Транспортна ревитализација за растечка економија

Според експертите, сите видови транспорт во земјава се на работ на егзистенција и задача на државата е сериозно да се зафати со еден вид транспортна ревитализација, пред сѐ на патниот и железничкиот сообраќај

Анализа на извештајот на ЕК – слабости и можности за напредок (3)

Веќе неколку дена „Нова Македонија“ објавува серијал текстови поврзани со заклучоците наведени во најновиот извештај на ЕК за напредокот на Македонија, во кои со анализа на она што е наведено во извештајот и на актуелната состојба ќе се прави рамка (содржинска, временска и просторна) за она што државата реално може да го направи за да го забрза процесот на евроинтеграции. Преку правење паралели меѓу тоа што забележала ЕК и каква е фактичката состојба на терен ќе се констатираат слабостите и предностите во одредени подрачја, но и ќе се предлагаат решенија како да се надминат одредени слабости и да се детерминираат точки на наша конкурентска предност. Она што е важно за Македонија е да покаже проактивност и да тргне во реализација на сето она што се бара од неа во извештајот, пред сѐ да ги реализира потребните реформи, не толку заради ЕУ, туку многу повеќе заради доброто на своите граѓани

Европската комисија во забелешките во извештајот за напредокот на државава за 2024 година е особено остра во делот на оперативниот и административниот капацитет за сите видови транспорт, со оцена дека тој е низок и притоа е направен мал напор за негово зајакнување. Во однос на општото законодавство за транспорт, ЕК наведува дека клучните стратегиски документи за транспортот и неговите потсектори се воспоставени од 2023 година, но не е постигнат напредок во развојот на акцискиот план за Националната транспортна стратегија 2018-2030.
Според експертите, сите видови транспорт во земјава се на работ на егзистенција и задача на државата е сериозно да се зафати со еден вид транспортна ревитализација, пред сѐ на патниот и железничкиот сообраќај.
– Со години сме сведоци дека транспортот во државата се девалвира. Своевремено имавме големи автотранспортни претпријатија, кои во свој состав имаа автобуски превоз на патници, но и товарен оддел за превоз на стока. Најголем дел од тие претпријатија веќе ги нема или се откупени од приватници. Меѓуградскиот автобуски превоз во добар дел е сведен на превоз со минибуси, а високите цени на билетите сѐ повеќе ги оддалечуваат патниците. Се изработи национална стратегија за транспортот, но кај нас стана практика да се плаќаат само стратегиите, но не и да се спроведуваат – велат експертите.
Понатаму во извештајот се додава дека иако Македонија е активно вклучена во работата на транспортната заедница, таа имала ограничен напредок во спроведувањето на акциските планови на Договорот за транспортната заедница. Не постојат планови за одржлива урбана мобилност за Скопје и за другите поголеми градови.
– За патниот транспорт, законодавството е делумно усогласено со правото на ЕУ. Потребни се дополнителни напори за целосно усогласување со правото на ЕУ за социјалните и пазарните правила во патниот транспорт. Извршното тело за безбедност на сообраќајот на патиштата сè уште не е формирано, а сè уште не е подготвена и стратегија за безбедност на патиштата. Законодавството за управување со безбедноста на патната инфраструктура и минималните безбедносни барања за тунелите во трансевропската патна мрежа не се усогласени со законодавството на ЕУ. Националното законодавство за пристап до пазарот до меѓународниот превоз на патници е делумно усогласено со законодавството на ЕУ. Законот за опасни материи е усогласен со правото на ЕУ, но сè уште нема назначено правно лице што ќе врши оцена на сообразност на постојната опрема за транспорт на опасни материи – се посочува во извештајот.

