Кристина Блажевска-Ивановиќ, која веќе неколку години со семејството живее во Стокхолм, Шведска, пишува за причините поради кои образованието во оваа земја е едно од најдобрите во светот. Кристина дипломирала на Правниот факултет во Скопје, а откако го совладала шведскиот јазик во Шведска студира социологија и педагогија и би требало да дипломира в година. Нејзиниот син Андреј Ивановиќ е ученик во петто одделение и одлично се вклопи во тамошниот школски систем, а на сопругот Дачо животот во оваа скандинавска земја му бил сон од младоста, кој, ете, му се оствари. Кристина специјално за „Колибри“ направи анализа за образованието во Шведска, пред сѐ апострофирајќи ги неговите добри страни, со желба ова да биде поттик и кај нас да почнат да се користат некои од овие образовни методи
Кристина Блажевска-Ивановиќ:
Интерактивност и ангажираност се главните оски на шведскиот образовен систем, кој поттикнува активно учество и интерактивно учење. Учениците се охрабруваат да поставуваат прашања, да го изразуваат своето мислење и да учествуваат во групни активности.
Флексибилност и личен пристап: Образовниот систем во Шведска се карактеризира со флексибилност и индивидуален пристап. Наставниците се фокусираат на потребите и интересите на секој ученик, нудејќи различни наставни материјали и методи за учење.
Технолошка интеграција: Шведските училишта се добро опремени со модерна технологија, која се користи за подобрување на наставниот процес. Учениците имаат пристап до компјутери, таблети и интерактивни бели табли. Од минатата година (2024) се вршат подготовки за употребата на АИ (вештачка интелегенција) како дополнителна помош како за наставниот кадар така и за учениците.
Социјална поддршка: Системот обезбедува силна социјална поддршка, вклучувајќи психолошки советувања и специјални програми за ученици со дополнителни потреби. Овие услуги помагаат за решавање лични и учебни предизвици.
Шведскиот образовен систем користи различни педагошки теории и пракси за да обезбеди инклузивно и квалитетно образование за сите ученици. Еве неколку примери:
1. Инклузивно образование: Шведскиот систем се фокусира на инклузијата на деца со посебни потреби во редовните училишта. Тоа се постигнува преку специјални наставници и професионална поддршка.
2. Училиште по мера на детето: Оваа филозофија се заснова на идејата дека училиштето треба да се адаптира на потребите на децата, а не дека децата треба да се адаптираат на училиштето.
3. Стекнување животни вештини: Во училиштата, првичниот фокус е на стекнување животни вештини и секојдневни активности, а потоа на академските предмети.
4. Мултикултурализам и родова еднаквост: Шведскиот образовен систем се стреми да промовира мултикултурализам и родова еднаквост. Тоа се споделува преку различни програми и иницијативи, изучување мајчин јазик за учениците што доаѓаат од други земји. (Андреј има часови по македонски јазик еднаш неделно, 60 минути со наставник по македонски јазик/Македонец во училиште на сметка на училиштето.)
5. Иновативни образовни практики: Шведскиот образовен систем се стреми кон иновативни образовни практики и стратегии што промовираат мирен соживот и културна разновидност.
