувањето станува уште поскапо
Кога ќе се случат катастрофи, тие можат да го еродираат достапниот станбен фонд и да извршат краткорочен притисок врз понудата за изнајмување – понекогаш во сосема различни градови. Смртоносните пожари во Лос Анџелес во јануари уништија 16.000 објекти, од кои многу беа домови, веднаш влијаејќи на она што веќе беше еден од најскапите пазари на домување во земјата.
Во Њу Орлеанс, цените на становите скокнаа за 33 отсто по ураганот Катрина во 2005 година. Бурата предизвика штета од 125 милијарди долари (114 милијарди евра) и уби 1.392 луѓе. А трошоците за домување во Порторико се зголемија за 22 отсто откако ураганот Марија удри во 2017 година. Марија останува најсмртоносниот ураган во поновата историја на САД, убивајќи речиси 3.000 луѓе само во Порторико и предизвикувајќи штета од околу 90 милијарди долари. Напорите за обнова, реконструкцијата и радикалното зголемување на цените по катастрофата променија цели населби.
Трошоците за осигурување за повеќе од 1,2 милијарда луѓе низ светот, кои се многу ранливи на барем една критична климатска опасност, исто така, драстично растат. Во САД, годишните просечни премии за осигурување на сопствениците на домови речиси се зголемија за трипати од 536 долари на 1.411 долари помеѓу 2001 и 2021 година, главно поради зголемениот ризик од катастрофи поврзани со планетарното затоплување.
Во Германија, каде што поплавите стануваат сè почести, премиите за осигурување на домовите се предвидливи и се очекува да се удвојат во следната деценија. Во Австралија – често погодена од пожари и поплави – 15 отсто од домаќинствата доживуваат „стрес од достапност на осигурување на домот“, што значи дека тие плаќаат повеќе од четири недели од својот годишен приход во премии.
Обезбедување достапност и отпорност на климатските промени
Мектарнаган тврди дека повеќе станбен простор ќе помогне во справувањето со зголемената побарувачка по катастрофата. Оваа флексибилност би им помогнала на луѓето погодени од катастрофа да имаат корист од „зголемена понуда на домување што може подобро да ги приспособи промените и напливот што доаѓа со катастрофите“, рече таа.
Проширувањето на станбениот фонд, исто така, генерално би обезбедило повеќе опции за изнајмувачите и сопствениците на домови, помагајќи во пошироката криза со достапноста на домувањето. Сепак, климатските промени претставуваат уникатни предизвици што не можат да се решат само преку изобилство на понуда.
Градското планирање што нагласува поместување на густината на домување кон области со низок ризик би можело да помогне. Дополнително, реновирањето на климатските промени, како што се противпожарни покриви или цврсти облоги во регионите склони кон урагани и тајфуни, може да помогне во заштитата од катастрофи.
Зак Тејлор тврди дека намалувањето на ризикот мора да се гледа како дел од поширок општествен пристап кон достапноста на домувањето и справувањето со климатските промени.
– Ни треба појасна визија за општеството во кое сакаме да живееме. Што сакаме да заштитиме и во што да инвестираме? Колку е важно безбедното и достапно домување? Треба да размислиме за ова ако сакаме да ги редизајнираме нашите институции за да се справиме со овие ризици – рече тој.