ЕК оценува дека остануваат слаби капацитетите на Државниот инспекторат за транспорт и оти финансирањето за одржување на патиштата не ги покрива потребите.
Анализирајќи ги забелешките во извештајот на ЕК, познавачите на состојбите коментираат дека и во овој дел Македонија усогласила добар дел од европските препораки и правила, но се повторува суштинскиот проблем кај нас, ништо од имплементираното да не се почитува.
– Ако вака ги гледаме работите, ние сто отсто сме усвоиле од европските препораки, но ништо од тоа не е испочитувано. Тоа се однесува особено на делот за безбедност на сообраќајот. И натаму по патиштата сообраќаат возила што се технички неисправни, без оглед на трагичните сообраќајни несреќи што ни се случија во последните години. Возилата што учествуваат во патниот сообраќај не ги задоволуваат ниту основните еколошки стандарди, а на станиците за технички преглед им се прогледува низ прсти. Лоша е и патната инфраструктура, која влијае врз безбедноста на сообраќајот, а изведбата на новите патишта се одвива бавно и со години, најмногу поради неможноста на одредени политички фактори да се договорот колкава провизија ќе земат, а многу помалку од реалните проблеми на терен. Не може автопат од Кичево до Охрид да се гради повеќе од десет години, а притоа вината де се префрла врз изведувачот, кој градел многу посложени проекти низ светот – посочуваат експертите.
Според нив, земјава итно мора да формира тело што ќе се грижи за безбедност на сообраќајот на патиштата, кое ќе дејствува независно и без мешање на политиката.
– Оној што ја загрозува безбедноста во сообраќајот ќе биде исклучен и казнет, без оглед до која политичка структура е близок. Животот на сите учесници во сообраќајот е бесценет и нема пазарење со безбедноста. Значи, повеќе инспекции, контроли и ригорозни казни, секој да биде свесен дека нема да се дозволи загрозување на безбедноста на сообраќајот од кого било. Истовремено, тоа значи дека државата мора да инвестира сериозни средства во изградба на безбедни патишта, а во таа насока добро е што се градат нови автопатишта – истакнуваат соговорниците.
Во однос на железничкиот транспорт, ЕК констатира дека се исполнети условите во однос на раздвојувањето на управителот на инфраструктура и националниот оператор, а го критикува одложувањето на либерализацијата на железничкиот превоз. По отворањето на железничкиот пазар за сите оператори од декември 2023 година, неодамнешните измени на Законот насочени кон затворање на пазарот за нови учесници додека земјата не се приклучи на ЕУ, според Комисијата, претставува отстапување од целта на законодавството на ЕУ и Договорот за транспортна заедница.

– Потребно е спроведување на изменетото законодавство за безбедност и интероперабилност на железницата. Доцнат подготовките за зајакнување на оперативниот капацитет на Дирекцијата за безбедност на железницата. Сè уште нема напредок во формирањето тело за истрага на несреќи. Сѐ уште не е склучен договорот за прекугранична железничка соработка со Грција – истакнува ЕК.
Нашите соговорници, коментирајќи ги посочените слабости во делот на железницата, во најголем дел се согласуваат со констатациите изнесени во извештајот, но имаат забелешки околу железничкото поврзување со Грција.
– Железницата, со еден збор кажано, е катастрофа. Ние во 21 век во еден период бевме без железнички сообраќај откако попушти столб на еден мост на Црна Река. Тоа е недозволиво, запре целиот железнички сообраќај по должината на коридорот 10. И во железницата досега имаше премногу мешање на политиката, па затоа состојбите се на ова дереџе. Се поставуваа разни директори по партиска линија, а најмалку по стручност, нема одржување на локомотивите, вагоните како за транспорт на патници така и оние товарните се во очајна состојба, постојано се соочуваме со штрајкови на оние што треба да ги обновуваат возовите, така што и тука се потребни сериозни средства и реструктурирање. Можеби излезот е во либерализација на железничкиот транспорт, да се дозволи повеќе железнички оператори да работат и на тој начин да заживее железничкиот транспорт, како на луѓе така и на стока. Дополнително, ако се реализираат најавите на министерот за транспорт за изградба на брза пруга по должината на коридорот 10, тоа значително ќе ја заживее железницата, а со тоа ќе живне и економијата, која ќе има побрз пристап до пристаништата во Солун и во Атина. Токму затоа забелешките за железничкото поврзување со Грција не држат бидејќи адресата на која ЕК треба да ги упати е Атина, а не Скопје. Имено, Македонија и кај Битола ја има завршено пругата до грчката граница, која сега стои неискористена, а линијата кај Гевгелија е во одлична кондиција, но и по неа нема возови кон Грција. Проблем е што нема интерес од грчка страна за железничко поврзување, така што ЕК треба да ја предупреди Грција за овој проблем – тврдат експертите.
Во областа на воздухопловството се констатира дека земјата одржала добро ниво на усогласеност со правото на ЕУ и делумно се усогласила со законодавството за воздухопловна безбедност. Во текот на извештајниот период, се наведува во извештајот, се оценуваше дали земјата треба да биде примена во следната фаза од Договорот за заедничката европска авијација (ЕЦАА). Сè уште се потребни дополнителни напори за да се олеснат инспекциите за стандардизација на Европската агенција за воздухопловна безбедност. Независното функционирање на давателот на услуги за воздушна навигација треба да се одржи.
Европската комисија оценува дека е постигнат напредок во однос на мултимодалниот транспорт и оти техничките експерти сè уште работат на поставување мултимодален јазол во близината на Скопје.
– Ако во некој дел има напредок, тоа е во воздушниот сообраќај, кој последниве 15 години има нагорна линија. Сѐ повеќе линии кон повеќе европски дестинации се воспоставуваат од скопскиот и охридскиот аеродром, цените на билетите стануваат поприфатливи и воздушниот сообраќај станува сериозна алтернатива на патниот сообраќај во меѓународни рамки, бидејќи голем дел македонски граѓани што се на работа во странство патуваат токму со авион, нешто што пред триесетина години беше значително поретко. Како и да е, и тука се можни подобрувања, особено во делот на воспоставување нови атрактивни линии. Она што е особено важно, тоа е да се тргнат настрана политиката и партиските назначувања во институциите што се грижат за безбедноста на авиосообраќајот, за да не се повторат случаи како што беше насилниот упад во „М-нав“ од страна на партиски структури – посочуваат соговорниците.
ЕК се осврнува и на македонското учество во трансевропските мрежи (ТЕНс) што ги промовира ЕУ во областа на транспортот, телекомуникациите и енергијата.