Структура на шведскиот образовен систем
Шведскиот образовен систем е добро организиран и обезбедува квалитетно образование за сите деца, од предучилишно до високо образование. Еве како е структуриран:
1. Предучилишно образование (Förskola)
• Возраст: од 1 до 6 години
• Цел: Да обезбеди основи за учење преку игра и активности. Предучилишното образование во Шведска е многу важен дел од развојот на децата
• Особини: Наставата се фокусира на играње, социјални вештини и рано развивање на јазикот и моторичките способности
2. Основно образование (Grundskola)
• Возраст: од 7 до 16 години
• Делови: Основното образование е поделено на три фази:
• Ниско ниво (Lågstadiet): од 1 до 3 одделение
• Средно ниво (Mellanstadiet): од 4 до 6 одделение
• Високо ниво (Högstadiet): од 7 до 9 одделение
• Цел: Основното образование е задолжително и обезбедува основни знаења и вештини во различни предмети, како што се математика, природни науки, јазици и општествени науки
3. Гимназиско образование (Gymnasieskola) – незадолжително
• Возраст: од 16 до 19 години (вклучува и образование за возрасни – скратена програма/ но тоа е во друга установа, која се вика Комвукс – Vuxenutbildning-Kovmux)
• Цел: Обезбедува повеќе специјализирано образование и обука во различни области, вклучувајќи теоретски и практични насоки
• Програми: Гимназиите нудат различни програми, како природни науки, општествени науки, технички науки, уметност и занимања
4. Високо образование (Högre utbildning): вклучува висока школа и универзитети – незадолжително (ги опфаќа сите возрасти / нема ограничување)
• Видови: Универзитети и универзитетски колеџи, високи школи
• Цел: Обезбедување напредни академски студии и истражувања
• Структура:
• Бакалаврски студии (Kandidatprogram): траат обично три години
• Магистерски студии (Magister- och masterprogram): може да траат една или две години по бакалаврската диплома
• Докторски студии (Doktorandstudier): напредни студии што водат до докторат
5. Доживотно учење (Lifelong learning)
• Цел: Обезбедување образовни можности за луѓе од сите возрасти, вклучувајќи курсеви за обука и продолжено образование
• Примери: вечерни курсеви, онлајн учење и програми за професионален развој
Педагошки теории што се користат во Шведска
Конструктивизам: Оваа теорија се фокусира на тоа како децата градат знаење преку своите искуства. Наставниците создаваат училишни активности што поттикнуваат критичко размислување и решавање проблеми.
Инклузивно образование: Наставниците се обидуваат да обезбедат образование за сите деца, вклучувајќи ги и оние со посебни потреби. Тоа се постигнува со адаптирање на наставните методи и обезбедување дополнителна поддршка.
Ученик во центарот на наставата: Наставниците ги ставаат интересите и потребите на учениците во центарот на наставата, поттикнувајќи активно учество и автономија.
Доста популарни се и програмата Монтесори и педагошкиот метод Реџио Емилија во претшколските установи и во училиштата. Двете програми пропагираат индивидуализам во образовниот процес и акцентот е ставен врз интересот на детето индивидуално.
Мобилни телефони во училиште
Во шведските училишта постои различен пристап кон мобилните телефони. Некои училишта дозволуваат мобилни телефони како алатка за учење, додека други ги ограничуваат за да се намали дистракцијата. Мобилните телефони може да се користат за истражување, учење преку апликации и комуникација. Сепак, училиштата имаат политики за користење телефони, со цел да се осигури дека не се нарушува наставата.
Законодавство за мобилни телефони во шведските училишта
Според шведскиот Закон за училишта, училиштата имаат право да воведат правила за користење мобилни телефони и друга електронска комуникациска опрема. Според новиот закон што стапи на сила во 2022 година, забрането е користење мобилни телефони за време на часовите, а училишниот персонал има зголемени овластувања да интервенира во случај на непослушност и нарушувања. Школската инспекција исто така доби посилни алатки за да затвори училишта со сериозни и повторувачки недостатоци.
Практична употреба на мобилни телефони во училиштата
Во пракса, ова значи дека учениците треба да ги остават своите телефони на определено место кога влегуваат во училиштето и не смеат да ги користат за време на часовите. Сепак, има исклучоци за педагошки цели, каде што наставниците можат да дозволат употреба на мобилни телефони под нивен надзор. Училиштата исто така работат на создавање мобилно-бесплатна средина за да се подобрат учебниот мир и сигурност во училниците.
Безбедност и дигитална писменост
Современото образование не може да се замисли без фокус на дигиталната писменост и безбедноста на интернет. Шведските училишта ги едуцираат учениците за одговорното користење на технологијата и интернетот, вклучувајќи ги и мобилните телефони. Се организираат работилници и курсеви што ги учат младите на важноста на приватноста, заштитата на личните информации и препознавањето на сајбер-заканите.
Педагогија и дигитални алатки
Мобилните телефони и дигиталните алатки може да бидат силен адут во образовниот процес ако се користат правилно. Во шведските училишта, технологијата е интегрирана во наставните програми за да се подобрат интерактивноста и ангажираноста на учениците. Овие алатки може да обезбедат персонализирано учење и да ги поддржат учениците со посебни образовни потреби.
