Како неоконзервативците ја избраа хегемонијата над мирот (1)
Џефри Сакс е американски економист, политички аналитичар, директор на Центарот за одржлив развој на Универзитетот „Колумбија“ и претседател на Мрежата за решенија за одржлив развој на Обединетите нации, познат по храбрите и ефективни стратегии за справување со сложени предизвици, кои ги вклучуваат бегството од екстремната сиромаштија, глобалната борба против климатските промени, меѓународните долгови, финансиската криза и националните економски реформи. Двапати беше вклучен меѓу стоте највлијателни светски лидери. Тој сега објави авторски текст насловен „Како неоконзервативците ја избраа хегемонијата над мирот, почнувајќи од раните 1990-ти“, кој „Нова Македонија“ ќе го пренесе во целост, во неколку продолженија
Во 1989 година служев како советник на првата полска посткомунистичка влада и помогнав да се дизајнира стратегија за финансиска стабилизација и економска трансформација. Моите препораки од 1989 година бараа голема западна финансиска поддршка за полската економија за да се спречи неконтролираната инфлација, да се овозможи конвертибилна полска валута по стабилен девизен курс и да се отворат трговијата и инвестициите со земјите од Европската заедница (сега Европска Унија). Овие препораки ги послушаа американската влада, Г7 и Меѓународниот монетарен фонд (ММФ).
Врз основа на мојот совет беше формиран фонд за стабилизација од една милијарда долари во злоти, за поддршка на новоконвертибилната валута на Полска. На Полска ѝ беше одобрен мораториум за сервисирање на долгот од советската ера, а потоа и делумен отпис на тој долг. Полска доби значителна развојна помош во форма на грантови и заеми од официјалната меѓународна заедница.
Полска како пример
Подоцнежните економски и социјални перформанси на Полска зборуваат сами за себе. И покрај тоа што полската економија доживеа колапс во 1980-тите, Полска започна период на брз економски раст во раните 1990-ти години. Валутата остана стабилна, а инфлацијата ниска. Во 1990 година, полскиот БДП по жител (мерено според куповната моќ) беше 33 проценти од оној на соседна Германија. Тој ќе достигне 68 отсто од германскиот БДП по жител до 2024 година, по децении брз економски раст.
Врз основа на економскиот успех на Полска, во 1990 година со мене контактираше господин Григориј Јавлински, економски советник на претседателот Михаил Горбачов, за да му понудам слични совети на Советскиот Сојуз и конкретно да помогнам во мобилизирање финансиска поддршка за економска стабилизација и трансформација на Советскиот Сојуз. Еден од резултатите на оваа работа беше проект од 1991 година инициран во харвардската школа „Кенеди“ со професорите Греам Алисон, Стенли Фишер и Роберт Блеквил. Заеднички предложивме „Голем договор“ на САД, Г7 и Советскиот Сојуз, во кој се залагавме за голема финансиска поддршка од САД и земјите од Г7 за тековните економски и политички реформи на Горбачов. Извештајот беше објавен како прозорец на можности: Големата зделка за демократија во Советскиот Сојуз (1 октомври 1991 година).
„Студените воини“ во Белата куќа категорично го отфрлија предлогот за голема западна поддршка за Советскиот Сојуз. Горбачов дојде на самитот на Г7 во Лондон во јули 1991 година барајќи финансиска помош, но си замина со празни раце. По враќањето во Москва, тој беше киднапиран во обид за државен удар во август 1991 година. Во тој момент, Борис Елцин, претседателот на Руската Федерација, го презеде ефективно раководството на кризниот Советски Сојуз. До декември, под тежината на одлуките на Русија и другите советски републики, Советскиот Сојуз се распадна со појавата на 15 нови независни држави.
Русите бараат помош
Во септември 1991 година контактираше со мене Јегор Гајдар, економскиот советник на Елцин, кој наскоро ќе биде вршител на должноста премиер на новонезависната Руска Федерација од декември 1991 година. Тој ме замоли да дојдам во Москва за да разговараме за економската криза и начините за стабилизирање на руската економија. Во таа фаза, Русија беше на работ на хиперинфлација, финансиски банкрот кон Западот, колапс на меѓународната трговија со другите републики и со поранешните социјалистички земји од Источна Европа и интензивен недостиг од храна во руските градови, како резултат на колапсот на испораката на храна од земјоделските области и сеприсутниот црн пазар на прехранбени производи и други основни стоки.
Ѝ препорачав на Русија да го повтори повикот за голема финансиска помош од Западот, вклучувајќи итно суспендирање на сервисирањето на долгот, долгорочно отпишување на долгот, фонд за стабилизација на валутата, односно рубљата (како за злотата во Полска), голема поддршка од доларот и европските валути за поддршка на итно потребниот увоз на храна и медицински материјали и други основни текови на стоки, и тековно финансирање од ММФ, Светската банка и од други институции за заштита на руските социјални услуги (здравство, образование и други).
Во ноември 1991 година, Гајдар се состана со замениците на Г7 (заменик-министри за финансии на земјите од Г7) и побара мораториум за сервисирање на долгот. Ова барање беше категорично одбиено. Напротив, на Гајдар му беше кажано дека доколку Русија не продолжи да го испорачува и последниот долар, итната помош во храна на отворено море кон Русија веднаш ќе биде вратена во нејзините матични пристаништа. Се сретнав со Гајдар веднаш по состанокот на Г7.
Американско одбивање
Во декември 1991 година го сретнав Елцин во Кремљ за да го информирам за финансиската криза во Русија и за мојата постојана надеж и застапување за итна помош од Западот, особено кога Русија сега станува независна, демократска нација по распадот на Советскиот Сојуз. Тој ме замоли да му служам како советник на неговиот економски тим, со фокус на обидот да се мобилизира потребната финансиска поддршка од големи размери. Предизвикот и консултантската позиција ги прифатив целосно бесплатно.
Откако се вратив од Москва, отидов во Вашингтон за да го повторам мојот повик за мораториум на долгот, фонд за стабилизација на валутата и итна финансиска поддршка. На средбата со господин Ричард Ерб, заменик-директор на ММФ задолжен за севкупните односи со Русија, дознав дека САД не поддржуваат таков финансиски пакет. Уште еднаш се изјаснив за економскиот и финансиски случај и бев решен да ја сменам американската политика. Моето искуство во други советодавни контексти покажа дека може да бидат потребни неколку месеци за Вашингтон да се реши за својот политички пристап.
Навистина, во текот на периодот помеѓу 1991 и 1994 година, без престан, но без успех, се залагав за широка западна поддршка за руската економија погодена од кризата и поддршка за другите 14 новонезависни држави од поранешниот Советски Сојуз. Ги упатив овие апели во безброј говори, состаноци, конференции, коментари и академски написи. Мојот глас беше единствениот во САД што повика на таква поддршка. Научив од економската историја – што е најважно од основните списи на Џон Мејнард Кејнс (особено Економските последици на мирот, 1919) – и од моите сопствени советодавни искуства во Латинска Америка и Источна Европа дека надворешната финансиска поддршка за Русија може да биде последното средство за итно потребните стабилизациски напори на Русија.
Автор: Џефри Сакс
Продолжува
