Иако дигиталните хуманитарни науки сè уште го немаат реализирано географскиот и геополитичкиот плурализам, со појавата на дигиталните технологии, интернетот и мрежните системи, научниците и практичарите – тие што ги практикуваат резултатите на дигиталните хуманистички науки, почнаа да го оспоруваат актуелниот статус на знаењето и креативноста и да сугерираат реформи што ќе го преиспитаат нашиот пристап кон издаваштвото, креативноста и знаењето во светлината на споделеното минато, барајќи споделена иднина. Верувам дека ваквиот пристап ќе биде клучен за ревитализација и реконцептуализација на споделената иднина, што ќе придонесе за унапредување на човечкото општество
Денешниов есеј е последниот од трите текста што за централна тема ја имаат синтагмата „споделена иднина“ (англ. shared future). Хуманистичките науки неизбежно имаат етноцентричен карактер – тие не се создаваат во општествен и културен вакуум, туку ги одразуваат надежите, аспирациите и ересите на националните култури. Американскиот и британскиот пристап кон академските студии или достигнувања, кон учењето и знаењето, сметаше Харол Инис, се базираат на вообразеност: се претпоставува дека таквиот пристап ја открива универзалната вистина, ги објавува универзалните закони и го опишува универзалниот човек. Меѓутоа, резултатите се поразителни: „Универзалниот човек наликува на оној во Кембриџ, САД, или Кембриџ, Англија, неговите универзални закони личат на оние што Конгресот и Парламентот ги сметаат за корисни, додека, пак, неговата универзална вистина поседува англиски и американски акцент“. Оттука, империјализмот создаде (но и сѐ уште создава) не само економски и политички клиенти туку и интелектуални клиенти, што особено се манифестира во дигиталните хуманистички науки.
Дигиталните хуманистички науки, колоквијално зборувајќи, се наоѓаат на пресек меѓу компјутерските науки и дигиталните технологии, од една страна, и хуманистичките науки, од друга страна, при што научната област дигитални хуманистички науки, покрај нејзините составни делови, формира целина, којашто инхерентно поседува социополитички карактеристики и се манифестира преку остварување општествени промени со користење компјутерски науки и дигитални технологии во проучувањето хуманистички теми. Дигиталните хуманитарни науки се подложни на културниот закон за артефакти (Виготски), според кој материјалните и нематеријалните артефакти произведени од луѓето се под влијание на општествените и културните опкружувања, оттука, дигиталните артефакти влијаат на материјалната и нематеријалната околина, а во исто време тие се под влијание на нивниот контекст: технологијата е секогаш дел од културата, а не нејзината причина или последица.
Научната дисциплина дигитални хуманистички науки е во повој: терминолошката промена од „применети пресметувања во хуманистичките науки“ во „дигитални хуманистички науки“ се појави во 2008 година, кога уредниците на антологијата „Придружник на дигиталните хуманистички науки“ (англ. „A Companion to the Digital Humanities“) нагласија дека оваа дисциплина не треба да се гледа како тривијална дигитализација на хуманистичките науки. Пред дигиталните хуманистички науки, сепак, постојат повеќе предизвици. На пример, едно, според моето мислење, од најпредизвикувачките прашања е: дали дигиталните артефакти, артефактите на вештачката интелигенција поседуваат креативност? Ако творечката креативност (и во науките и во уметностите) се појавува преку божествен допир – божествено откровение, тогаш дали луѓето се единствените „медиуми“ за остварување на допирот? Ако творечката креативност е производ на човечкиот ум, тогаш дали производите на човечкиот ум поседуваат креативност? Различните аспекти на одговорите на овие прашања ќе бидат предмет на друг текст.