Влијание врз социјалните вештини
Забраните и ограничувањата на мобилните телефони во училиштата исто така помагаат во развојот на социјалните вештини кај учениците. Без постојано користење мобилни уреди, учениците имаат повеќе можности за директна комуникација и интеракција со своите врсници, што е клучно за развојот на емпатија и социјални вештини.
Здравствени аспекти – се одржуваат редовни настави во врска со тоа
Покрај менталното здравје, тука се и физичките аспекти на прекумерното користење мобилни телефони. Тоа може да доведе до проблеми со видот, главоболки и нарушувања на сонот. Ограничувањата воведени од училиштата се насочени кон намалување на овие ризици и промоција на здрави навики кај младите.
Со вклучување на овие аспекти, училиштата во Шведска се стремат да создадат безбедна и продуктивна средина за учење, која го промовира целосниот развој на учениците.
Лично искуство
Според законот што го донесоа на 1 август 2022 година, секој директор на училиште може да донесе одлука што ќе се однесува на употребата или забраната на мобилните телефони во училиштата. Училиштето на мојот син Андреј е едно од поголемите училишта во нашата комуна (општина) Содертаље, која е една од поголемите стокхолмски комуни, има донесено конкретна мерка дека мобилните телефони се чуваат кај менторите (класните раководители) од моментот на почетокот на часовите до крајот на последниот час. Секој ден по завршувањето на часовите менторите ги чекаат своите ученици на одреденото место за оставање на мобилните телефони, најчесто 15 минути, за да можат учениците да ги си подигнат своите мобилни телефони, кои цело време додека трае наставата се исклучени или стишани. За непочитување на оваа мерка секако постојат и санкции, кои знаат да бидат и сериозни, не само укор или разговор туку може да вклучат и учество на стручни лица и социјална служба доколку се утврди дека ученикот намерно и свесно ги прекршува овие правила.
Иако дејствува дека целокупното образование е темелено на демократски методи, сепак постои висок степен на контрола врз работењето на училиштата, а особено врз учениците и нивното однесување. Големо внимание им се дава на ученичкото однесување, психолошката состојба, социјализацијата, како и на неговите односи со околината, домот и пријателите.
Во самите училишта покрај наставниот кадар има плејада од психолози, специјални педагози, куратори, опсерватори и сличен кадар, кој постојано врши еден вид мониторинг врз школскиот процес каде што се детектираат проблеми (мобинг, непримерно однесување, конфликти и слично).
ПОЗИТИВНИ АСПЕКТИ:
Училиштето им дава еднакви можности за развој на сите, без разлика кои се и од каде доаѓаат – не постои ограничување ниту деца на повластени професии.
Спорт – на највисоко место, како и здравата храна
Инклузивно образование: Шведскиот образовен систем се фокусира на инклузија, обезбедувајќи дека сите деца, без оглед на нивните потреби, имаат пристап до образование.
Бесплатен пристап до образование: Образованието е бесплатно за сите ученици, од предучилишното до високото образование.
Висок квалитет: Шведските училишта се рангирани меѓу најдобрите во светот, со високи стандарди на образование и подготовка.
Поддршка за учениците со посебни потреби: Системот нуди специјални програми и поддршка за учениците со посебни потреби, како што се деца со интелектуални и физички пречки.
Развивање креативно размислување: Образованието во Шведска ја нагласува важноста на креативното размислување и иновација.
Од негативни аспекти ќе издвојам помал степен на дисциплина поради големата слобода на децата да изразуваат свое мислење, како и поради законот за деца и детскиот правобранител, кои им даваат на децата права да се повикуваат на нив и често да ги злоупотребуваат.
Петтоодделенецот Андреј лесно се приспособил на новиот начин на учење
Андреј Ивановиќ е ученик е во 5-С одделение (во Македонија би бил шесто одделение) и вели дека сѐ му е убаво на училиште, сите часови му се лесни и има многу пријатели. За него шведскиот јазик не бил многу тежок за учење, иако некои Македонци имаат проблеми со неговото совладување. Андреј вели дека лесно се приспособил на шведскиот начин на учење и му одговара, а доброто знаење на англискиот јазик многу му помогнало во адаптацијата на новата средина. Од воншколските активности тој го избрал пливањето и веќе освојува награди.