– На транспортните мрежи, поголемиот дел од патната мрежа не е во согласност со регулативата за Трансевропската транспортна мрежа (ТЕН-Т), бидејќи коридорот 10 е понапреден во овој поглед на коридорот 8. Националната транспортна стратегија за 2018-2030 година е во согласност со развојот на TEН-T, но нема акциски план. Неефикасното постапување, како што е за акцискиот план за стратегијата, и бавната имплементација, како на пример за работите по должината на коридорот 10-д, го попречуваат развојот на овој сектор. Земјата во моментов спроведува повеќе од десет проекти на патната мрежа ТЕН-Т. Средствата наменети за одржување на патната инфраструктура не ги покриваат потребите. Постои ограничен интерес за развој на планови за одржлива урбана мобилност, иако средствата од ИПА се достапни за релевантни проекти – се наведува во извештајот.
Во април 2024 година, се посочува во извештајот, е направена ратификација на договорот на високо ниво меѓу Македонија и Европската Унија за индикативните карти на трансевропската транспортна мрежа во Северна Македонија во согласност со договорот за индикативни карти за TEН-T во Западен Балкан потпишан во мај 2023 година. Коридорот 8 ќе биде дел од новиот Западен Балкан–Источен медитерански европски транспортен коридор, кој ќе ја поврзува Југоисточна Европа со центарот на Европа преку регионот на Западен Балкан.
ЕК констатира дека напредуваат работите на железничкиот коридор 8 кон Бугарија, но и дека третата фаза од проектот, од Крива Паланка до границата со Бугарија е прекината од националните власти.
– Оваа пруга стана историска. Колку пари се извлечени и завршиле во нечии џебови при изградбата на пругата кон Бугарија никој не знае. Македонија покажа дека сака да го гради коридорот 8, но тоа треба да биде заемна заложба со Бугарија. Вака како што сега стојат работите, земјава и да ја изгради пругата до граница, таму ќе се соочи со незавршени работи и застој. Тамошната министерка најавува дека тие пругата ќе ја завршеле до 2030 година. Па, зарем 2,5 километри пруга ќе се градат пет години? Затоа и беше нашата резерва, но добро е што двете земји седнаа во Брисел и под покровителство на ЕУ се договорија заедно да се поврзат железнички – истакнуваат соговорниците.