Во денешниов есеј ќе се задржам на прашањето: дали постојат други, освен англо-американски, дигитални хуманистички науки и, ако постојат, кои се нивните карактеристики? Поточно, каков е односот меѓу еднојазичните (читај англо-американски) дигитални хуманистички науки наспроти повеќејазичните дигитални хуманистички науки? Постојат два различни пристапа во одговор на ова прашање. Првиот пристап ја признава методолошката монополизација, додека, пак, вториот пристап, артикулиран најмногу од Доменико Фиермонте (Domenico Fiormonte), укажува на културна монополизација. Обидот во дигиталните хуманитарни науки да се одржи методолошка доминација во однос на апликациите, стандардите и протоколите е присутен од економската причини. Банални примери се доминацијата на седумбитниот ASCII код – множество на знаци што го користат повеќето компјутерски платформи, вклучувајќи го и Вебот, повеќе од 40 години и техно-културна пристрасност на повеќето услуги на мрежата, на пр. системот за имиња на домени. Меѓутоа, секој медиум и неговата соодветна техничка реализација подразбира пристрасност и е предмет на „културниот закон“ на Виготски. Оттука, сепак, корените на методолошката монополизација можат да се најдат во културната монополизација: тргнувајќи од фактот дека дигиталната технологија (како и секоја друга технологија) е секогаш дел од културата, а не нејзина причина или последица, методологиите се успешни збирки на меѓусебно поврзани дискурси за процедури и правила што произлегуваат од доминантните културни визии.
Областа дигитални хуманитарни науки треба инхерентно да овозможи повеќејазична реалност на меѓусебните култури. Затоа, одговорот на прашањето дали постојат други, повеќејазични дигитални хуманистички науки е афирмативен. Меѓутоа, одговорот на прашањето кои се нивните карактеристики е нетривијален и зависи од адресирањето на концептот „монополи на знаење“, за што неодамна пишував во „Нова Македонија“. Терминот „глобален југ“ е контроверзна синтагма којашто традиционално се користи во општествените науки. Освен колонизацијата, експлоатацијата и ниските приходи, во контекст на дигиталните хуманитарни науки, глобалниот југ е обликуван и од епистемолошки и материјални асиметрии, што доведува до неприсутност, невидливост, како и до културна и јазична недоволна застапеност во големите списанија и на значајните конференции. Опишани со метафората „големиот шатор“, дигиталните хуманитарни науки, сепак, сè уште не го реализираат во целост лингвистичкиот плурализам во географски и геополитички димензии.
Во текот на последните два века бевме сведоци на масовни манифестации на Декартовиот дуализам (ум/тело) во речиси секој аспект на нашето општество, особено во творештвото: поделба на творечката (умствена) активност во две групи: наука и уметност, поделба на природно-математичките и техничките науки наспроти хуманистичките науки, поделба во рамките на компјутерските науки на хардвер (тело) и софтвер (ум) – да набројам само неколку манифестации. Истакнувајќи дека оваа поделба беше (и сѐ уште е) многу плодотворна за математиката, класичната физика, техничките науки и особено за развојот на технологиите, денес таа не само што се соочува со предизвици при опишување на квантната физика и појавите во биологијата туку, како последица на овој дуализам, споделеното минато постепено се замени со несподелена сегашност (што имплицира несподелена иднина), што резултира, за што зборував во денешниов, но и во други есеи, во постоење на монополи на незнаење, пренагласеност на индивидуалната креативност наспроти колективната креативност и распространетост на англо-американската хегемонија во академските истражувачки полиња.
Ригидната концептуализација на поделбите, според моето мислење, е соучесник во промовирање наратив којшто научните методи ги поврзува со точност, неутралност, строгост и авторитативност, додека, пак, до одредена степен, ги стигматизира хуманитарните науки припишувајќи им пристрасност и неверодостојност. Оттука, цврсто сум против поделбите иницирани од Декартовиот дуализам и останувам на ставот дека поделбата на дисциплините не само што не е од помош и концептуално ограничува туку е и некомпатибилна со моменталната реалност. Иако дигиталните хуманитарни науки сè уште го немаат реализирано географскиот и геополитичкиот плурализам, со појавата на дигиталните технологии, интернетот и мрежните системи, научниците и практичарите – тие коишто ги практикуваат резултатите на дигиталните хуманистички науки, почнаа да го оспоруваат актуелниот статус на знаењето и креативноста и да сугерираат реформи што ќе го преиспитаат нашиот пристап кон издаваштвото, креативноста и знаењето во светлината на споделеното минато, барајќи споделена иднина. Верувам дека ваквиот пристап ќе биде клучен за ревитализација и реконцептуализација на споделената иднина, што ќе придонесе за унапредување на човечкото општество. Што се однесува до македонските политичари, тие треба еднаш и засекогаш да се оттргнат од смртната прегратка на американскиот хегемон, да престанат да бидат нивни економски, политички и интелектуални клиенти и да ја градат иднината на суверена и унитарна Македонија врз македонизмот, потпирајќи се на географскиот, геополитичкиот и јазичниот плурализам.