Андреј ни рече и дека за разлика од кај нас, во Шведска се забранети мобилните телефони на училиште од прво до шесто, а учениците од седмо, осмо и деветто одделение можат да ги користат само за време на одморите. Инаку, Андреј е еден од подобрите ученици во одделението и е доста популарен меѓу децата.
Joвана Ѓорѓиева: Презадоволна сум од начинот на едукација во Шведска
Joвана Ѓорѓиева исто така веќе неколку години живее во Малме, Шведска, со семејството, сопругот и двете ќерки. Еве што вели таа за образовниот систем и воопшто за животот во оваа земја.
– Со образованието во Шведска сум презадоволна и како мајка на моите деца и како ученик што сака да го научи шведскиот јазик. Има училиште и за возрасни иселеници, каде што се изучува шведскиот јазик, и тоа не се плаќа. Откако ќе го научиш јазикот или ќе го постигнеш потребното ниво, има насоки каде што може да се изучуваат разновидни занаети или да се стекне повисоко образование.Учителите секогаш се многу трпеливи и се трудат да ни помогнат правилно да ги изговараме зборовите и речениците на шведски јазик. И што е најважно, нема никаква дискриминација. Ако и двајцата родители не работат, нивните деца добиваат сѐ бесплатно, од градинка до школување, а ако работи само еден родител, се зема просек од неговата плата и се плаќа минимален износ – вели Јована.
Таа ги истакна и добрите страни на воспитанието и образованието овде.
– За помалите деца уште во градинките има игри со кои се развива моториката кај децата, а до четири години децата спијат надвор во вреќи колку и да е ниска температурата. Како резултат на тоа, ретко се разболуваат и имаат силен имунитет. Инаку, тука речиси сѐ е направено од дрво, па и играчките на децата. Храната за сите деца е бесплатна и секоја недела има различно мени. Има посебни јадења за децата што се алергични на некои видови храна. Бидејќи и самата сум готвач, забележав дека на менито има и лосос, бифтек, италијанска, мексиканска, шведска и храна од други држави. Исто така се организираат и екскурзии во текот на пролетта и во лето, сите со интересна програма за децата, каде што меѓу другото се стекнуваат разни животни вештини.
Ми се допаѓа што тука пред влезот во училиштата мобилните телефони се оставаат во кутија и децата ги земаат кога си одат дома, а се разбира за тоа се известени и родителите – посочи Јована Ѓорѓиева.
Горан Бранковиќ: Се користат различни пристапи во образованието
Горан Бранковиќ е физиотерапевт и долги години живее во градот Норкопинг (Norrköping), кој се наоѓа 150 километри јужно од Стокхолм. Тој ни го сподели неговото искуство со образовниот систем во Шведска. – Сколверкет е државната управа за школство во Шведска и нејзината улога е да спроведе воедначени критериуми за основното и за средното образование. Тоа подразбира: етички пристап, високо ниво на образование на наставниот кадар, задоволителни услови во школската средина и вреднување на знаењето со годишни тестови. Од друга страна, постојат и приватни училишта, кои не потпаѓаат под општинска контрола. Државата не се меша ниту во користењето на педагошките методи, па затоа постојат неколку различни пристапи. На пример педагогија Монтесори или Валдорф. Има и гимназии што се насочени на: спорт, или конкретно на фудбал, танц или естетика (уметност), но и тие треба да ја исполнат програмата од државната управа (Сколверкет), како и гимназии со занаетчиска насока, во траење од две години. Во основа, општинските училишта применуваат повеќе настава од катедра. додека приватните имаат тенденција да им остават на децата избор самите да бараат материјали за учење на одредена тема и да работат во мали групи, да споделуваат знаење. Тоа е таканаречено учење со комуникација. Двете главни линии на образованието во Шведска се: класични предавања и алтернативни начини на учење – ни рече Горан Бранковиќ.
